Geri Dön

Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde analitik fiil yapıları

Analytical verb structures in Evliya Çelebi's Seyahatname

  1. Tez No: 628430
  2. Yazar: GÜLŞAH KADEM
  3. Danışmanlar: PROF. DR. FUNDA TOPRAK
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Analitik fiil yapıları, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, kılınış, görünüş, kiplik, analytical verb structures, Evliyâ Çelebi's Seyahatnâme, manner of action, aspect, modality
  7. Yıl: 2020
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 219

Özet

Analitik fiil yapıları, ana fiile fiilimsi ekleriyle bağlanan bir yardımcı fiilden oluşan, morfo-sentaktik gramer unsurlarıdır. Türkçe yapısal olarak eklemeli diller sınıfına girse de çekimde bağımsız sözlüksel birimler kullanma konusunda oldukça zengin bir kaynak sunar. Çalışmanın çıkış noktasını, cümle kuruluşunda tek bir birimmiş gibi hareket eden ve cümlede çeşitli kılınış, zaman, görünüş ve kiplik işlevlere sahip olan analitik fiil yapıları oluşturmaktadır. Analitik fiil teriminin alan yazındaki diğer kavram ve terimlerden (birleşik fiil, perifrastik yapılar, tasvirî fiiller vb.) bağımsız olarak seçilmesi, bu terimin yalnızca özel bir fiilimsi türüyle kurulan şekilleri değil, genel anlamıyla fiilimsi + yardımcı fiil şeklinde kurulan birliktelikleri kapsayıcı bir anlama sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Analitik fiil terimi, fiil birleşmeleri hakkında özel veya örtük bir önermede bulunmaz. Analitik fiil yapılarının esas unsurunu oluşturan yardımcı fiiller, belirli anlam alanlarından seçilerek çeşitli fonetik, semantik, söz dizimsel kayıpların ardından fiil çekim ve türetim morfolojisinin bir parçası hâline gelirler. Çalışmada yardımcı fiillere daha geniş kullanım imkânı sağlayan bu hadise, gramatikalleşme teorisi çerçevesinde sunulacaktır. Analitik fiil yapılarının semantik değerlerini ortaya koyarken kılınış ve görünüş-zamanlı kategoriler için Johanson'un (2000, 2016) yapmış olduğu sınıflamalar esas alınacaktır. Johanson'un tasniflerine ek olarak fiil birleşmelerinin işlevsel içeriklerine uygun kılınış ve görünüş-zamanlı değerleri, başka yaklaşım ve görüşlerden [yaklaşma kılınışı için Kuteva'nın (2001), deneme kılınışı için Viberg'in (1984) kuramsal yaklaşımları vb.] faydalanılarak aktarılacaktır. Kiplik kategorisi için Palmer'ın (2001) sınıflaması esas alınacak, analitik fiil yapılarının işlevleri üzerine yoğunlaşılacaktır. Çalışmada, Türkiye Türkçesinin tarihȋ seyrini takip etmek açısından önemli bir dönem olan Osmanlı Türkçesi Dönemi'nde yazılmış, 17. yüzyıla ait bir eserden, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nden faydalanılacaktır. Eserde geçen analitik fiil yapılarının sahip olduğu gramatikal işlevlere değinilecek ve bu yapıların tasnifinde kullanılacak ölçütler araştırılacaktır. Türkçenin analitik fiil yapıları açısından art zamanlı gelişimini ortaya koymak, tarihȋ metinlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.

Özet (Çeviri)

Analytical verb structures are morpho-syntactic grammatical elements, consisting of an auxiliary verb connected to the main verb with verbal suffixes. Although the Turkish language is classified into agglutinative languages, it provides a quite rich source on using lexical units in conjugation. This study is based on the analytical verb structures acting as a single unit in the sentence forming and have various manner of action, time, appearance and modality functions in the sentence. Selecting the analytical verb term independently from other concepts and terms in the literature (compound verb, periphrastic structures, descriptive verbs etc.) originates from this term's having not only the ones built with a specific verbal type but also covering the forms built with verbal + auxiliary verb manner. The term of analytical verb does not make a specific or implicit proposition about verb combinations. The auxiliary verbs, constituting the main components of analytical verb structures, are selected from certain areas of meaning and then become a part of verb conjugation and derivative morphology after various phonetic, semantic, and syntactic losses. This case, allowing the auxiliary verbs a broader use opportunity, would be presented in this study within the scope of grammaticalisation. Classifications made by Johanson (2000, 2016) would be based on for categories of manner of action and aspect-time when providing semantic values of analytical verb structures. In addition to the classifications made by Johanson, manner of action and aspect-time values appropriate for functional contents of verb combinations would be discussed by referencing different approaches and views (theoretical approach of Kuteva (2001) for avertive gram and Viberg's (1984) approach for trial manner of action). The classification made by Palmer (2001) would be based on for modality and functions of analytical verb structures would be emphasized. In this study, the work of Evliyâ Çelebi named after Seyahatnâme, written in the Ottoman Turkish period of 17th century, which is an important period for following the historical course of Turkish language, would be used. The grammatical functions of the analytical verb structures in this work would be discussed and the criteria to be used in the classification of these structures would be investigated. Revealing the diachronic development of Turkish in terms of analytical verb structures would contribute to a better understanding of historical texts.

Benzer Tezler

  1. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde folklorik unsurlar

    Folkloric elements in Evliya Çelebi's Seyahatname (travel book)

    OSMAN ŞENTÜRK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1999

    Halk Bilimi (Folklor)Niğde Üniversitesi

    Türk Halk Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    Y.DOÇ.DR. FARUK ÇOLAK

  2. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde organ adları

    Organ names in Evliya Çelebi's travel book

    MESUD BAKIR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DilbilimKocaeli Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. KENAN ACAR

  3. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde hayvanlarla ilgili söz varlığı

    Vocabularies about animals in Evliya Çelebi's Seyahatname (Book of travels)

    SABİRE DİDEM PEKER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    Türk Dili ve EdebiyatıGazi Üniversitesi

    Çağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. Güljanat Kurmangaliyeva ERCİLASUN

  4. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Osmanlı hanedanı

    Travels of Evliya Çelebi in the Ottoman dynasty

    METİN SEYYAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    TarihPamukkale Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET YAŞAR ERTAŞ

    DOÇ. DR. YASEMİN BEYAZIT

  5. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde kent imgeleri ve günümüz kent markası tasarımına etkisi

    City images in the Seyahatname (travel book) of Evliya Çelebi and their effects on today's city branding design

    SUNAY AKKAYA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    Halk Bilimi (Folklor)Gazi Üniversitesi

    Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET ÖCAL OĞUZ