Delikli bir kent olarak İstanbul'a bakmak: Kentin müphem alanlarına dair bir araştırma

Investigating Istanbul as a perforated city: A research on terrain vagues of the city

PDF İndir

Tez No: 637988
Yazar: MERVE KARADABAN
Danışmanlar: DOÇ. DR. FATMA ERKÖK
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2020
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 214

Özet

19. yüzyıla kadar kent 'merkez' odağında tanımlanmış ve büyümesi de bu merkezin sınırları içerisinde dikkati çekmiş bir olgu olarak bulunmaktadır. Ancak Endüstri Devrimi sonrasında artan kentsel nüfus ve konutlandırma ihtiyacı kentin merkez odaklı gelişiminden çıkıp yeni merkezler yaratmasına ve olduğundan çok daha büyük bir ivmeyle genişlemesine sebep olmuştur. 'Büyüme' odağındaki kent 20. yüzyıl boyunca kentsel sınırların aşımı ile kentin hem süregelmiş hem de yeni ortaya çıkan sorunlarına çözümler bulmaya çalışmıştır. Bu yeni çıkan sorunlardan ya da durumlardan biri de bazı kent parçalarının büyümek ya da kümeleşmek yerine çözülme, işlevsizleşme, terk edilme, sahipsizleşme, boşalma ya da boş kalma gibi eğilimleri olarak tanımlanabilmektedir. Bir yandan kentin sınırlarını aşan sürekli bir büyüme gözlemlenirken öbür taraftan ise kent içerisinde bazı alanların âtıl hale gelmesinden bahsedilebilir ve bu durum büyüyen bir kentte oluşan 'delikler' olarak nitelendirilebilir. Bu anlamda kent yeni bir terim ile değerlendirilebilmektedir: 'Delikli kent (the perforated city)'. Delikli kent kapitalist şehrin çelişkisinin bir tezahürü olarak tanımlanabilmektedir. Delikli kentte, çeperlerde bulunan kırsal alanlar kent içerisine dahil edilirken, kent içerisinde bulunan arazilerin genelde öngörülmeden çözülmesi ve bu çözülen alanların çoğu zaman kırsal bir görünüme dönüşmesi ile karşılaşılmaktadır. Bu alanlar bir anlamda kır ile kent arasındaki çizgilerin muğlaklaşması ve birbirine dönüşmeye başlaması, ama asla bir kıra ya da kente dönüşmemesi olarak tanımlanabilmektedir. Bu dönüşümler kır ile kent aralığında yeni bir alanın tarifini oluşturmakta ve 'aramekan (in-between space)' olarak belirtilmektedir. Çözülme, işlevsizleşme, terk edilme, sahipsizleşme, boşalma, boş kalma eğilimindeki kent içerisindeki kırsal görünüme bürünmüş ara mekanların, kent içerisinde yarattıkları paradoks, yani kentin kendisine bir çelişki durumu olarak varlığının değerlendirilmesi büyük bir önem arz etmektedir. Bu önem kentin ekonomik, politik, sosyal ilişkilerindeki çatışmaların mekansal ürünleri olmalarından kaynaklanmaktadır. Terk edilmiş fabrikalar, gazhaneler, su depoları, limanlar, antrepolar, şantiyeler, köprüler, tüneller, okullar, hastaneler, askeri bölgeler vs. yakın geçmişin bugüne taşınan kalıntıları 'tanıdık' ile 'garip' arasındaki durumları ile 'karşı-mekân' ya da 'öteki mekân' (Foucault, 2016; Barron, 2014) olarak ele alınabilmektedir. Bahsedilen alanlar bir anlamda kentsel mekanların tersine çevrilmiş hallerini oluşturmaktadır. Kent sürekli olarak bazı mekansal ve davranışsal kodları önümüze sunmaktadır: hız, kontrol, düzen, program, faaliyet... Kent, insanları da bu kodlar ve daha fazlası ile düzenlemekte, yerleştirmekte ve onları da kodlamaktadır. Buna karşın işlevsizleşmiş, terk edilmiş, boşalmış ve boş kalmış alanlar belirsizliğin, tekinsizliğin, muğlaklığın, sahipsizliğin kol gezdiği yerler ve yerleşik dünyanın karşıtlığı olarak betimlenebilmektedir. Bu alanlar insan-mekân birlikteliği içerisinde 'yer' edinememiş ya da 'yer' edinmeyi bırakmış mekanlar sayılabilmektedir. Bu alanların eski ile gelecek arasında geçici olarak askıya alınmış hali, düzenden kopmuşluğu, ekonomik güçlerden ayrışması ile oluşan bu 'yersizlik' durumu aynı zamanda bir 'özgürlük alanı' hatta 'göçebe coğrafya' (Cupers, 2005) olarak da görülebilmektedir. Mimarlar ve sanatçı kolektifi olan Stalker (1996), bu alanları“yapılı şehrin negatifi, sınırları ya da çatlakları”olarak tarif etmektedir. Bu anlamda kent ile çelişkinin sembolü olan bu karşı mekanlar karşıtlıkları ile kentin algılanmasını kolaylaştıran yerler haline gelmektedir. Bu alanlar için İngilizce yazın içerisinde oldukça fazla anahtar kelime bulunmasına rağmen, Türkçe yazında oldukça sınırlı bir çerçevede hatta kısır denilebilecek bir düzeyde yer almaktadır. 'Terrain vague (müphem alan)', 'vacant land (terk edilmiş veya boş alan)', 'vacant lot (boş alan)', 'abandoned space (terk edilmiş mekan)', 'unused (kullanılmayan)', 'empty (boş)', 'void (boş yer)', 'slot (boşluk)', 'ruin/ruin yard (harabe)', 'dross (artık)', 'drosscape (artık peyzaj)', 'brownfield (terk edilmiş sanayi bölgesi)', 'wasteland (boş, çorak arazi)', 'derelict land (metruk arazi)', 'lost space (kayıp mekan)', 'zero panorama (sıfır manzara)', 'dead spots (ölü noktalar)', 'urban wild (kentsel yaban)', 'urban sinks (kentsel yutak)', 'nameless place (isimsiz yer)', 'no-man's land (insansız arazi)', 'dead zone (ölü arazi)', 'transgressive zone (suç bölgesi)', 'superflous landscape (gereksiz peyzaj)', 'loose space (serbest mekan)', 'spaces of uncertainty (belirsizlik mekanları)', 'the third landscapes (üçüncü peyzaj)', 'the leftover space (artık alan)', 'in-between spaces (ara mekan)', 'white area (beyaz bölge)', 'blank areas (boş, anlamsız mekan)', 'spaces left over after planing (planlama sonrası kalan alan)', 'marginal land (marjinal arazi)', 'interstitial space (arayer, çatlak mekan)', 'indeterminated space (meçhul mekan)', 'free-zones (serbest bölge)', 'ambigious space (muğlak mekan)', 'zombie properties (zombi mülkler)'… Bu kavramlar ve daha fazlası aslında bahsedilen 'ara mekan'ın bir ya da birkaç özelliğine odaklanarak kent ile bu alanların tezatlığında bir açılıma ön ayak olmaya çalışmaktadır. Buna karşılık Türkçe yazın içerisinde ise 'muğlaklık' ve 'müphemlik' üzerinden bir kavramsallaşmaya gidilmekte; bunun dışında ise 'terk edilmişlik' ve 'atıllık' ise kavramsal bir çerçeve dışında, betimlemek üzerinden yer almaktadır. Türkçe yazın içerisinde 'endüstri mirası' kavramı üzerine oldukça yoğunlaşılmakta ve bu kavram 'koruma', 'yeniden kullanım ve canlandırma' ve 'dönüşüm' bağlamında ele alınmaktadır. İngilizce yazın içindeki kavramsallaştırmalarda ilk ayrım, terk edilmeyi, işlevsizleşmeyi, tekinsizliği, sahipsizliği vs. bir sorun olarak görme ve olumsal bir durum olarak işaretleme noktasında görülmektedir. Özellikle 'vacant land (terk edilmiş, boş alan)' kavramı üzerinde yoğunlaşmış olan, 'terk edilmişliği yeni yaratımlar için bir potansiyel olarak görme' bakış açısı 'yeniden canlandırma (revitalization)' çözümlerine yönelmektedir. Ayrıca bu alanların yeniden kullanımları mecut olan alt yapı sistemleri ile kentin sürdürülebilirliği açısından da büyük bir önem arz etmektedir. Bu kavramsallaştırmalarda 'vacant land (terk edilmiş, boş alan)' açıkça bir sorun olarak görülmese de yeniden kente dahil edilmesi gereken bir olgu olarak yer almaktadır. Yani mekânın 'öteki' olmasına dair bir tespit yapılmakta ve kentin kendine benzemeyen parçalarının ötekilik durumunu aşmak için kentle hemhal olması önerilmektedir. Öbür taraftan 'terrain vague' kavramı ise Türkçede 'müphem alan' ile karşılık bulabilmektedir. Müphemlik, düzensizliğin içerisinde belli bir durumu doğru okuyamamayı ve alternatif eylemler arasında seçim yapılamamasını tarif etmektedir (Bauman, 2017). Bu anlamda 'terrain vague (müphem alan)' kavramının pratiklerden sıyrılmışlığı ön planda olmakta ve müphem alanları kent içerisinde birer temsil olarak ele almaktadır. Bu temsiller kentin tersine, düzensizliğin, belirsizliğin, kontrolsüzlüğün, kasıtsızlığın, plansızlığın alanları sayılabilmektedir. 'Terrain vague (müphem alan)' kavramını ortaya atan Ignasi de Sola Morales (1995) bu alanları kente katma planlarına dair;“mimarlığın hâkim olmadığı alanları, kendi güvensizliğimizin yansımaları olarak görüyoruz, belirsiz gezintilerimiz, kentsel sistemimiz dışındaki konumumuzda, sınırsız boşluklar aracılığıyla, faaliyete, hem korkumuzun ve güvensizliğimizin fiziksel bir ifadesini hem de öteki, alternatif, ütopik, gelecek beklentisini oluşturuyoruz”söyleminde bulunmaktadır. Çağdaş bireyin temel özelliği onu kaygıdan koruyan herşey için endişelenmektir. Sözde siyasal faaliyetlerin toplumsal hedefi ise aslında çağdaş bireyin kendine olumsuz gelen her türlü durumu yok etme ihtiyacından gelmektedir (Sola-Morales, 2014) Bu anlamda müphem alan düzen dışı olmanın korkusunu yansıtmakta ve aynı zamanda onu dönüştürme çabası da bir evcilleştirme faaliyetine dönüşmektedir. Tam bu noktada, tartışmanın iki ucu mimarlık açısından çözümsüzlüğe doğru bir yol almaktadır. Bir tarafta müphem, sahipsiz, tekinsiz, terk edilmiş vs. alanların tüm yaratıcı algıları harekete geçiren hayalleri yanıp tutuşmakta, öbür taraftan bu alanlara el değmesiyle potansiyellerin sönüp gittiği sistem içi çözümlerin sıradan durumları ile baş başa kalınmakta ve büyü bozulmaktadır. Bu noktada durum Jean Baudrillard (2016)'ın deyimi ile“keşfedilen nesnenin keşfedildiği anda ölmesi”ne dönüşmekte ve bu alanlar için 'temsil ve inşa arasındaki makasın açıklığı olarak tartışılabilir mi?' sorusu ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, kentin deliklerine odaklanılarak kent ile nasıl bir ilişki içerisinde olduğuna bakmak ve bu bakışta kentin bir düzen ve müphem birliği olduğunu unutmamak gerekmektedir. Müphem alanlar ya da kentin delikleri kent içerisindeki aldıkları 'ötekilik' pozisyonu ile kent pratikleri içerisinde, 'ne', 'nasıl', 'nerede' yapılması gerektiğini belirleyen ve kenti sembolik anlamlarla kodlayan günlük kısıtlamalardan kurtulunabileceği alanlar sunmaktadır. Ayrıca bu mekanlar, kent üzerindeki iktidar baskısına meydan okuma ve yapı sökümü fırsatları sunmaktadır (Edensor, 2005). Buradan bakıldığında, sadece kurulan düzen ve yapılaşma üzerinden kenti okumaya çalışmak eksik kalacak bir çalışma olmaktadır. Kurulamayan, düzene uyamayan, belirsiz olan, muğlak, yabancı, artık, atık ve kalıntı olan, yani 'öteki' olanlar da kenti anlamak için başka potansiyeller sunmaktadır. Bu potansiyeller, kentin mekan ve zaman içindeki çoklu okumalarının ilham kaynağı olabileceği gibi, sürekli değişim içinde olan kentsel bilginin geliştirilmesine de izin vermektedir. Bundan dolayı, model üretmek yerine 'ötekiliğin'in sürecini ya da oluşunu anlamaya çalışmak kentin keşfedilmeyenlerine yaklaşmak için önemli bir fırsat sunmaktadır. Bu tartışmaların ışığında, İstanbul'u delikli bir kent olarak yorumlamanın ve İstanbul'un tarihsel morfolojik yapısı içerisinde deliklerine odaklanarak kenti okumanın ayrı bir anlamı oluşmaktadır. Sanayileşme ve onun tetiklediği kentleşmeden kaynaklı kendi sınırlarını aşmış olan İstanbul, daha sonra 'genişleyerek yırtılma' biçiminde yayılarak etrafındaki kırsal arazilerin kentleşmesine sebep olurken, yeni kırsal alanları da kendi delikleri içerisinde barındırmaya başlamaktadır. Bu çalışma sürekli yıkım ve yapımın bir düzen haline geldiği, komşu kentlerle arasındaki sınırların neredeyse yok olduğu, 'rant odaklı' konut üretiminin her geçen gün katlanarak arttığı İstanbul'un terk edilmiş, terk edilmek zorunda bırakılmış, boşalmış ya da boş kalmış, işlevsizleşmiş, çürümüş ya da çürümeye yüz tutmuş, sahipsizleşmiş, kısaca müphem olan kentsel mekanlarını odağına almaktadır.

Özet (Çeviri)

Until the 19th century, the city was defined as the focus of 'center' and its growth is also a remarkable phenomenon within the boundaries of this center. However, the increasing urban population and housing problem after the Industrial Revolution caused the city to create new centers instead of its single center-oriented development and to expand with a much greater momentum than its current situation. The city, which is in the focus of 'growth', has tried to find solutions to both ongoing and emerging problems of the city with the trangression of urban borders during the 20th century. One of these emerging problems or situations can be defined as the tendencies of some urban parts to be solved, dysfunctional, abandoned, dereliction, and empty instead of growing or clustering. While a continuous growth is observed by crossing the borders of the city, it can be mentioned that some areas in the city become idle, and this situation can be described as 'holes' formed in a growing city. In this sense, the city can be evaluated with a new term: 'The perforated city'. The perforated city can be defined as a manifestation of the occurent contradiction within the capitalist city. While the rural areas on the periphery are included in the city in the perforated city, it is often encountered that the lands in the city are unpredicted and these resolved areas often turn into a rural look. These areas can in a sense be defined as the lines between the countryside and the city becoming ambiguous and beginning to transform into each other, but never becoming countryside or city. These transformations formed the definition of a new area between rural and urban areas and are referred to as 'in-between spaces'. It is of great importance to evaluate the paradox created by the urban spaces in the city, which tend to be dissolved, dysfunctional, abandoned, disaffected, empty. Investigating these areas by their contradictory situations with the city provides getting new information about the city. This importance comes from the fact that they are the spatial products of conflicts in the economic, political and social relations of the city. Abandoned factories, gasworks, water tanks, harbors, warehouses, construction sites, bridges, tunnels, schools, hospitals, military zones etc. that is, the remnants of the past carried to the present can be considered as 'counter-sites' or 'other spaces' (Foucault, 2016; Barron, 2014) with their status between 'familiar' and 'strange'. The mentioned areas are in a sense the reversed version of urban spaces. The city constantly presents some spatial and behavioral codes to us: speed, control, order, program, activity...The city organizes, places and codes people with these codes and more. On the other hand, dysfunctional, abandoned, emptied and vacant areas can be described as the places where uncertainty, uncannyness, ambiguity, and lack of ownership are the opposites of the settled world. These areas can be counted as spaces that have not acquired the title of 'place' within the human-space association or have stopped being called as 'place'. This 'placelessness' situation, which is caused by the temporary suspension of these areas between the old and the future, their disconnection from the order, and their separation from economic forces, can also be seen as a 'freedom zone' or even 'nomadic geography' (Cupers, 2005). Stalker (1996), a collective of architects and artists, describes these areas as“spaces of confrontation and contamination between the organic and the inorganic, between nature and artifice”that“constitute the built city's negative, the interstitial and the marginal, spaces abandoned or in the process of transformation.”In this sense, these counter-sites, which are the symbol of contradiction with the city, become places that facilitate the perception of the city with its contrasts. Although there are a lot of keywords in English for these fields, there is a very limited source in Turkish literature, even in a level that can be called poor. 'Terrain vague', 'vacant land', 'vacant lot', 'abandoned space', 'unused', 'empty', 'void', 'slot', 'ruin/ruin yard', 'dross', 'drosscape', 'brownfield', 'wasteland', 'derelict land', 'lost space', 'zero panorama', 'dead spots', 'urban wild', 'urban sinks', 'nameless place', 'no-man's land', 'dead zones', 'transgressive zones', 'superflous landscape', 'loose space', 'spaces of uncertainty', 'the third landscapes', 'the leftover space', 'in-between spaces', 'white area', 'blank areas', 'spaces left over after planing', 'marginal land', 'interstital space', 'indeterminated space', 'free-zones', 'ambigious space', 'zombie properties'… These concepts and more actually focus on one or more features of the mentioned“in-between space”and lead to an expansion in the contrast of these areas with the city. On the other hand, a conceptualization is made through the terms 'ambiguity' and 'vague' in Turkish literature. Apart from this, 'abandonment' and 'idle' are included in the description, except for a conceptual framework. In the Turkish literature, the concept of 'industrial heritage' is very widely used and this concept is dealt with in the context of 'protection', 'reuse and revival' and 'transformation'. The first distinction in the conceptualizations in English literature is to be abandoned, dysfunctional, uncanny, derelict, etc. which can be seen as a problem or a positive situation. The perspective of 'seeing abandonment as a potential for new creations', which focuses especially on the concept of 'vacant lan', has a tendency towards 'revitalization' solutions. This view has the belief that the reuse of existing infrastructure systems in abandoned areas will contribute positively to the sustainability of the city economically and ecologically. Although 'vacant land' is not clearly seen as a problem in these conceptualizations, it is a fact that should be included in the city. In other words, a determination is made that the space is 'the other' and it is suggested that the parts of the city that are not similar to the city could be together with the city in order to overcome the otherness. On the other hand, the concept of 'terrain vague' can find a response with 'müphem alan (ambiguous area)' in Turkish. Ambiguity or vague describes the inability to read a certain situation within the disorder and describe the inability to choose between alternative actions (Bauman, 2017). In this sense, the concept of 'terrain vague' is to concentrate on the theoretical part rather than practice and to treat ambiguous areas as representations within the city. Unlike the city, these representations can be considered areas of disorder, uncertainty, uncontrolledness, aimlessness, unplannedness. Ignasi de Sola Morales (1995), who introduced the concept of 'terrain vague', in regard to plans to add these areas to the city, states that;“The Romantic imagination, which still survives in our contemporary sensibility, feeds on memories and expectations. Strangers in our own land, strangers in our city, we inhabitants of the metropolis feel the spaces not dominated by architecture as reflections of our own insecurity, of our vague wanderings through limitless spaces that, in our position external to the urban system, to power, to activity, constitute both a physical expression of our fear and insecurity and our expectation of the other, the alternative, the utopian, the future.”The main feature of the modern individual is to worry about everything that protects him from anxiety. The social target of the so-called political activities actually comes from the need of the contemporary individual to eliminate any situation that seems negative to himself (Sola-Morales, 2014). In this sense, the ambiguous area reflects the fear of being out of order, and at the same time, the effort to transform it turns into an activity of domestication. At this very point, the two ends of the debate are on a path to architectural insolubility. On one side, vague, derelict, uncanny, abandoned areas emerge as dreams that stimulate all creative perceptions; on the other hand, with the touch of these areas, the potentials disappear, the ordinary situations of intra-system solutions are left alone and the magic deteriorates. At this point, the situation turns into“the death of the discovered object as soon as it is discovered”in the words of Jean Baudrillard (2016) and the question of 'can it be discussed as the distance between representation and construction?' for these areas arises. In this context, it is necessary to examine the city, with a focus of its holes and consider how it relates to the holes. In this view, it is important to remember that the city is a regular and ambiguous union. The ambiguous areas or the holes of the city, with the position of 'otherness' in the city, provide areas where city restrictions can be avoided by determining 'what', 'how', 'where' and symbolizing the city with symbolic meanings. In addition, these spaces provide opportunities to challenge the power of the city and deconstruction (Edensor, 2005). At this point, trying to read the city only in relation to the established order and construction is a work that will be incomplete. These instances that cannot be established, that do not follow order, that are ambiguous, foreign, leftover, waste and residue, and briefly are 'other' at the same time offer other potentials to understand the city. These potentials can be the inspiration for multiple readings of the city in space and time, as well as the development of urban information that is constantly changing. Therefore, trying to understand the process or formation of 'otherness' instead of producing a model offers an important opportunity to approach the unexplored of the city. In the light of these discussions, interpreting Istanbul as a perforated city and reading the city by focusing on its holes within the historical morphological structure of it has a different meaning. Istanbul, which has exceeded its own boundaries due to industrialization and the urbanization triggered by it, spreads in the form of 'stretched and perforated' and urbanization of the rural areas around it, and it is beginning to accommodate new rural areas within its own holes. This study focuses on ambiguous, abandoned, empty, derelict, dysfunctional, dissolved urban spaces of Istanbul, where continuous demolition and construction became an order, the borders with neighboring cities were almost absent, and the production of 'rent-oriented' housing was increasing day by day.

Benzer Tezler

Tez No
150196
Ses dalgalarının delikli bir kapakla sonlandırılmış yarısonsuz silindirik bir borudan ışınımı
The radiation of sound in an semi-infinite rigid cylindrical duct with an perforated barrier
AYŞEGÜL IŞIKYER
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Matematik Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü
Matematik Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ALİNUR BÜYÜKAKSOY
Tez No
181320
Cohomology groups of mapping class groups
Gönderim sınıfı gruplarının kohomoloji grupları
YASEMİN KARA
Yüksek Lisans
İngilizce
2006
Matematik Boğaziçi Üniversitesi
Matematik Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FERİT ÖZTÜRK
Tez No
139867
Tek eksenli çekmeye maruz delikli bir plakta gerilme dağılımının pertürbasyon teorisi ile belirlenmesi
Investigation of stress distrubution in a axially loaded plate including a hole with corrugation
SERKAN AYZİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Makine Mühendisliği Uludağ Üniversitesi
Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÜLTEKİN KARADERE
Tez No
570532
Orifislerde üstakım düz boru mesafesinin basınç kaybına etkisinin sayısal incelenmesi
Numerical investigation of the effects of overhead straight pipe di̇stance on pressure loss in orifices
MEHMET EKMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Makine Mühendisliği Batman Üniversitesi
Yenilenebilir Enerji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HASAN DÜZ
Tez No
836817
Development of a DRİE-based stencil mask for metal patterning on transient substrates
Geçici yüzeylerde metal desenlendirme için DRIE tabanlı bir şablon maskesinin geliştirilmesi
SEYED MOHAMMADJAVAD BATHAEI
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mühendislik Bilimleri Koç Üniversitesi
Biyomedikal Bilimler ve Mühendislik Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SERAP AKSU RAMAZANOĞLU

Geri Dön