Gazâlî'nin bâtınîlerle mücadelesinin kelamî tahlili
Theological evaluation of Gazali's struggle with batiniyya
- Tez No: 639359
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞABAN ALİ DÜZGÜN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 464
Özet
İslam mezhepler tarihinde“Bâtınîler”olarak bilinen İsmâiliyye fırkası, gerek ortaya koyduğu din ve siyaset anlayışı gerek muhalifleri tarafından yöneltilen tepkiler sebebiyle İslam medeniyetinin en çok tartışılan fırkalarından biri olmuştur. İsmâiliyye en çok tepkiyi Sünnî düşünceden almıştır. Ortaya çıktıkları II./VIII. yüzyıldan yaklaşık bir buçuk asır sonra muhalifleri tarafından şiddetle eleştirilmeye başlanan İsmâilîler, neredeyse bütün muhalifleri tarafından İslam dairesinin dışında tutulmuşlardır. Siyasi ve kültürel arenada Sünnî düşünceye sistemli bir eleştiri ve alternatif üretmeyi başaran İsmâilî doktrin, devrin Sünnî Abbasî halifeliğini ve egemen Selçuklu Devletini sarsmıştır. Selçuklular siyasi ve askerî açıdan üstesinden gelemedikleri bu oluşumun önünü kesmek için ulemânın desteğine başvurmuştur. Gazâlî, İslam dünyasının yozlaşarak asli mecrasından saptığını, dinî değerlerin yıpratıldığını düşünerek mücedditlik misyonu üstlenmiştir. Bu misyonu imha ve ihya hareketine dönüştüren Gazâlî'nin imha etmeyi düşündüğü düşünce ve kurum felsefeden beslenen Bâtınîlik/İsmâilîliktir. Gazâlî, İslam dünyasını sarsan İsmâilî düşünceyi imha için çeşitli eserler yazmıştır. Bunlarda“Bâtınîler”veya“Talimiyye”adını koyduğu İsmâilî düşüncenin teolojik yapısını ciddi bir sorgulamadan geçirmiştir. İsmâilîlerin bütün doktrinlerini eleştiren Gazâlî, onları İslam dairesinin dışına atarak tekfir etmiş ve siyasi otoriteye onların köklerini kazıması için fetvalar vermiştir. Gazâlî Yeni Eflâtuncu fikirleri İslam düşüncesine dâhil ederek İslam'ı baltalamakla suçladığı filozoflarla İsmâilîleri aynı düşüncenin taraftarı olarak görmüş her iki zümrenin de dinin temel otoritesini zaafa uğrattığını iddia etmiştir. Ulûhiyet, nübüvvet ve ahiret hususunda İsmâilî teolojinin İslamî olamayacağını savunan Gazâlî, İsmâilîlerin açıklarını ortaya koymaya çalışmıştır. İsmâilî düşüncenin Yeni Eflâtuncu nazariye, Yahudi gnostisizmi ve Orta Doğuda'ki eski hermetik düşünceden etkilenerek oluşturduğu dinî doktrinin klasik İslami düşünceyle örtüşen bir tarafı yoktur. Gazâlî, her ne kadar bazı hususlarda İsmâilî düşünceye benzer görüşleri kendisi de kullanmışsa da İsmâilîlere hiçbir zaman haklılık payı vermemiştir. Gazâlî'nin Bâtınîlere/İsmâilîlere yönelttiği en önemli eleştirilerden biri imamet diğeri ise bâtınî te'vil anlayışıdır. Gazâlî, imamet eleştirisi ile İsmâilîlerin nübüvvete denklendikleri masum imamet makamına karşı masum nübüvvet kurumunu dinin yegâne referans kaynağı olarak tahkim etmeye çalışmıştır. İsmâilîlerin imamların tekeline verdikleri aşırı bâtınî te'vili de belirli kural ve yöntemler çerçevesinde kısıtlayan Gazâlî, te'vil ile oluşturulan irfan epistemolojisini dinin zahirini örselemeden ve zahirin önüne geçmeyecek bir konumda tashih etmeye çalışmıştır. Gazâlî'nin Bâtınîleri eleştirdiği Fedâihu'l-Bâtıniyye eserine, yaklaşık bir asır sonra Yemenli Tayyibî-İsmâilî dâîlerinden Ali b. Velîd sert bir üslupla karşılık vermiş, onun iddialarını reddetmiş ve Gazâlî'nin ithamlarını aynısıyla kendisine yöneltmiştir. Ali b. Velîd, akli ve naklî deliler sunsa da çoğu zaman polemik tarzı mukabeleleriyle mezhep ve siyasi taassubuyla hareket ederek çelişkiye düşmüştür.
Özet (Çeviri)
Ismailiyya, known as the Bâtınîs/Batiniyya in the history of Islamic denomination has been one of the most influential sects of Islamic civilization both because of their conception of politics and religion, and because of the reactions directed by its opponents. Ismailiyya received the most prominent reaction from Sunni thought. Ismailies emerged in the second/eighth century and began to be strongly criticized after a half century. They were excluded from the Islamic circles by almost all their dissidents. Ismaili doctrine, which succeeded in producing a systematic critique and alternative to Sunni thought in the political cultural arena, shook Sunni-Abbasid Caliphate and Seljuk State. The Seljuks consulted to the support of the scholars to prevent this formation which they could not overcome militarily and politically. Al-Gazâlî undertook the mission of mujtahid thinking and claiming the Islamic World had been deviated from its main course and religious values were worn down. Al-Gazâlî transformed this mission into a movement of annihilation and enliven and planned to destroy the idea and institution of Batiniyya/Ismailiyya that nourished from philosophy. Al-Gazâlî wrote various books and booklets for the destruction of the Ismailia thought that shook the Islamic world. He seriously criticized the theological structure of Ismaili thought which he called“Bâtınîyya”or“Talimiyya”. Al-Gazâlî criticized all the doctrines of the Ismailies and declared them as an infidels. Additionally, he has given to fatwa to the political authority to root out them. Al- Gazâlî considered Ismailia as a supporter of the philosophers who were blamed for the incorporating new-Platonic ideas and wrecked the Islamic thought and he claimed that both sects had weakened the basic authority of the religion. Al-Gazâlî argued that Ismailia theology could not be Islamic in terms of divinity, prophethood, and the hereafter and he tried to reveal the deficits of the Ismailiyya. It is clear that the religious Ismailia doctrine consists of being influenced new-Platonist theory, Jewish Gnosticism and old hermetic thoughts in the Middle East. This doctrine has nothing in common with classical Islamic thought. Although Al-Gazâlî used the similar expressions with Ismaili thought on some issues, he never gave righteousness to Ismailies. Al-Gazâlî directed two important criticisms to Ismailies/Batıniyya: one of them is imamete (imamet) other is the conception of batıniyya ta'wil. Al-Gazâlî tried to fortify innocent prophethood as a unique recource of the religion with the imamate criticism, against the innocent imamate where Ismailies equated to prophethood. Al-Gazâlî restricted the extreme batıniyya ta'wil that given to monopoly of imams by Ismailies, with the framework of certain rules and methods. Also, he tried to revision wisdom epistemology with created by ta'wil without giving harm to the nature of religion and in a place behind the surface of the religion. One of the Yemenite Tayyibî-Dâî-Ismailia Ali b. Velid harshly responded to al-Gazâlî's book Fazâiha'l-Bâtıniyya which criticized Batiniyya about a century later. He denied al-Gazâlî's allegations and directed the accusations to him in the same way. Ali b. Velîd acted in contradiction as he acted on sectarian bigotry like Al-Gazâlî, even though he presented rational and religious proofs.
Benzer Tezler
- Mehmed Tâhir Lâlezârî'nin 'el-Mîzânü'l mukîm fî ma'rifeti'l kıstâsü'l müstakîm' adlı Kıstâsü'l müstakîm şerhinin tahkik ve tahlili
An analysis and the critical edition (Taḥḳīḳ) of Meḥmed Tāhir Lālezārī's commentary of Kisṭāsu'l mustaḳīm entitled 'al-mīzānu'l muḳīm fī maʿrifeti'l ḳisṭāsu'l mustaḳīm'
ZEHRA YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinYalova ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDULKADİR COŞKUN
- Gazzâli'nin bâtınîlik eleştirisi
Ghazzali 's batiniyya criticism
MUHAMMED NURULLAH KİRAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
DinYüzüncü Yıl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CEMALETTİN ERDEMCİ
- Gazâlî'nin tasavvufi eserlerinin diğer eserlerine göre konumu (Münkız'daki fikirlerine göre)
The position of Ghazâlî's sûfî works in relation to his other works (According to his ideas in Munkiz)
MEHMET ZEKİ CANCA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinRecep Tayyip Erdoğan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZAFER ERGİNLİ
- Gazzâli'nin Bâtınilere yönelttiği eleştiriler
Gazzâli's criitisism againist 'Batyn'
BEDRİYE TIRPAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN AYDIN
- Gazzâlî'nin Nübüvvet anlayışı
Gazzali's understanding of prophet
İZZET GÜLAÇAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
FelsefeYüzüncü Yıl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. İSA YÜCEER