Geriye dönük (retrospektif) dozimetri çalışmaları: Termolüminesans tekniği kullanılarak Milas Beçin Bey hamamından alınan örneklerdeki eşdeğer dozun ve yıllık doz hızının belirlenmesi
Retrospective dosimetry studies: Determination of equivalent dose and annual dose rate in samples taken from Milas Beçin Bey bath using thermoluminescence technique
- Tez No: 645488
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EREN ŞAHİNER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Arkeoloji, Fizik ve Fizik Mühendisliği, Radyoloji ve Nükleer Tıp, Archeology, Physics and Physics Engineering, Radiology and Nuclear Medicine
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Nükleer Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Medikal Fizik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sağlık Fiziği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 90
Özet
Lüminesans tarihlendirme arkeolojik veya jeolojik inorganik malzemelerin en son ısıya veya ışığa maruz kaldığı tarihi tespit etmekte kullanılan en yaygın tekniklerden biridir. Yöntem, arkeolojik numunelerin yaş tayininde veya tescilindeki uygulamalarda yaklaşık yarım asırdır Dünya literatüründe yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntem arkeolojik örneklerde, pişmiş toprak kapları (çanak-çömlek), yanmış taşları ve tortulları kapsayan geniş bir spektruma sahiptir. Lüminesans yöntemi kullanarak yapılan disiplinlerarası çalışmalar sayesinde, modern insanlık tarihi ve öncesi döneme ait araştırmalardaki çeşitli konulara önemli katkılar yapılmıştır. Yöntemin temeli, radyasyon fiziği uygulamalarındaki geriye dönük (retrospektif) radyasyon dozunun (eşdeğer doz, paleodoz) yaygın bulunan doğal mineraller (kuvars, feldispat vb.) üzerinden ölçülmesi ve örneğin etrafından hesaplanan çevresel doz hızına oranlanmasına dayanan basit bir temel görünse de hem deneysel hem de teorik birçok parametrenin birlikte değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu tez çalışması kapsamında lüminesans tarihlendirme yöntemlerinden Termolüminesans (TL) tarihlendirme tekniği kullanılarak arkeolojik örneklerin yaş tayini yapılmıştır, metodolojik olarak araştırma yapılmıştır ve sonuçlar literatür açsından karşılaştırmalı olarak yorumlanmıştır. Bu kapsamda, lüminesans tarihlendirmenin temelini oluşturan ön ısıtma sıcaklık ve süresi tayini, plato testi, çok tablet ilave doz yöntemi kullanılarak eşdeğer doz hesapları, doz cevap grafikleri, nem tayini, radyonüklit bolluk oranları ve yıllık doz hızı hesapları yapılmıştır. Doz cevap grafiklerindeki lineerlikten sapmalar ve fiziksel nedenleri tartışılmıştır. Teze konu olan örnekler, Beçin antik kentinde bulunan oldukça kıymetli bir tarihi yapı olan Bey Hamamı'ndan alınmıştır. Arkeolojik numuneler yapının farklı mimari dönemlerine ait olduğu göz önüne alınarak sistematik bir şekilde alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Bey Hamamı'nın Menteşe Beyliği döneminde (M.S 13-15.yüzyıl) yapılmış olduğu daha sonra Osmanlı Döneminde (M.S 13 – 20.yüzyıl) kullanıldığı, yapımında Roma İmparatorluğu Dönemine (M.Ö 1.yüzyıl – M.S 5.yüzyıl) ait yapı malzemelerinin kullanıldığı ve hamamın bu farklı dönenmelerde restorasyona uğradığı ve en son ne zaman kullanıldığı bilgilerine ulaşılmıştır. Yapılan tez çalışmasıyla birlikte bölgeye ait ilk kez analitik yöntemler kullanılarak mutlak bir tarihlendirme yapılmıştır. Elde edilen sonuçların ilgili tarihi literatürle uyumluluk gösterdiği gözlenerek, bölgede yapılacak farklı çalışmalara rehberlik yapma postansiyeline sahiptir. Bulguların, lüminesans tarihlendirme literatürüne katkıda bulunmasının yanı sıra sanat tarih, arkeoloji, mimarlık ve kültür varlıklarını koruma literatürüne katkıda bulunması beklenmektedir.
Özet (Çeviri)
Luminescence dating is one of the most common technics to determine the last date that the archaeological or geological inorganic materials were exposed to the heat or light. The technics has been widely in used in the World literature for age determination or recording practices of archaeological samples for nearly half a century. This practice has a wide archaeological sample spectrum that involves fired pots (pottery), fired stones and sediments. By means of interdisciplinary studies using the practice, significant contributions have been made to various research subjects regarding the modern history of humanity and before that era. Although the baseline of the practice seems simple that is based upon the measurement of the retroactive (retrospective) radiation dose (equivalent dose, paleodose) over common natural minerals (quartz, feldspar etc.) and the proportion to calculated speed of peripheral dose by the sample's circle in the radiation physics practices; it requires several parameters both experimental and theorical to be evaluated together. In the scope of this thesis study, archaeological age determination is made by using the Thermoluminescence (TL) dating technic among luminescence dating methods; methodological research is made and the results are mutually interpreted in terms of literature. In this regard, determining the temperature and the duration of the preheating, plato-test, equivalent dose calculations by using the renewal technics, dose- response curves, determination of moisture content, radionuclide plenitude rates and dose rate calculations are made all of which forms the baseline of the luminescence dating. Deviations from linearity in the dose response curves and physical reasons are also discussed. The study samples of this thesis are obtained collected from Bey Hammam which is a substantially valuable historical structure in Beçin antique city in Muğla province. Diferent types of building materials are systematically collected considering they belong to different architectural periods of the historical structure. According to the results, it was concluded the information that Bey Hammam was probably founded built during Menteşe Beyliks period (13-15 centuries AC) most likely with re-use of using building materials belonging to Roman Empire Era (1 century BC – 5 century AC), followed by using over the Ottoman Empire Era (13-20 centuries AC). Additionally, the restoration and latest usage time of the Hammam were defined by age comparison of the materials. Within the studies of the thesis, an exact dating is tried to carry out by using analytical methods for the first time regarding the region considering related literature. Results show a good harmony with the related historical data and have remarkable potential to guide future studies throughout the region. Additionally, It is expected that the results might be contribute to the related knowlage of history, archaeology, architecture and conservation of cultural heritage as well as promoting luminescence dating.
Benzer Tezler
- Konya Kapalı Havzasının batı kısmındaki kuvaterner yaşlı birimlerden alınan fosil moluska kavkılarının elektron spin rezonans (ESR) tekniği ile tarihlendirilmesi ve bazı gözlük camı örneklerinin dozimetrik potansiyellerinin incelenmesi
Electron spin resonance (ESR) dating of fossil mollusc shells taken from the quaternary units in western part of Konya Closed Basin and investigation of dosimetric potentials of some eyeglass samples
HÜLYA KARAASLAN
Doktora
Türkçe
2023
Fizik ve Fizik MühendisliğiDokuz Eylül ÜniversitesiFizik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİROL ENGİN
- Farklı günlük kullanılan malzemelerin dozimetrik özelliklerinin luminesans tekniklerle incelenerek retrospektif dozimetri sahasında kullanılabilirliğinin araştırılması ve yapay bir radyasyon kazası senaryosunda etkin organ dozlarının tayini
Investigating dosimetry properties of various daily materials using with luminescence techniques on retrospective dosimetry research fields a5 well as estimation of effective organ doses in case of an artificial radiation accident scenario
SASAN GERANMAYEH
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Nükleer MühendislikAnkara ÜniversitesiMedikal Fizik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NİYAZİ MERİÇ
- Doğal kuvarsta radyasyonla yaratılan yapı kusurlarının incelenmesi: Birleştirilmiş TL, OSL VE EPR çalışması
Investigation of radiation induced defects of natural quartz: A combined TL, OSL AND EPR study
ŞULE KAYA KELEŞ
Doktora
Türkçe
2020
Fizik ve Fizik MühendisliğiAnkara ÜniversitesiMedikal Fizik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NİYAZİ MERİÇ
DR. GEORGIOS POLYMERIS
- Diş ve kemik örneklerinin lüminesans tekniklerde geriye dönük (Retrospektif) dozimetre olarak kullanımının geliştirilmesi
Development of using tooth and bone samples as retrospective dosimeter in luminescence techniques
ÜLKÜ RABİA YÜCE
Doktora
Türkçe
2010
Fizik ve Fizik MühendisliğiAnkara ÜniversitesiFizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NİYAZİ MERİÇ
- Diş ve kemik örneklerinin lüminesans tekniklerde geriye dönük (retrospektif) dozimetre olarak kullanımının geliştirilmesi
Development of using tooth and bone samples as retrospective dosimeter in luminescence techniques
ÜLKÜ RABİA YÜCE SEMİZ
Doktora
Türkçe
2010
Fizik ve Fizik MühendisliğiAnkara ÜniversitesiFizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NİYAZİ MERİÇ