XIX. yüzyıl İstanbul tekkeleri ve mekânsal konumlanışları
XIX. century İstanbul lodges and their spatial positioning
- Tez No: 651510
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ YUNUS UĞUR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Şehir Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir Çalışmaları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 322
Özet
Osmanlı şehrinin temel yapılarından ve Osmanlı toplum hayatının temel kurumlarından biri olan İstanbul'da kurulan tekkeler, bu çalışmanın esas konusudur. XIX. Yüzyıl İstanbul'unda sayıları altı yüzün üzerinde olan tekkelerin medreselerden üç kat fazla sayıda bulunmasına rağmen tekkelerin şehrin oluşumuna katkısına dair yapılmış müstakil çalışmaların azlığı hatta yokluğu bu tezin temel motivasyonlarından biri olmuştur. Tekkelerin ve buralarda konumlanan tarikatların Osmanlı başkenti olan İstanbul'daki varlıkları, isimleri, sayıları, dağılımları, yoğunlukları, barındırdıkları nüfusları, halk ve sarayla münasebetleri, şehrin mekânsal ve sosyal dokusunun oluşum ve gelişimine etkileri bu tezde ele alınan konulardır. Bu çerçevede XIX. yüzyılda çeşitli sebeplerle hazırlanmış tekke listelerinin on üç tanesi incelenerek mukayeseli bir çalışma ile bir envanter ve yirmibeş sütunlu bir veritabanı oluşturulmuştur. Bu veritabanına istinaden öncelikle tekkelerin anıldığı isimlerin çeşitliliği, mekân çeşitlilikleri (âsitâne, dergâh, tekke, cami-tekke, türbe-tekke, medrese-tekke, mesire-tekke) üzerinde durulmuş ve tekkelerin tarikatlara göre şehirdeki konumları harita üzerine işlenmiştir. XIX. Yüzyıl Osmanlı İstanbul'unun tarihsel bağlamı, tekke ve tarikatlar için hayati öneme sahip Meclis-i Meşayih kurumunun etkileri de dikkate alınarak, tekke ve tarikatların İstanbul'daki hem kendi içinde hem birbirleri arasındaki ve hem de bulundukları semtlerle ilişkileri değerlendirilmiştir. Tekkelerin sadece fiziksel varlığının değil faaliyetlerinin de (mukabeleler) dağılımı incelenmiştir. Sonuç olarak çeşitlilikleri, konumları ve şekillendirdikleri mahalleler ve sokaklarla, tekkelerin sadece kültürel ve geleneksel değerleri değil şehirlerin biçimini de etkiledikleri tespit edilmiştir. Bu çalışma ile İstanbul tekkelerinin ve tarikatlarının yerleri ve nitelikleri güncel ve tarihi haritalar üzerinde bu çapta ilk kez belirlenmiş ve toplu olarak gösterilerek İstanbul içinde konumlandırılmıştır. Bu çalışma ile XIX. Yüzyıl İstanbul tarihi tasavvuf kaynakları, tasavvuf kaynakları, tasavvuf ehlinin tanımları ve tekke-tarikat mekân ve kurumları sosyal-mekansal bir perspektifle okumaya tabi tutulmuş ve pek çok yeni çalışma sorusu için sağlam bir zemin oluşturulmuştur.
Özet (Çeviri)
The dervish lodges and sufi orders, which are among the basic structures of the Ottoman city and the basic institutions of social life, are the main topics of this research. In the nineteenth-century Istanbul, although the dervish lodges which were over six hundred at that time were three times higher than the madrasas, the lack of studies related to the contribution of the dervish lodges to the the city has been one of the main motivations for this thesis. The study includes therefore the topics such as the dervish lodges' names, numbers, distributions around the city, density, population sizes in the ninettenth-century Istanbul as well as their relations with the people and the places around and their effects on the formation and development of the spatial and social fabric of the city. In this frame the study exploits the thirteen lists of dervish lodges as its primary sources originated in XIXth Century. As a methodlogy, the thesis constructes a database including the data handled from these sources on the basis of 25 headings (columns). Then the study explores the diversities in the names, locations, and multi-use of these lodges as well as locates them on the maps. Considering the historical context of the XIXth-century Ottoman Istanbul and the effects of the Meclis-i Mashayih institution, which was a vital for dervish lodges and tarikahs, the relationship of dervish lodges and sufi orders with other dervish lodges and sufi orders and with their neighborhoods in Istanbul is evaluated. Besids, the distribution of not only the physical existence of dervish lodges but also their activities (mukabala) was examined. As a result, it has been determined that, with their diversities, locations, neighborhood relations, the dervish lodges affect not only the urban cultural and traditional values but also the shape of the city. All in all, this study determines for the first time the locations, the belongings, and the qualities of the Istanbul dervish lodges and locates these qualities and networks on the historical maps. This study at the same time opens new doors for the future studies first, discussing for the first time main basic sources of the dervish lodges and the unique and exceptional spatial and urban definitions of Sufis and second, applying the socio-spatial approach to the sufi institutions and places.
Benzer Tezler
- XIX. yüzyıl Anadolu Halvetî Tekkeleri
XIX. century Anatolian Halveti Tekkes
ALİ KEMAL ZENGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinBayburt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AHMET ÖZKAN
- XIX. yüzyılda Şam'da tasavvuf
Sufism in Damascus in the 19th century
İYAT ERBAKAN
Doktora
Türkçe
2023
Dinİstanbul Sabahattin Zaim ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. VEYSEL AKKAYA
- XIX. yüzyıl İstanbul'unda tekke mûsikîsi
The sufi music of İstanbul in XIX. century
YAVUZ DEMİRTAŞ
Doktora
Türkçe
2007
DinAnkara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. BAYRAM AKDOĞAN
- Nakşbendî-Hâlidîliğin Seyyid Taha Hakkârî Nehrî Kolu (XIX. Yüzyıl)
Sayyid Taha Hakkari Nehri Branch of Naqshbandi-Khalidi Order
MEHMET SAKİ ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2016
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REŞAT ÖNGÖREN
- Türk donanması ve faaliyetleri (1914-1925)
Turkish nayv and activitys (1914-1925)
UMUT CAFER KARADOĞAN