Feminist perspektiften mimarlık pratiğine bakış

A feminist perspective of architectural practice

PDF İndir

Tez No: 683295
Yazar: HANDE KALENDER
Danışmanlar: DOÇ. DR. MELTEM AKSOY
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2021
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 143

Özet

Mimarlık düşüncesini inşa eden tarih, kuram ve pratik içerisinde uzun yıllardır egemen olan iktidar yapıları ve söylemleri mekânın üretiminde etkili olmaya devam ediyor. Farklı dönemlerde doğa-kültür, kadın-erkek ve kamusal-özel gibi ikililiklerin mimari söylemde sıkça zıtlık içerecek şekilde kullanılması mekânları cinsiyetlendirerek, marjinalize edilenin -öteki olanın- dışlanmasını sağlamıştır. Bu sayede toplumsal ilişkileri içeren, saklayan ve gösteren mekânda bu ilişkiler tekrar tekrar üretilebilmiştir. Bu yüzden mimarlığın içerisine yayılan baskın normatif değerler sistemini görünür kılmak; toplumsallıkla, iktidarla ve cinsiyet politikalarıyla ilişkisini açığa çıkaracağı için önemlidir.“Öteki”,“ötekilik”kavramları; bu sorgulamalarla ve özellikle post-yapısalcıların öznellik üzerine tartışmalarıyla ortaya çıkmıştır. Post-yapısalcı kuramla ve mimarlık kuramıyla ilgili öznellik tartışmalarında sınıf, cinsiyet, ırk gibi iktidar katmanları türdeş ve genelleşen bir kullanım içindedir. Bu durum farklılıkların tanınmasını zorlaştırır. Mekânın ve üretim süreçlerinin cinsiyet ile olan ilişkisini tartışmaya açan feminist teorinin, mimarlığın farklılıkları nasıl karşılayabileceği ve“öteki”ile kurduğu ilişki üzerinde durmak için potansiyeller barındırdığını düşünüyorum. Bu yüzden araştırmaya feminist felsefe ve içerisindeki tartışmalarla başladım. Mekânın üretimini feminist bakış açısıyla değerlendirmeye çalıştığımda toplumsal cinsiyet normlarının; mimarlığın dili, söylemi ve temsil biçimleri ile olan ilişkisi açığa çıkmış oldu. Irigaray'ın“cinsiyetli özne”ve“cinsel fark”kavramları başta olmak üzere geliştirmiş olduğu taktikler, mimarlık için de yeni sorgulama ve eylem biçimleri geliştirmek için bir bakış sunuyordu. Araştırmanın motivasyonunu oluşturan“Mimarlık pratiği içerisinde öteki olarak nasıl taktikler geliştirebilirim?”sorusunu“Feminizm mimarlıktaki günlük pratiğimizi ve etik kurallarımızı nasıl etkileyebilir?”ve“Farklı mekânsallık ve öznellik kavramlarını onaylayan feminist pratiklerin geliştirdiği yaklaşımlar mimarlık ile nasıl etkileşime geçebilir?”soruları takip etti. Mimarlık disiplininin feminist kuramın geliştirmiş olduğu bu kavramlar ile nasıl tekrar ele alınabileceği sorusu üzerine karşılaştığım Jane Rendell'ın ortaya koyduğu eleştirel feminist mekânsal pratikler başta olmak üzere Eleştirel teori, Lefebvre'nin üç momentli toplumsal mekânı, Michel de Certeau'nun taktik ve strateji kavramları ve feminist teori ile olan ilişkileri; araştırmanın kavramsal altyapısını oluşturdu. Mimarlık pratiği içerisinde alışılagelmiş düşünce ve üretim biçimini feminist eleştiri ile sorgulayarak, disiplinin dili ve yapılarını farklı öznellikleri barındıracak şekilde yeniden düşünmenin yollarını aradım. Bu şekilde mekânsal üretimin farklı bağlamları içerisinde katılıma açık, esnek ve uyumlu şekilde nasıl üretilebileceği üzerine durdum. Bu tartışmaların içinden mekânı sorgulama, analiz etme ve tanımlamayı içeren pratiklerle ilgili bir bakış sunmaya çalıştım. Araştırmanın örneklem alanını kendi deneyimlemiş olduğum mimarlık pratiği, anonim.istanbul mimarlık (anonim) üzerinden kurdum. Bu pratiği öznelerinden birisi olarak deneyimlemiş olmak“içeriden bakışla”da pratiği inceleyebilmemi sağladı. Ayrıca feminist yöntemin bakış açısıyla araştırmacı-araştırılan arasındaki hiyerarşiyi azaltan/ortadan kaldıran bir yerde kendimi konumlayabilmemi kolaylaştırdı. Kurucu ortaklarının kadın olması, feminist araştırmaların üzerinde durduğu kadın deneyimlerinin bir parçası olmalarını sağladığı gibi pratiğin çalışanlarının da araştırmanın parçası olması, farklı cinsiyetlerin deneyimlerini görünür kıldı. Araştırma ile örtüştüğünü düşündüğüm niteliksel araştırma yöntemleriyle derinlemesine görüşmeler yaparak ilerledim. Görüşme yöntemi olarak araştırmanın bağlamına yönelik“yarı yapılandırılmış açık uçlu sorular”yönelttim. Bellek ve anlatılar aracılığıyla ilişkisel ve kolektif bir etkinlik olan tasarım sürecini anlamaya ve aktarmaya çalıştım. Çalışmanın bulguları, bu açıdan genelleme yapmaktan kaçınarak, mimarlık pratiğinin gündelik hayatı ve üretim süreçlerine dair öznel deneyimleri görünür kılan bir örüntü olarak değerlendirilebilir. Araştırmanın ilk kısmında, mimarlık pratiğinin gündelik hayatı içerisinde kurulan daha az görünür olan ilişkilerin; hiyerarşiyi, eril dili ve toplumsal cinsiyet üretimini nasıl sürdürdüğünün üzerinde durdum. Bu gibi toplumsal yapıların anonim mimarlık pratiğinin gündelik hayatındaki karşılıklarını inceledim. Araştırmanın ikinci kısmında ise mimarlık pratiğinin ortamının ve ilişkilerinin, pratiğin mekânsal üretimlerine ve süreçlerine yansıdığı savı üzerine pratiğin gerçekleştirdiği projelerin süreçlerini ele aldım. anonim'in tasarım ve uygulama süreçlerinin içerisinde yer aldığı birbirinden farklı iki proje süreci üzerinden, mekânsal üretim pratiği sırasında geliştirdikleri taktikler üzerinde durdum. Her mekânsal pratik, içinde bulunduğu zaman aralığında fiziksel ve toplumsal bağlamda kurduğu ilişkilerle ve süreçte yer alan aktörlerle birlikte şekillendiği için bu iki süreci incelemek, anonim'in farklı durumlara yönelik nasıl aksiyonlar geliştirdiğini gözlemleyebilmemi sağladı. Bu proje süreçlerini kendi içinde eleştirel feminist mekânsal pratik perspektifinden değerlendirdim. Görüşmelerde açığa çıkan kodlara göre ilk bölüm için çıkardığım bulguları şu şekilde özetleyebilirim: Mimarlık pratiğinin çalışma koşullarının ve üretim tekniklerinin tek cinsiyetli kültüre göre kurulması, cinsiyet farklılığı gözetilmeden oluşturulması görüşmelerdeki bulgulardan birisini oluşturdu. Ayrıca toplumsal yapılar içerisinde cinsiyetler için belirlenmiş kuralların ve beklentilerin meslek içerisinde de sürdürüldüğünü söyleyebilirim. Araştırmanın öznesi olan anonim pratiğinin ise toplumsal olarak belirlenmiş cinsiyet rollerini sürdüren bir ortam olmadığını, cinsiyetlendirilmiş iktidar hiyerarşisini kırmaya çalışan yaklaşımların olduğu bir ortam olarak tarifleyebilirim. Araştırmanın ikinci kısmında ise anonim pratiğinin mekânsal üretim süreçlerini anlatılar üzerinden görünür kılmak, eleştirel feminist mekânsal pratiğin performans niteliğini oluşturmuş oldu. anonim'in bu süreçlerde geliştirdiği taktiklerin; eleştirel feminist mekânsal pratiklerin üzerinde durduğu kolektivite, öznellik, ötekilik-öteki olma, performans ve maddesellik gibi nitelikler ile ilişkilenen kodları da araştırmanın bir diğer çıkarımı oldu. Mimarlık pratiğinin içindeki cinsiyetli dil ve yapıların yeniden düşünülmesi, mimarlık alanının mekânı üretme sürecindeki yöntemlerine eleştirel bakmayı gerektirecektir. Bu eleştirel bakışla üretilen mekânsal kodların, temsillerin ve söylemlerin farklılıklardan gücünü alan çoğul kültür için feminist teorinin yeni bir mekânsal dil üretmek için önemli bir yeri olduğunu düşünüyorum. Bu çalışmanın disiplinler arası bir diyaloga dönüşmesini ve feminist mimarlık araştırmalarına katkı sağlamasını diliyorum.

Özet (Çeviri)

Architects who have an inner connection with history, hypothesis and practice that build the idea of architecture, continue to think and produce the place by holding to dominating potencies and well-accepted discourses that have been dominant for years. Even though some concepts such as sex, gender, feminism, masculinity, otherness, queer aren't taking part in the agenda of architecture, I think that It's not labouring to establish a connection between sex and concepts that frequently used by architects who are considered as“outstanding”. As a consequence of frequently using dualities like nature-culture, female-male, public-personal for including contrasts in the architectural discourse in different eras, places are being gendered, the exclusion of the marginalized-the other is being ensured. Thus, in the place that includes, hides and indicates social relationships, these relationships are being constituted over and over. Accordingly, making dominant normative values system that expanded into architecture visible is substantial to expose its relations between sociability, potency and gender policies. The concepts of“other”,“otherness”has emerged from these questionings and especially discussions of post-structuralists on subjectivity. It's clearly seen that in the subjectivity discussions which are about post-structural and architecture hypothesises, potency reaches such as social class, sex, race is used homogeneously and generally. This circumstance makes it difficult to recognize differences. The relations of place and production processes with gender have been discussed by feminist theorists since the 1980s. Feminist theory has improved a critical approach and language which is conducting extensive studies from various disciplines that shaking premises related to the traditional positivist approach like common subject, root and objective reality. The feminist theory demonstrates its critical approach when encountering issues in time by giving shape itself again and turning into a more pluralist term. I think that the feminist theory, which opens the relations of place and production processes with gender up for discussion, have the potentials to dwell on the connections between architecture and“other”and its affordability of differences. Therefore, I began my research with feminist philosophy and its discussions. When I try to evaluate the production of place from a feminist perspective, gender norms' relationship between the architecture's language, discourse and representation ways has become known. I found the position of the architect in the production process of the place is related to a hierarchical relationship which is being, on the one hand, put upon the forces that determining place, on the other hand, try to settle in an outstanding position in the various discipline that is in on the production process.* This position isn't a one-off or belong to somebody since together with architecture history, created imageries, symbols, metaphors and codes, this became a normalized situation for the architectural profession. I pursued that through the traces such as the situation of architecture's domination of nature, way of its manner of discourses which includes pulling down, separating and classifying. I believe that making visible the normative values system that is dominant and prevalent in architecture will also reveal the place that shows, contains and hides social relationships. While experiencing the effects of this manufacturing type on the designed place and social life, I came up with a question like“As a being other in the practice of architecture, how tactics I can develop?”that constituted the motivation for research. I would like to explain what the“being other”in the question includes: In this century we encounter the three-stage collapse in terms of ecology, energy and economy, we need to be in a design practice environment that directed to make together. When we look out for that, we can evaluate the experience of being other and woman in the career practice as a position that demolishes the hierarchy of relationships in the design practices, such as between employer architect and employee architect or between architect and employer, result in querying production process that came to a state of the norm. Therefore, in the first part of my study, I try to understand notions and searchings that developed from feminist theory for tracing marks of the gender policies in architecture. Firstly, I looked at the arguments of the feminist theory on the notion of“sex”in philosophy. I maintain these arguments by contrastive or converging opinions that happen in feminist theory in time. I dwelled on topics and notions that be developed from feminist theory against to hierarchical order that created based on sex by masculine and heteronormative force, which also being argued by equality and difference feminists. Then, I looked at the subject/subjectivity and gendered subject expansions that discussed in their contest area with post-structuralism by Julia Kristeva, Helene Cixous, and Luce Irigaray, who are called difference feminists since the 1970s. The tactics that developed by Irigaray, especially notions of“gendered subject”and“sex difference”also brought a new perspective to develop questioning and action forms for architecture. At the end of the part, I gave place to its studies about how gender and biases are being transferred by linguistic codes and criticisms for linguistic studies from feminist theory. The next section is the critical feminist spatial practices put forward by Jane Rendell, whom I encountered on the question of how the discipline of architecture could be reconsidered with these concepts developed by feminist theory. I have examined the concepts of Critical theory, which constitute the conceptual infrastructure of critical spatial feminist practices, Lefebvre's“three-moment social place”and Michel de Certeau's“tactics and strategy”through their relations with feminist theory. In this way, I focused on how spatial production can be produced flexibly and harmoniously open to participation in different contexts. Within these arguments, I tried to show a view of practices that include querying, analysing and defining the place. While creating the sample of the research, it was one of the points I emphasized primarily that it included daily life and personal experiences. I wish I could investigate the daily life of an architectural environment that I can search for an answer to“How feminism can affect our daily practice and ethical rules in architecture?”while specifying the research's subject. I restricted the research's subject as anonim.istanbul since I don't want it to go towards thinking and evaluating through the usual binary oppositions, therefore; I tried to not do that as much as possible. anonim is a design practice that I took part in between 2013 and 2017. I have several reasons to choose this practice. Experiencing the practice as one of the subjects is provided me to analyze the practice with an inside view. What's more, this practice made it easier for me to position myself in a place that decreases or extinguishes the hierarchy between researcher and underresearched by the view of the feminist method. The fact that co-founders are women provides them and their employees of practice to be part of the experiences of women that be dwelled on by feminist researchers. This also shows that the experiences of different genders.“How can approaches developed by feminist practices that affirm different concepts of spatiality and subjectivity interact with architecture?”was the other question of research. Besides looking at the architecture practice in daily life, I think that the answers to this question should be looked at in process of projects that happens by practice. In this respect, I examined two different project processes in which anonim took part in the design and implementation stages. The selected two projects have different patterns from each other so that these made it easier to observe how the practice will develop its actions for various situations. Moreover, the fact that the people I interviewed took part in both of the selected projects enabled the observation of the experiences of different subjects regarding the process simultaneously. I proceeded with making interviews thoroughly by using qualitative research methods that I thought were compatible with the research. As a procedure of interview, I posed them“semi-structured open-ended”questions related to research. In addition to open-ended questions, during the interview, I sometimes asked questions that would encourage the expression of unpredictable experiences about the topics that I was talking about, which I thought would contribute to the research. I interviewed them via zoom because of the pandemic and I recorded the meeting with their permission. I can subsume under three categories: General questions to be asked them to introduce themselves in terms of personal and social, questions specific to anonim that can differ according to differences of positions to anonim's founding partners and employees, questions about the process of projects. Thereafter, I converted the talks I recorded into text. Speech texts that include in all long interview transcriptions made it convenient while analysing interviews in itself. Deciding which discourses from the interviews should be or not used in the analysis was the most compeller part of the process. It also necessitated compromising between both making a connection with theory and giving place to stories from subjects. I map these analyzes by main themes that emerged from the answers to questions. After that, I reorganized this mapping to gather connected and engaged discourses. I reevaluated these mapping codes looking in the conceptual framework while thinking about topics and their contents that I research under the critical feminist spatial practices section. I've tried to understand and explain through memory and narratives the design process that is an associational and collective activity. From this point, results from the study can be evaluated as a pattern that makes visible the subjective experiences of architecture practice about daily life and production process. In the first part of the study, I dwell on how the relationships of the architecture practice that are less visible in daily life maintain a hierarchy, masculine language and the production of gender. I can say that working conditions of architecture practice and production techniques were not created by considering gender differences. What's more, The rules and expectations for genders in social structures are being also retained in the profession. I identified anonim, which is the subject of the study, as a setting that tries to demolish the gendered potency hierarchy and doesn't maintain gender roles that are socially constructed behaviours. In the second part, I deliberate about tactics being developed during spatial production practice by anonim through the process of these two projects that anonim was in the parts of design and implementation. I discussed the processes performed by the practice through the claim about the impact of relationships and the environment of the architecture practice on the spatial productions and periods. Every spatial practice is unique since it takes form together with physical and social relationships in its time period and actors that take part in the process. I evaluated these two project processes that are different from each other in the perspective of feminist spatial practice. Reconsidering gendered language and constructions in the architecture practice requires being critical to the procedures of the architectural field in the process of producing the place. I think that feminist theory has an essential place in the plural culture that draws its strength from differences in these spatial codes, representations and discourses, which were created by this critical perspective, for creating a new spatial language. I hope that this study turns into an interdisciplinary dialogue and contributes to feminist architectural researches.

Benzer Tezler

Tez No
904622
İnsan sonrası perspektifle şantiye sahasının anlatısı
A post-humanist narrative of the construction site
MİNE ÖZTÜRK DİNÇER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NİZAM ONUR SÖNMEZ
Tez No
721215
Sudan yazılan yer: Mimarlıkta bir kuramsal yazım çalışması
Place written from water: A study of theoretical writing in architecture
İREM KORKMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
Tez No
637624
Kuir perspektif: Mimarlığın çözüm problemi
Queer perspective: Architecture's solution problem
ARMAĞAN GÜLHAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
Tez No
629518
Charting spatial practices of feminisms in Turkey: Sensitivities, tools, and tactics
Türkiye'de feminist mekânsal pratikler: Hassasiyetler, araçlar, taktikler
YAĞMUR YILDIRIM
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
Mimarlık Kadir Has Üniversitesi
Mimarlık ve Kent Çalışmaları Bilim Dalı
DOÇ. DR. DİDEM KILIÇKIRAN
Tez No
740398
Feminist perspektiften ev emeği: Avrupa Birliği ülkelerinde çalışan göçmen kadınlar
Domestic labour from feminist perspective: Migrant women working in European Union countries
SEREN YILDIZHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Sosyoloji Marmara Üniversitesi
Avrupa Birliği Siyaseti ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NEDİME ASLI ŞİRİN

Geri Dön