1980 sonrası Türk tiyatrosunda Alevî-Bektaşî unsurları
Elements of Alevi- Bektashi in Turkish theater after 1980
- Tez No: 690883
- Danışmanlar: PROF. DR. İBRAHİM DİLEK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sahne ve Görüntü Sanatları, Sosyoloji, Türk Dili ve Edebiyatı, Performing and Visual Arts, Sociology, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Alevi Bektaşi Kültürü Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 175
Özet
X. yüzyılla birlikte İslâmlaşmaya başlayan Türk toplumu arasında dini bakımdan anlayış farklılıkları görülmüştür. Savaş veya anlaşma yoluyla İslâm'ı tanıyan bu toplum içinde XV-XVI. yüzyıl dolaylarında farklılıklar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu ayrışmanın bir kanadını oluşturan Alevîler; zaman içinde Kızılbaş, Haydarî, Rafızî gibi adlarla tanınmış çeşitli suçlamalarla karşılaşmıştır. Bu anlayış içerisinde öz kültürüne mensup özelliklerini taşıyıp kaçgöç olmadan, kadınların gizlenmeye ihtiyaç duymamasıyla yaşama; Tanrı'ya giden yolda benliği esas araç olarak görme; şaman, Gök Tanrı inancı ile doğaya uyumu yansıtır biçimde ibadet etme ve ilişkili olarak zıtlık ile devriye anlayışına sahip olma durumları söz konusudur. Hurufîlik gibi sembolik bir anlayışla Nesîmî kanalıyla tanışan ve Hallac-ı Mansur'la ışık metaforuna yüklediği anlamı derinleştiren Alevîler için hulûl, tecelli anlayışları ön plana çıkar. Yaygın anlamda heterodoks, kimilerince metadoks kabul edilen Alevîlik; İslâm peygamberini kabul etmesiyle birlikte Budizm ve/veya Hıristiyanlık'tan ödünçlenmiş olduğu düşünülen Hak- Muhammet- Ali üçlemesine bağlı kalır, Kur'an ise Bektaşîlerce daha fazla önem taşımış görünmektedir. Şia bağlantısı XVI. yüzyılla kurulan bu zümrenin rehber anlayışı Ali olmakla birlikte, sözde kalan Caferîliğe bağlılığı yine aynı dönemin etkisiyledir. Sözlü kültürün temsilcisi olan Alevîler, Telli Kur'an'ları saz ile tarihle, doğayla, birbirleriyle hemhâl olarak varlığını korur. Bununla birlikte söz ve canlandırmaya bağlı oyunları bünyesinde barındıran bu kültürün, dram denilebilir örneği ise tragedya ve epik oyunla benzerlikleri tartışılan Taziye'dir. Modern tiyatronun örneği Mum Söndü oyununda Alevî ve Bektaşîlerin karşılaştığı iftira örnekleri alenî biçimde görülmektedir. Buradan yola çıkılarak hazırlanan bu tez için 1980 sonrası oyunlarından Ali Berktay'ın Kerbela'sı, Recep Bilginer'in Sevgi ve Barış'ı, Mahmut Gökgöz'ün Pir Sultan Abdal'ı, Turgay Nar'ın Divâne Ağaç'ı, Hüseyin Erdoğan'ın Yol, Ter, Gül'ü, Hasan Erkek'in Kutsal Döngü'sü, Remzi Özçelik'in Hacı Bektaş'ı, Gönül Akkuş'un Allı Evlendi, Pullu Gelin Oldu'su ve Semih Çelenk'in Gelin Tanış Olalım'ı değerlendirilmiş, bu oyunların kuramsal çerçevede verilen özelliklere sahip olduğu görülmüştür.
Özet (Çeviri)
Differences in religious understanding were observed among the Turkish society, which started to Islamize with the 10th century. In this society, which recognized Islam through war or agreement, differences began to emerge around the 15-16 century. Alevis, who form a wing of this separation; in the course of time they faced assorted accusations known by names such as Qizilbash, Haydari, Rafizi. Within this understanding, Alevis carry the characteristics of their own culture; without migration, women live without hiding. They see the self as the main vehicle on the road to God. The shaman worships in harmony with nature with the belief of the Sky God, and at the same time, they have the understanding of patrol with contrast. For Alevis, who met with a symbolic understanding such as Hurufism through Nesîmî and deepened the meaning they attributed to the metaphor of light with Hallac-ı Mansur, hulûl and tecelli understandings come to prominence. In a widespread manner heterodox and metadox by some, Alevism adheres to the Hak-Muhammad-Ali trilogy, which is thought to be inspired by Buddhism and Christianity, upon accepting the Islamic prophet; on the other hand, The Qur'an seems to have carried more importance by Bektashis. Although the guiding understanding of this group, whose Shia connection was established in the 16th century, was Ali, and their so-called devotion to Caferism is also under the influence of the same period. Alevis, who are the representatives of oral culture, preserve their existence by being in harmony with the saz, history, nature and each other. In addition to this, the drama-like example of this culture, which includes games based on words and animation, is Taziye. Its similarities with tragedy and epic play are discussed. The examples of slander faced by Alevis and Bektashis are clearly seen in the play Mum Söndü, which is an example of modern theatre. For this thesis, which was prepared from this point of view, from the plays after 1980, Ali Berktay's Kerbela, Recep Bilginer's Sevgi ve Barış, Mahmut Gökgöz's Pir Sultan Abdal, Turgay Nar's , Divane Ağaç, Hüseyin Erdoğan's Yol, Ter, Gül, Hasan Erkek's Kutsal Döngü, Remzi Özçelik's Hacı Bektaş, Gönül Akkuş's Allı Evlendi, Pullu Gelin Oldu and Semih Çelenk's Gelin, Tanış Olalım were evaluated. It has been seen that these performance have the features given in the theoretical framework.
Benzer Tezler
- 1980 sonrası Türk tiyatrosunda parodi
Parody in the Turkish theatre after 1980
EMİNE ASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Sahne ve Görüntü SanatlarıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SIDDIKA DİLEK YALÇIN ÇELİK
- Behiç Ak'ın tiyatrolarında modernizmin ve modern yaşama biçiminin eleştirisi
Criticism of modernism and modern way of life in Behiç Ak's theaters
DOĞUKAN ALİ PAKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET GÜNEŞ
- Günümüz Türk tiyatrosunda gerçekliğin temsili sorunsalı ve 2000 sonrası oyun metinlerinde yansıması
Problematic of representation of reality in contemporary Turkish theater and its influence on play texts written after 2000
VECİHE ÖZGE ZEREN
Doktora
Türkçe
2019
Sahne ve Görüntü SanatlarıDokuz Eylül ÜniversitesiSahne Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. SEMİH ÇELENK
- 1980 sonrası Türk toplumunda değişen değer yargılarının Türk tiyatrosuna etkileri
The Impacts of the changes of the judging of values on Turkish theatre after 1980 in the Turkish society
ŞEBNEM ÖZBAL