Derin yapı yüzey yapı ayrımı çerçevesinde Kur'ân-ı Kerim'de cümle yapısı
Sentence structure in Qur'an according to deep and surface structure concepts
- Tez No: 704171
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ALİ ŞİMŞEK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Din, Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Linguistics, Religion, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Belagati, Dilbilim, Cümle Tahlili, Derin Yapı, Yüzey Yapı, Bağlam ve Muktezâ-yı Hâl, Arabic Language and Rhetoric, Linguistics, Sentence Analysis, Deep Structure, Surface Structure, Context And Situation
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 299
Özet
Müslümanlar Kur'ân-ı Kerîm'i anlamak için ilk dönemden itibaren çaba sarf etmişlerdi. Onda geçen bilmedikleri kelimeleri Peygamber'e (s.a.v.) soruyorlardı. Daha sonraki dönemlerde bu çalışmalar geniş incelemeleri de beraberinde getirdi. Arapların dışındaki milletlerin Müslüman olmasıyla birlikte Kur'ân-ı Kerîm'i anlamak için yapılan çalışmalar yaygınlaştı. Bütün bu gayretlerin temelinde ilâhî mesajı doğru anlayabilme gayretleri yatmaktaydı. Tefsir, fıkıh, akâid vb. bütün İslâmî ilimlerin hedefinde kendi alanları ile ilgili Kur'ân-ı Kerîm'deki mesajın inceliklerini kavramaya çalışmak vardı. Dille ilgili çalışmalar ise bu çalışmaların merkezinde yer almaktaydı. Kur'ân-ı Kerîm, mu'ciz ve mûciz bir kitap olduğu için birçok sanat kullanarak insanları ikna yöntemi kullanmıştı. Onun âyetlerini dinleyen kişiler ona hayranlıklarını belirtmeden edemiyordu. Sanatsal ifadelerle dolu bu kitap aynı anda hemen her alanda söz söylediği için az sözle çok bilgi vermişti. Bu bilgileri gün yüzüne çıkarabilmek için sarf, nahiv, ilmu'l-ma'nâ, ilmu'l-beyân, ilmu'l-bedî' gibi çeşitli dilbilim dalları oluşturulmuştu. Bu alanlarda İslâm âlimleri çok geniş ve bereketli çalışmalar yapmışlardı. Son dönemlerde Chomsky örneğinde olduğu gibi dilcilerin bir kısmı derin yapı-yüzey yapı kavramıyla cümleleri tekrar incelemeye ve ondaki anlamı eksiksiz bir biçimde yüzeye çıkartma çalışmalarına başladılar. İslâm dünyası da bu tarza bigâne kalmadı. Bu alanda Arap dünyasında kısa hacimli çalışmalar yapılmaya başlandı. Türkiye'de de dilbilim çalışmalarında bu konuya yer verildi. Fakat bir doktora çalışmasının yeterliliğinde olmadıkları görüldü. Bu sebeple bu alandaki ihtiyacı gidermek için bu çalışma yapıldı. Bu tezde geçmişte yapılan çalışmalardan faydalanılarak Kur'ân-ı Kerîm'deki cümlelerde derin yapıda olduğu halde yüzey yapıda görülmeyen anlamları yeni bir metotla gün yüzüne çıkartmak hedeflendi. Böylece anlam kaybının önüne geçmek amaçlandı. Çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte dille ilgili çalışmaların eski Yunan'dan Arap İslâm dönemine, Batıdaki çalışmalardan günümüze kadar nasıl seyrettiği kısaca özetlendi. Birinci bölümde lafız anlam ilişkisinin nasıl anlaşıldığı gösterilmeye çalışıldı. Bu çerçevede İslâm dünyasında dille ilgili çalışma yapan ekollerin genel bir tanıtımı yapılmaya çalışıldı. Onların görüşlerine kısaca değinildi. Bu konuda ayrı bir yere sahip olduğu düşünülen ʿAbdulḳāhir el-Curcānī'ye (ö. 471/1078) ayrı bir bahis açılıp bu alandaki 'Delāʾilu'l-iʾcāz' adlı eseri, derin yapı-yüzey yapı bakımından incelendi. Batıda ve günümüzde yapılan çalışmalardaki bu alanla ilgili görüşler sunulmaya gayret gösterildi. Bu kavramı günümüzde insanların dikkatlerine sunan Noam Chomsky'nin çalışmalarına da zaman zaman yer verildi. İlmu'd-dilâlede geçen kavramlar da bu bölümde incelendi. İkinci bölümde nahiv ilmi açısından derin yapı-yüzey yapı kavramı, derinlemesine incelendi. Bu çerçevede, küçük cümlelerin büyük cümlelerde ögeleşmesi başlığı altında derin yapı-yüzey yapı kavramları ele alındı. Üçüncü bölümde belâgat ilmi açısından cümlelerin derin yapı-yüzey yapı çalışması yapıldı. Bu çerçevede derin yapı-yüzey yapı kavramlarıyla ilişkili konular teker teker ele alınıp incelendi. Muktezâ-yı hâle göre cümlelerin derin yapılarında kastedilen anlamlar ve Kurân-ı Kerîm'deki konuların muktezâ-yı hâle göre anlatılması izah edildi. Son olarak yüzey yapıda birbirlerine çok yakın olan âyetlerin derin yapıda nasıl bir farklılık gösterebileceği birkaç örnekle ortaya konulmaya çalışıldı. Çalışmanın sonunda Kur'ân-ı Kerîm'deki cümlelerin derin yapısındaki anlamı yüzey yapıya aktarırken anlam kaybına veya eksilmesine uğramadan aktarmanın derin yapı-yüzey yapı incelemesiyle daha kolay olduğu görülmüştür. Bu sayede büyük cümlelerdeki küçük cümlelerin, yargıları daha berraklaştığı için muhatabın dikkatini bu cümlelerdeki yargıya yöneltme imkânı oluşmaktadır.
Özet (Çeviri)
Muslims made efforts to understand the Qur'an from the very early ages. They used to ask unknown words that were found in Quran to the Prophet (pbuh): Later on, these studies led to extensive investigations. When the non-Arabic nations began to be Muslims, efforts to understand the Qur'an spread to many areas. At the basis of all these efforts lie the efforts to understand the divine message correctly. The aim of all Islamic sciences- tafsir, fiqh, akâid, etc- was to try to comprehend the message in the Qur'an about their fields. Linguistics was at the center of these studies. Because the Holy Quran was a miracle book, it used a lot of arts to convince people. Those who listened to its verses could not help expressing their admiration for it. This book, full of such artistic expressions, gave much information with little words since it spoke in almost every field at the same time. In order to reveal this information, the fields such as syntax, rhetoric, ilmu'd-dilale sections were formed in linguistics. Islamic scholars had done valuable studies in these fields. In the modern age, the western concepts 'deep structure and surface structure' were formed and they were used to investigate the sentences and find their meanings. The Islamic world did not remain insensitive to this style. Some studies were started in this field in the Arab world. Linguistics studies in Turkey dealt with such styles, too. However, they were thought to be insufficient for a Phd study. Therefore, we have done this study to meet the need in this field. Our study consists of an introduction and three parts. In the introduction, we have briefly summarized how linguistics has progressed from the ancient Greek to the Arab Islamic period and today. In the first part, we tried to show how the wording and meaning relation is understood. In this context, we tried to make a general presentation of the schools that were interested in philosophy of language in Islamic world. We briefly touched upon their views. We opened a separate section on Abdulḳāhir al-Curcāni, whom we thought to have a different place on this subject, and examined his work from both deep structure and surface structure perspectives. We have tried to present opinions about this field in the studies conducted in the West. We have also included the studies of Noam Chomsky. In this section, we also examined the concepts mentioned in İlmu'd-dilâle. In the second chapter, we examined the concepts of deep structure and surface structure in depth in terms of syntax. In this section, we have examined the concepts of deep structure and surface structure under the titles dedifferentiation of small sentences in big sentences, semantic changes in deep structure due to syntactic changes in surface structure. In the third chapter, we made a deep structure and surface structure study in terms of rhetoric. In this section, we have examined the issues related to the concepts of deep structure and surface structure one by one. Finally, we have shown with a few examples how the verses that are very close to each other in the surface structure differ in the deep structure.
Benzer Tezler
- Derin ve yüzey yapı ayrımı çerçevesinde sarfî mîzân ve i'râb
Morphological balance and desinential-inflection in deep and surface structure separation
AHMET KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimSivas Cumhuriyet ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ALİ ŞİMŞEK
- Fransız dili eğitimindeki anlam bulanıklığı sorunu
Le Probleme de I'ambiguite dans I'enseignement de la langue française
YALÇIN AYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
DilbilimHacettepe ÜniversitesiFransız Dili Eğitimi Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE KIRAN
- Une analyse structurale du film Angel-A de Luc Besson
Luc Besson'un Angel-A filminin yapısalcı çözümlemesi
ZEYNEP BÜŞRA BÖLÜKBAŞI
Yüksek Lisans
Fransızca
2013
DilbilimGalatasaray ÜniversitesiFransız Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ATİLLA DEMİRCİOĞLU
- Kutadgu Bilig'de dil ve düşünce ilişkisi
The relationship between language and thought in Kutadgu Bilig
TUĞÇE KABAKCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HANİFİ VURAL
- Yabancılara Türkçe öğretimi kitaplarındaki metinlerin örtülü anlam unsurları açısından değerlendirilmesi (İstanbul yabancılara Türkçe öğretimi seti)
An evaluation of implicit meaning elements in textbooks of teaching Turkish to foreigners (A book set of Istanbul teaching Turkish to foreigners)
NURAY KAYATÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Eğitim ve ÖğretimHatay Mustafa Kemal ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ESRA NUR TİRYAKİ