Kâmûs-ı Türkî, tarama sözlüğü ve Türkçe sözlük'te eğitim ile ilgili söz varlığı
Kâmûs-i Türkî is in scan dictionary and Turkish dictionary vocabulary on education
- Tez No: 716704
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ÇİMEN ÖZÇAM
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Türk dili, sözlük, söz varlığı, eğitim, kavram alanı, Turkish language, dictionary, vocabulary, education, concept area
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 489
Özet
Kâmûs-ı Türkî,“Şemseddin Sami tarafından hazırlanan ve birinci baskısı 1901 yılında yapılan Türkçe sözlüktür. Adında Türk kelimesi geçen ilk Türkçeden Türkçeye sözlük olması bakımından önemlidir. Kâmûs-ı Türkî'nin diğer önemli bir özelliği de, Klasik Osmanlı Türkçesinde bulunan ancak halkın günlük dilinde kullanılmayan Arapça ve Farsça kelimeler sözlüğe alınmamış, Türkçe kökenli kelimelere öncelik verilmiştir. Türkçenin zenginleştirilmesi düşüncesiyle Doğu Türkçesinin ve Eski Oğuz Türkçesinin kullanılabilir kelimelerine de yer verilmiştir. Kâmûs-ı Türkî, Tercüman Gazetesi tarafından 1985 yılında güncelleştirilerek 'Temel Türkçe Sözlük' adıyla yeniden yayınlandı”(Buran, 2015: 156). Tarama Sözlüğü,“XIII. yüzyıldan günümüze kadar Türkiye Türkçesiyle yazılmış 227 eserden taranan ve bugün kullanılmayan, ya da anlamı, şekli değişik olarak kullanılan Türkçe sözlerin sözlüğüdür”(TS I, 2019: V).“Türk Dil Kurumunun ilk baskısını 1945'te yayımladığı ve bugüne kadar on bir baskısı yapılan Türkçe Sözlük günümüz Türk sözlükçülüğünün temel eserlerinin başında gelmektedir”(TÜS, 2019: XV). Bu çalışmamızda öncelikle Türk tarihinde formal eğitimin yanında informal eğitimin de var olduğunu dil göstergeleri ile ortaya koymayı hedefledik. Bu sebeple de Türk dilinin söz varlığı içerisinde yer alan eğitim kavram alanına giren sözcüklerin tespitini; Kâmûs-ı Türkî, Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlüğü baz alarak yapmayı amaçladık. İncelenen sözlüklerden hareketle en az iki sözlükte bulunan ortak eğitim ile ilgili 568 adet terim ve sadece bir sözlükte bulunan 5.833 adet eğitim ile ilgili terim olmak üzere toplam 6.401 eğitim terimi tespit ettik. 6.401 adet terimin eğitim ile ilgili olan anlamlarının başında bulunan sayıyı daire içerisine alarak, terimin eğitim ile ilgili olan anlamına erişimin kolay olmasını sağlamaya çalıştık. Bu sayılar bizlere, eğitimin Türk dili söz varlığı alanındaki yerini değerlendirebilme imkânı sağlamıştır. Çalışmamız temel olarak giriş dahil toplam dört kısım ve sonuçtan oluşmaktadır. Öncelikle giriş kısmında dil, anlam ve kavram alanı bir de sözcük bilim ve söz varlığı kavram alanı hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci kısım olan eğitim başlığı altında eğitim, anlam ve kavram alanı, ana hatlarıyla Türk toplumunda eğitim, Türkçenin eğitim ile ilgili söz varlığı, eğitim ile ilgili meslekler ve öğretim konuları hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü kısımda taranan eserlerimiz olan Kâmûs-ı Türkî, Tarama Sözlüğü ve Türkçe Sözlük hakkında bilgilere değinilmiştir. Dördüncü kısımda taranan sözlüklerden hareketle eğitim ile ilgili sözcükler tespit edilmiş olup, kronolojik sıralama ile çeşitli alt başlıklar halinde sınıflandırılmış ve sözlükte tanıklıkları olan sözcükler tanıklıklarıyla beraber verilmiştir. Sonuç kısımında taranan sözlüklerde tespit edilen eğitim terimlerinin sayısal veriler ile gösterimine ve eğitim ile ilgili söz varlığına genel bir değerlendirmeyle yer verilmiştir. Türk dilinde, kültüründe ve tarihinde eğitimle ilgili söz varlığına yer verilmiş olan bu çalışmanın, özellikle Türk dili ve eğitim bilimleri alanına büyük katkı sağlayacağı kanaatindeyim.
Özet (Çeviri)
Kâmûs-i Türkî is a Turkish dictionary prepared by Şemseddin Sami and first published in 1901. It is important in that it is the first Turkish-to-Turkish dictionary with the word Turk in its name. Another important feature of Kâmûs-ı Türkî is that Arabic and Persian words found in Classical Ottoman Turkish but not used in the daily language of the people are not included in the dictionary, and words of Turkish origin are given priority. With the idea of enriching Turkish language, the usable words of Eastern Turkish and Old Oghuz Turkish are also included. Kâmûs-ı Türkî was updated by Tercüman Newspaper in 1985 and republished as 'Basic Turkish Dictionary' (Buran, 2015: 156). The Scan Dictionary is a dictionary of Turkish words that have been scanned from 227 works written in Turkey's Turkish from the 13th century to the present day and are not used today or are used with different meanings and forms (TS I, 2019: V). This Turkish Dictionary, the first edition of which was published by the Turkish Language Association in 1945 and has been published eleven so far, is one of the main works of today's Turkish lexicography (TÜS, 2019: XV). In this study, we primarily aimed to reveal the existence of informal education besides formal education in Turkish history with language indicators. Based on the Scan Dictionary, Kâmûs-ı Türkî and Contemporary Turkish Dictionary, we aimed before all else in this study to determine the words that fall into the field of education in the vocabulary of the Turkish language. Based on the dictionaries examined, we identified a total of 6.401 educational terms, including 568 terms related to common education in at least two dictionaries and 5.833 terms related to education in only one dictionary. We tried to provide easy access to the meaning related to education by circling the number at the beginning of the meanings of 6.401 terms related to education. This number has given us the opportunity to evaluate education in the vocabulary of Turkish. Our study basically consists of an introduction and four parts. In the introduction, firstly, relevant information about the area of language, meaning and concept and about the concept area of lexicology and vocabulary are given. In the second chapter, under the title of education, information about education, meaning and concept area, education in Turkish society with its main lines, the vocabulary of Turkish about education, professions related to education and subjects related to teaching are given. In the third chapter, information about our scanned works, Kâmûs-ı Türkî, Scan Dictionary and Turkish Dictionary, is dealt with. In the fourd chapter, the words related to education were determined based on the scanned dictionaries, they were classified under various sub-headings in chronological order and the words with testimonies were given together with their testimonies. In the conclusion, the numerical data representation of the education terms found in the scanned dictionaries and the vocabulary related to education are treated with a general evaluation. I believe that this study, which includes the place of education in Turkish language, culture, and history, will make a great contribution especially to the field of Turkish language and educational sciences.
Benzer Tezler
- Durûb-ı Emsâl-i Osmaniyye'den günümüze Türk atasözlerinde anlam değişmeleri
Başlık çevirisi yok
OĞUZBERK EROL
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıMersin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜRRİYET GÖKDAYI
- Tarama sözlüğü'nden Kamûs-ı Türkî'ye anlam değişmeleri
The semantic changes in Kamus-i Türkî from tarama sözlüğü
ERDOST ÖZKAN
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimDicle ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SADETTİN ÖZÇELİK
- Al-Uḳyânûsu 'l-Basîṭ fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muḥîṭ - 'Kef maddesi (al-kaʾkaʾu - al-makẕubatu) giriş – metin - sözlük – dizin
Al-Uḳyânûsu 'l-Basîṭ fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muḥîṭ - Kef- (ك) entries (al-kaʾkaʾu – al-makẕubatu) introduction –text - vocabulary- index
HASGÜL DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıErzincan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FAYSAL OKAN ATASOY
- Al-Ukyânûsu 'l-Basît fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muḥîṭ - 'Ğayn' maddesi (Al-ġarẓ - al-muġâyata) Giriş – metin - sözlük – dizin
Al-Uḳyânûsu 'l-Basîṭ fî Tarcamati̇ 'l-Kâmûsi̇ 'l-Muḥîṭ - ğayn - article «al-Ğarẓ - al-Muġâyata» Introduction –text - vocabulary - index
NAZAN ATICI
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıErzincan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. FAYSAL OKAN ATASOY
- Al - Uḳyânûsu'l - Basîṭ fî Tarcamati'l Kâmûsi 'l - Muḥîṭ Bâbü'l - bā ve bâbü'l-tā' dan faslu'l kef (ك) (al- kaẕib - kayta va kayta) giriş – metin - sözlük – dizin
Faslu'l kef (ك) (al- kaẕib - kayta va kayta) from al - Uḳyânûsu'l - Basîṭ fî Tarcamati'l Kâmûsi 'l - Muḥîṭ Bâbü'l - bā ve bâbü'l-tā, enrty - text - vocabulary - i̇ndex
MURAT ERDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimErzincan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FAYSAL OKAN ATASOY