Fazlullah Ruzbihân el-Huncî'nin 'Mihmân-nâme-i Buhârâ' adlı eserinin tercüme, tahlil ve değerlendirmesi
Translation, analysis and evaluation of Fazlullah Ruzbihân el-Huncî's work which named 'Mehman-nama-i Bukhara'
- Tez No: 724574
- Danışmanlar: PROF. DR. NURETTİN GEMİCİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Özbek, Şeybânî Hân, Kazak, Mâverâünnehir, İmam Rızâ, Mihman-Nâme-i Buhârâ, Uzbek, Shaybani Khan, Kazakhs, Mavarannahr, İmam Reza, Mehmannama-i Bukhara
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 573
Özet
X-XI/XVI yüzyıla damgasını vuran; Mâverâünnehir, Fergana, Endicân, Kâşgar ve Hârezm'in hâkimiyetini elinde bulunduran; Türkistân, Hindistân, İran topraklarına kadar ilerleyen Şeybâniler Türk târihinin çok önemli bir dönemine tanıklık etmelerine rağmen yeterli ilgiyi görememişlerdir. Bu çalışmada Şeybâniler Hânlığı'nın ilk hükümdarı olup“fetihlerin babası”unvanlı Muhammed Şeybânî Hân'ın saltanatının H.914-915 (1508-1509) yılları arasında gerçekleşen târîhî olayları anlatan Mihmân-nâme-i Buhârâ adlı eseri tercüme edip inceledik. İslâm târihinde ve özellikle Türk-Özbek târihinde önemli bir yer tutan bu eser; fıkıh ve kelâm alanlarında büyük din âlimi, müderris, şâir, siyasetçi ve aynı zamanda Şeybânî sarayında vakʻanüvis olan Rûzbihân el-Huncî'nin önemli eserlerinden biridir. Bu önemli eser, Rûzbihân'ın fikri ve talebi ve Şeybânî Hân'ın emriyle Şevval/Ocak H.914 (1509) yılında Buhârâ'da kaleme alınmaya başlanıp birinci bölümü burada yazılmış; geri kalan bölümleri ise 23 Cemâziyelûlâ 915 (8 Eylül 1509) Cuma günü Herât Saray yurdunda tamamlanmıştır. Kitap; Özbek-Kazak toplumlarının mücâdelesi, sosyo-ekonomik ilişkileri, yaşam tarzları, yaşadıkları coğrafya, ananeleri, gelenek, görenekleri ve o dönemin dînî ve kültürel yapısı hakkında önemli bilgiler içermektedir. Ayrıca Özbeklerin ve Kazakların bulundukları yerler, yaylaklar, kışlaklar, nehirler, dağlar, saraylar, imâretler ve çölleri gibi önemli coğrafî alanlar ile, tarihî ve siyasî bilgiler sunmaktadır. Şeybânî Hân'ın kişiliği, Kazaklarla yaptığı savaşları, siyaseti, dînî düşüncesi ve o dönem devlet yapısı açısından verdiği bilgiler büyük bir önem arzeder. Yine Şâybanî Hân ile Hunci'nin İmam Rızâ olmak üzere birçok âlimin kabirlerine yaptıkları ziyaretler ve bu yapılar hakkında eserde yer alan bilgiler dikkate değerdir. Temelde bir tarih kitabı olmakla birlikte dönem aydınlarının yetiştiği ilmî ve kültürel ortam ile birtakım dinî konular ile ilgili ayet, hadisler ve onlarla ilgili kimi inceleme ve yorumlar içermektedir. Bu çalışmada Türk ve İslâm tarihi bakımından önemli eserler arasında bulunan, bilim dünyasına meçhul kalan Mihmân-nâme-i Buhârâ'yı tam anlamıyla tercüme ederek ve Mihmân-nâme-i Buhârâ'ya göre Rûzbihân el-Huncî'yi değerlendirerek eserlerini, ilmî boyutunu, hayatını, dinî değer ve mezheplere bakışını ve o dönemin dîn-mezhep ve sosyal yapısını yine bu eser çerçevesinde ele alıp inceledik. Huncî'nin yaşadığı dönemde ortaya çıkan dînî-siyasî karakterdeki Safevî Hareketi'ni Özbek-Kazak-Safevî-Osmanlı ilişkileri bağlamında değerlendirerek Huncî'nin tutum ve davranışlarına yön veren ve yazılarını yazmaya sebep olan değerler arasında Sünnî-Alevî çatışmasının ne dereceye kadar etkili olduğunu tespit etmek ve tarihî süreci doğru değerlendirebilmek açısından oldukça mühimdir.
Özet (Çeviri)
The Shaybanids, who dominated the lands of Turkestan, India, and Iran and left their mark on the X-XI/XVI th centuries and dominated Transoxiana, Fergana, Andijan, Kashgar, and Khwarazm, did not receive sufficient attention, although they witnessed a very important period in the Turkish history. In this study, we translated and analyzed Mihmân-nâme-i Buhârâ, which talks about historical events that took place in 1508-1509, during the reign of Muhammed Shaybani Khan, who was the first ruler of the Shaybani Khanate and was titled the“father of conquests”. This work has given rise to one of the most important works in the history of Islam and especially in the Turkish-Uzbek history and represents one of the works by Rûzbihân el-Huncî, who was a prominent religious scholar in the field of Islamic law and Kalam, professor, poet, politician, as well as a chronographer in the Shaybanid Palace. This great work was written in Bukhara in Shawwal of H 914/1508 by the idea and request of RuzbiHân and by the order of Shaybani Khan, while one part was written here; the remaining parts were completed on Friday, the 23rd of the Cemâziyelûlâ Month of 915 (Hijri calendar)/1509 in the Dormitory of the Herât Palace. This work tells us about the Uzbek-Kazakh community struggle, socioeconomic relations, lifestyles, surrounding geography, traditions, customs, habits, and important information about the religious and cultural structure of that period. Moreover, the work provides us with important geographical, historical, and political information about the locations of Uzbeks and Kazakhs, summer pastures, winter quarters, rivers, mountains, palaces, imârets (soup kitchens), steppes, and waters. The personality of Shaybani Khan, his wars with the Kazakhs, his policy, and religious thought are important in terms of the state structure at that time. It is also remarkable in terms of the visits of Shaybani Khan and Hunci to the graves of many scholars, including İmam Reza, and the information it provides us with about these structures. Although it is basically a history book, it also includes examinations and comments on some religious subjects through verses and hadiths due to the scientific and cultural environment in which the intellectuals of the period were raised. In this study, after completing a literary translation of Mihmân-nâme-i Buhârâ, one of the most important works in terms of Turkish and Islamic history and yet unknown to the Turkish scientific community and evaluating Rûzbihân el-Hunci based on Mihmân-nâme-i Buhârâ, we also discussed his works, scientific scope, his life, his view of a sect and religion. In addition, we evaluated the religious-sectarian and social structure of that period within the framework of this work. Evaluating the Safavid Movement with a religious-political character, which emerged during Hunci's lifetime, in the Uzbek-Kazakh-Safavid-Ottoman context, it is very important to determine to what extent the Sunni-Shiite conflict is among the reasons guiding Hunci's attitude and writings, for correct evaluation of this historical process.
Benzer Tezler
- Fazlullah b. Ruzbihan-i Hunci ve Tarih-i Alem-aray-i Emini'si
Başlık çevirisi yok
DERYA ÖRS
Doktora
Türkçe
1999
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜRSEL ÖZTÜRK
- Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî'nin Mihmân-nâme-i Buhârâ'sı: İnceleme-çeviri
Mehman-Name-Ye Bokhara by Fazlollah Ibn Ruzbehan Khonjı: Translation and analyzing
ÜMİT GEDİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DERYA ÖRS
- Esnek yol kaplamalarında görülen bozulmaların üstyapı performansı üzerine etkileri
Effects of distress in flexible pavements on pavement performance
FAZLULLAH HIMAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
UlaşımOndokuz Mayıs Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. UFUK KIRBAŞ
- Fazlullâh Han Lügâti (inceleme-metin-dizin)
Dictionary of Fazlullâh Han (review-text-index)
SEYFULLAH ÖZTÜRK
Doktora
Türkçe
2020
DilbilimOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SALİH DEMİRBİLEK
- Fazlullah Moral'in Erzurum Kongresi'ndeki rolü ve tarih literatürüne katkıları
Fazlullah Moral's role in the Erzurum Congress and his contributions to the history literature
SEMİN GÜNAYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
TarihErzincan Binali Yıldırım ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SALİM GÖKÇEN