Kırgızcada kılınış kategorisi
The actionality in Kyrgyz
- Tez No: 731654
- Danışmanlar: PROF. DR. İBRAHİM AHMET AYDEMİR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Çağdaş Türk Dilleri ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 102
Özet
Bu tez çalışması, Kırgızcadaki ekleşik fiilli yapıların kılınışı bakımından kazandığı farklı işlevler üzerinde durarak Johanson'un geliştirmiş olduğu kılınış modeline göre sınıflandırmasının yapılmasını amaçlamaktadır. Fiiller iç zaman yapıları ve evreleri bakımından farklı özelliklere sahiptirler. Her fiilin doğal olarak sahip olduğu başlangıç, süreç ve bitiş evreleri mevcuttur. Bazı fiiller bu evrelerden birinde kendini belli ederek bir gerçekleşme tarzı sergilemektedir. Bu evrelerden birinde kendini belli eden fiillerin aşması gereken sınır ya da gerçekleştirmesi gereken bir dönüşüm noktası bulunmaktadır. Her fiilin aşması gereken sınır ya da gerçekleştirmesi gereken dönüşüm noktası birbirinden farklıdır. Örneğin; otur- (başlangıç dönüşümlü bir fiil), yaz- (dönüşümsüz bir fiil), kırıl- (bitiş dönüşümlü bir fiil) gibi bağımsız, tek başına anlam ifade eden fiiller farklı kılınışa sahiptir. Bunların dışında Kırgızcada cazıp büt- 'yazıp bitirmek', okup ber- 'okumak, okuyup bitirmek' gibi ana fiil + yardımcı fiil, yani ekleşik fiilli yapılar da birbirinden farklı kılınışa sahiptir. Çünkü ekleşik fiil birleşmeleri neticesinde çoğunlukla kılınış, kip, görünüş, zaman gibi yeni gramer kategorileri oluşur. Kırgızca ekleşik fiilli yapılar açısından oldukça zengin bir dildir. Kırgızcada otur- 'otur-', ıyla- 'ağla-', sındır- 'kır-' gibi bağımsız fiillerin dışında oynop cat- 'şu an oynamakta', cıynap büt- 'tamamen toplayıp bitirmek', ırgıtıp iy- 'fırlatıvermek' gibi ekleşik fiiller de birbirinden farklı kılınışa sahiptir. Bu tez çalışması dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde çalışmanın konusu, amacı ve araştırma yöntemi ele alınmıştır. İkinci bölümde ise kılınış kavramı ve diğer araştırmacıların kılınış kategorisini nasıl ele aldıkları, fiilleri kılınışı bakımından nasıl bir sınıflandırmaya tabii tuttukları anlatılmıştır. Üçüncü bölümde Türk dillerindeki (Türkçesi ve Kırgızca) kılınış çalışmaları ile ilgili bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde Kırgızcada kılınış sınıflandırılmasına yer verilmiştir. Burada daha önce yapılmış gramer çalışmalarından yararlanılarak tespit edilen 32 ekleşik fiilin kılınışı bakımından ne tür işlevlere sahip oldukları incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise araştırma sürecinde toplanılan verilerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Anahtar Sözcükler Kırgızca, Kılınış, Kılınış Sınıflandırılması, Yardımcı Fiiller, Ekleşik Fiil Yapıları.
Özet (Çeviri)
This thesis aims to make the classification of the postverbs in Kyrgyz according to the idiomatic model developed by Johanson, by emphasizing the different functions of actionality. Verbs can have different properties in terms of inherent tense structures and phases. Each verb naturally has its beginning, process and ending phases. Some verbs show a realization style by showing themselves in one of these phases. In one of these phases, there is a limit that must be crossed or a transformation point that must be realized. Each verb has a different boundary to cross or a point of transformation to achieve. For example the verbs which have meaning independently such as otur- 'to sit' ( initialtransformative), yaz- 'to write' (nontransformative) and kır- 'to broke' (finaltransformative) have different actionality transformation points. Apart from these, the postverbal constructions which consist from main verb + auxiliary verb, such as cazıp but- 'to finish write', okup ber- 'to read completely or to finish read' also have different actionality transformation points. Because, as a result of postverbial combinations, are formed a new grammatical categories such as actionality, mood, aspect and tense. The Kyrgyz languages is a very rich language in terms of postverbial constructions. Apart from independent verbs such as otur- 'to sit-', ıyla- 'to cry-', sındır- 'to break-' in Kyrgyz language there are postverbial constructions like oynop cat- 'he is playing now', jiynap but- 'completted tidy', ırgıtıp iy- 'to throw away' also have different actionality transformation points from each other. This thesis consists of four parts. In the introductory part of the study are explained the subject, purpose and method of the study. In the second part are explained how the concept of actionality and how other researchers have handled the category of actionality and how they classified the verbs in terms of actionality. In the third chapter, is given information about the study of actionality in Turkish languages. In the fourth chapter is given the classification of actionality in Kyrgyz language. Here, in the fourth chapter were examined the functions of 32 postverbs, which were determined by using previous grammatical studies. In the conclusion part, the data collected during the research process was evaluated. Keywords Kyrgyz Language, Actionality, Actionality Classification, Auxiliary Verbs, Postverbial Construction
Benzer Tezler
- Kırgızcada sıfat-fiil yan cümleleri
Relati̇ve clause constructi̇ons i̇n Kyrghyz
KANYSHAI ERGASHEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Kırgızca zarf-fiiller
Converbs in Kirghiz
ABDULLAH KARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM AHMET AYDEMİR
- Кыргыз-түрк «манас» университети табигый илимдер институту химиялык технология багыты
Beşkent cevherindeki bentonitlerin fizikokimyasal ve adsorpsiyon özelliklerinin araştırılması
İLYAZ ABDİLLA UULU
Yüksek Lisans
Kırgızca
2018
Kimya MühendisliğiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiKimya Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAKIT BORKOYEV
- Kırgızcada durum kategorisi: Manas Destanı örneği
Case category in Kirghiz: Case in Manas Epos
SAMED CAN ASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Kırgızcada isim-fiil cümleleri ve Türkiye Türkçesindeki karşılıkları
Noun clauses in Kyrgyz and counterparts in Turkish
CUMA BOLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM AHMET AYDEMİR