Abbâsîlerin Fâtımîlerle mücadelesi ve Sünnîliğe etkileri
The conflict of the Abbasids with the Fatimids and its effects on Sunnism
- Tez No: 734197
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET KALAYCI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Tarih, Religion, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 424
Özet
Bu çalışma, Abbâsîlerin Fâtımî-İsmâîlîlerle mücadelesinin Sünnîliğe etkilerini bütüncül bakış açısıyla ele alarak 4/10. ve 5/11. asırlara dair bir tarih anlatısı sunma çabasının ürünüdür. İslâm siyasî tarihi ve düşünce tarihinin en hareketli zaman dilimlerinden biri, farklı bir odak noktası üzerinden resmedilmeye çalışılmıştır. Çalışma, giriş, dört ana bölüm ve sonuç kısmından müteşekkildir. Giriş bölümünde, araştırmanın kapsamı ve yöntemi ortaya konulmuştur. Araştırmanın kaynakları çeşitli kategoriler altında değerlendirilerek çalışma boyunca sıklıkla başvurulan kaynaklarla ilgili önemli ve kritik hususlar ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, Abbâsî-Fâtımî hilâfet mücadelesinin oturduğu zemini anlayabilmek için ilk üç asırda yaşanan gelişmeler gözden geçirilmiştir. Emevî karşıtlığı noktasında birleşen Abbâsoğulları ile Alioğullarının Abbâsî Devleti'nin kuruluşundan sonra nasıl karşı karşıya geldiği ele alınmıştır. Alioğullarının zaman içerisinde farklı kollara ayrılması neticesinde Abbâsîlere karşı oluşan çoklu muhalefet ve bunlardan biri olan İsmâîlîlerden bahsedilmiştir. İsmâîlîliğin ortaya çıkışı ve gizlilik dönemi ve Karmatî hareket ortaya konulduktan sonra Fâtımîlerin ortaya çıkışıyla İsmâîlî muhalefetin Abbâsîler karşısında alternatif bir hilâfet iddiasına dönüşme süreci irdelenmiştir. İkinci bölümde, Abbâsîlerin Fâtımî-İsmâîlîlerle mücadelesinin sosyo-politik boyutu üzerinde durulmuştur. Abbâsîlerin Fâtımîleri bir tehdit olarak algılama sürecinden bahsedildikten sonra Abbâsîlerin Fâtımî karşıtlığının nasıl çok yönlü bir mücadeleye dönüştüğü incelenmiştir. Abbâsî Halifesi Kâdir-Billâh'ın Fâtımî karşıtı bildirisi çerçevesinde, Abbâsîlerin Fâtımîlerin meşruiyetini çürütmeye yönelik girişimleri detaylı bir şekilde tahlil edilmiştir. Farklı geleneklerden ulemâya da imzalatılan bildirinin, söz konusu mücadelenin önemli bir boyutunu oluşturduğu tespit edilmiştir. Abbâsîlerin Fâtımî-İsmâîlîlere yönelik ekonomik yaptırımları ve etkileri ele alınmıştır. Sembollerin siyasî ve mezhebî araçlar olarak kullanılması suretiyle nasıl mücadelenin bir parçası kılındığı değerlendirilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Abbâsîlerin Fâtımî-İsmâîlîlerle mücadelesinin fikrî-mezhebî boyutu ele alınmıştır. İsmâîlî karşıtı metinlerin ortaya çıkış ve gelişim süreci kronolojik olarak takip edilmiştir. Sünnî geleneğe de kaynaklık edilen ilk metinler incelendikten sonra Sünnî gelenekteki İsmâîlîlik karşıtlığı tahlil edilmiştir. Doğrudan İsmâîlîlere yazılan reddiyeler, kelâm ve akâid türü metinlerde, makâlât eserlerinde ve diğer yazım geleneğinde yer alan İsmâîlîlik eleştirileri incelenmiştir. İlgili asırda İsmâîlî karşıtı Sünnî literatürün öne çıkan örnekleri, metnin bağlamı da esas alınarak yapısal ve konusal açıdan analiz edilmiştir. Dördüncü bölümde Abbâsîlerin Fâtımî-İsmâîlîlerle mücadelesinin Sünnîliğin gelişim seyrindeki etkileri üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, Sünnî hilafet anlayışı ve Sünnîliğin konumlandırılması olmak üzere iki ana etki alanı belirlenmiştir. Söz konusu mücadele sürecinde hilâfet meselesinin hukuk zeminine oturtulduğu, hilâfeti Abbâsîler üzerinden okumaya yönelik bir çabanın geliştiği, halifenin taşıması gereken şartlar ve sorumluluk alanı başta olmak üzere hilâfet teorisinin kapsamının genişletildiği ve hilafete dair mevcut sorunları aşma girişimlerinin ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Sünnîliğin konumlandırılmasına etkilerinin ise Sünnîliği diğer geleneklerden ayrıştırma çabası ile Sünnîliği hâkim ana zümre olarak konumlandırmaya yönelik siyasî ve bireysel gayretler olarak tezahür ettiği belirlenmiştir. Bir yandan da bu dönemde Sünnîliğin bir üst/ortak kimliğe dönüştüğüne işaret edilmiştir. Diğer muhalif unsurlarla birlikte İsmâîlî karşıtlığının Sünnî gelenekte ortak itikâdî ve fıkhî unsurların öne çıkartılmasında etkili olduğu saptanmıştır. Bu çerçevede, ulûhiyet, nübüvvet, imamet ve selefin konumu gibi hususlardaki ortak ilkelerin sınırlarının netleştiği, mestler üzerine mesh, Ramazan ayının başlangıcı ve bitişinin tespiti için hilâli ya da hesabı esas alma, teravih namazı gibi meselelerdeki tercihlerin Sünnî ya da İsmâîlî kimliğe mensup olma noktasında belirleyici hale geldiği ortaya konulmuştur. Ayrıca medrese, ribât, hankâh gibi kurumların yaygınlaşmasının Fâtımî-İsmâîlîleri karşısında Sünnîliğin genişlemesindeki etkileri tartışılmıştır. Sonuç bölümünde ise tez çalışması boyunca tespit edilen önemli noktalar ve elde edilen neticeler sunulmuştur.
Özet (Çeviri)
This study is a product of the effort to present a historical narrative of the 4/10th and 5/11th centuries by considering the effects of the struggle of the Abbasids against the Fatimid-Ismailis on the Sunnism with a holistic perspective. One of the most active periods in the Islamic political history and the history of thought has been tried to be portrayed through a different focus. The study consists of an introduction, four main chapters, and a conclusion. In the introduction, the scope and method of the research are presented. The sources of the research were evaluated under various categories, and critical issues related to the sources frequently referenced throughout the study were discussed. In the first chapter of the study, the developments in the first three centuries are reviewed to understand the basis of the Abbasid-Fatimid caliphate struggle. It is discussed how the Abbasids and Alids, who united at the point of opposition to the Umayyads, faced each other after the establishment of the Abbasid State. As a result of the Alids' division into different branches over time, the multiple oppositions and the Ismailis, which is one of them, against the Abbasids are mentioned. After the emergence of Ismailism and the period of secrecy and the Qarmatian movement, the process of transforming the Ismaili opposition into an alternative caliphate claim against the Abbasids with the emergence of the Fatimids has been examined. In the second chapter, the socio-political dimension of the conflict of the Abbasids with the Fatimid-Ismailis was emphasized. After mentioning the process of perceiving the Fatimids as a threat by the Abbasids, it was examined how the Abbasid anti-Fatimid struggle turned into a multi-faceted conflict. The attempts of the Abbasids to refute the legitimacy of the Fatimids were analyzed in detail within the framework of the anti-Fatimi declaration (the Baghdad Manifesto) of the Abbasid Caliph Qadir-Billah. It has been determined that the declaration, which was signed by the ulama from different traditions, constitutes an important dimension of this conflict. The economic sanctions and effects of the Abbasids on the Fatimid-Ismailis are also discussed. It has been evaluated how symbols are made a part of the struggle by using them as political and sectarian tools. In the third chapter of the study, the intellectual-sectarian dimension of the conflict of the Abbasids with the Fatimid-Ismailis is discussed. The emergence and development of anti-Ismaili texts have been followed chronologically. After examining the first texts, which were also the source of the Sunni tradition, the opposition to Ismailism in the Sunni literature was analyzed. The refutations written directly to the Ismailis, the criticisms of Ismailism in the qalam and aqaid texts, maqalat works, and other writings have been examined. The prominent examples of anti-Ismaili Sunni literature in the relevant century were analyzed structurally and thematically, based on the context of the text. In the fourth chapter, the effects of the struggle of the Abbasids with the Fatimid-Ismailis on the development of Sunnism are emphasized. In this context, two main areas of influence have been determined, namely the understanding of the Sunni caliphate and the positioning of Sunnism. During this conflict, it was determined that the caliphate issue was placed on the legal ground, an effort to read the caliphate through the Abbasids developed, the scope of the caliphate theory, especially the conditions and responsibility area of the caliph, was expanded, and attempts to overcome the existing problems regarding the caliphate emerged. It has been determined that the effects on the positioning of Sunnism manifest as political and individual efforts to position Sunnism as the dominant main group, with an effort to distinguish Sunnism from other traditions. On the other hand, it has been pointed out that Sunnism transformed into an upper/common identity in this period. It has been determined that the opposition to Ismaili, together with other oppositional elements, is effective in highlighting the common creed and jurisprudence elements in the Sunni tradition. In this context, the boundaries of common principles in matters such as divinity, prophecy, imamate, and the position of the predecessor are clarified, mash (wiping) on khuffayn, taking the crescent or astronomical observation as the basis for the determination of the beginning and end of the month of Ramadan, and tarawih prayers are decisive in terms of belonging to a Sunni or Ismaili identity has been demonstrated. In addition, the effects of the spread of institutions such as madrasa, ribat, and hanqah on the expansion of Sunnism against Fatimid-Ismailis were discussed. In the conclusion, the important points determined during the dissertation and the results obtained are presented.
Benzer Tezler
- Fatımi-Abbasi-Selçuklu münasebetleri ve Besasiri İsyanı
Fatimid-Abbasi-Selçuk relations and revolt of Besasiri
SÜLEYMAN GENÇ
Doktora
Türkçe
1995
DinDokuz Eylül Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ETHEM RUHİ FIĞLALI
- Tripoli and Barqa in the Fatimid Era from the third century to the beginning of the sixth century AH in the period from 297 - 515 / 909 - 1121
Fatımi Döneminde Trablus ve Barka üçüncü yüzyıldan altıncı yüzyılın başına 297 - 515 / 909 - 1121 döneminde
ABDALBASET ABDARABBA MOHAMMED IDRIS
- Nureddin Mahmud Zengi ve İslam tarihindeki yeri
The place of Nureddin Mahmud Zengi in Islamic history
TUĞÇE YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinHitit Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET AZİMLİ
- Fâtımîlerin Suriye Filistin ve Hicaz politikaları
The Fatimids policies in Syria Palestine and Hejaz
YUNUS GÜNDÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihKaramanoğlu Mehmetbey ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEVLÜT GÜNLER
- Abbâsî halifelerinden Kâdir Billâh'ın mezhep siyaseti
The sectarian politics of Kadir Billah, one of the Abbasid caliphs
ERKAN BOZKAPLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLHAN BARAN
