İbn Sînâ'da tümeller ve Gazzâlî'nin eleştirileri
Universals in Avicenna (Ibn Sînâ) and Ghazâlî's criticism
- Tez No: 735355
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜRBÜZ DENİZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: tümel, metafizik, teoloji, araz, bilgi, universal, metaphysics, theology, accident/attribute, knowledge
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Felsefesi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 433
Özet
Tümel, felsefede üzerinde en çok söz söylenen kavramlardan biridir. Çünkü tümel, varlık, mahiyet, suret, kategoriler gibi metafiziğin temel kavramları, yüklem, zatî, arazî, üzerine, içinde gibi mantığın temel kavramları ve ilim, marifet, hakikat, zan, hayal, zan, burhan gibi nefs ilminin temel meseleleriyle sıkı bir ilişkiye sahiptir. Bu çalışmada; İbn Sînâ'nın felsefi sisteminde tümeller, Gazzâlî'nin İbn Sînâ'nın tümellere dair görüşlerini alımlayışı, Gazzâlî'nin tümeller bağlamında İbn Sînâ'ya yönelttiği eleştirileri ve bu eleştirilerin İbn Sînâ'nın felsefi sistemine nispetle değeri incelenmektedir. İbn Sînâ'ya göre varlığı var olmak bakımından inceleyen metafiziğin ana sorunlarından biri tümeldir. Tümel, varlığa herhangi bir şart olmaksızın ve ona özgü arazlardan biridir. Varlığın bilgiyi öncelediğinden hareketle tümeli üçlü tasnifleyen İbn Sînâ'nın bu taksimden maksadı; tümelin varlığa, varlıktan bilgiye, bilgiden bilgi imkanına zemin hazırlamaktır. Gazzâlî ise tümeli varlığa zihinde konu olması bakımından araz olanlardan biri olarak kabul eder. Ona göre varlık zatında tikel-tekildir. Tümel vesileci nedensellik zincirinde insanın bilme kuvvesinin faaliyetlerinden biridir. İbn Sînâ ile Gazzâlî'nin tümellere dair iki farklı görüşe sahip olduğu aşikardır. Gazzâlî'nin İbn Sînâ'yı alımlayışı da bu zemindedir. O, İbn Sînâ'ya tümeller bağlamında yönelttiği eleştirileri spekülatif teoloji zemininde inşa eder. O halde tümelin İbn Sînâ'daki metafizik konumu bilgiye indirgenmiş ve zihnin ürünü olan yapay bir hale büründürülmüştür. Nihayetinde İbn Sînâ'nın metafiziğinin burhani olmaktan uzak olduğunu iddia eden Gazzâlî'nin İbn Sînâ'ya tümeller bağlamında yönelttiği eleştiriler, spekülatif temeller üzerine inşa edilmesinin yanı sıra argüman düzeyinde cedelî bir hüviyet arz etmektedir.
Özet (Çeviri)
Universal is one of the most talked about concepts in philosophy. Because it is related to the basic concepts of metaphysics such as universal, existence, nature, form, categories, the basic concepts of logic such as predicate, self, land, on, within, and the basic issues of the science of soul such as knowledge, ingenuity, truth, conjecture, imagination, proof. In this study; Universals in Avicenna's philosophical system, al-Ghazali's reception of Avicenna's views on universals, al-Ghazâlî's criticisms of Avicenna in the context of universals, and the value of these criticisms in relation to Avicenna's philosophical system are examined. According to Avicenna, one of the main problems of metaphysics, which examines existence in terms of being, is universal. The universal is one of the accidents peculiar to existence without any conditions. The purpose of this division of Avicenna, who classifies the universal as three, based on the fact that existence prioritizes knowledge; is to lay the groundwork for the universal to existence, from existence to knowledge, from knowledge to knowledge. Ghazali, on the other hand, accepts the universal as one of the accidental in terms of being a subject in the mind. According to him, being is in itself particular-singular. It is one of the activities of the human power of knowing in the chain of universal occasional causation. It is obvious that Avicenna and Ghazali have two different views on universals. Ghazali's reception of Avicenna is also on this ground. He builds his criticisms of Avicenna in the context of universals on the basis of speculative theology. In that case, it reduced the metaphysical position of the universal in Avicenna to knowledge and made into an artificial state, which is the product of the mind. Ultimately, al-Ghazali's criticisms of Avicenna in universals, claiming that Avicenna's metaphysics is far from being a proof, present a rigorous identity at the level of argument and being built on speculative foundations.
Benzer Tezler
- İbn Sînâ'da (ö. 428/1037) tümeller sorunu ve mâhiyet ilişkisi
The problem of universals and the relationship of quiddity in Ibn Sina
NACİYE ÖZKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
FelsefeNecmettin Erbakan ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET HARMANCI
- İbn Sînâ felsefesinde metafizik bir mesele olarak tanım teorisi
Avicenna's theory of definition from a metaphysical perspective
SAİME HIZIR
Doktora
Türkçe
2023
FelsefeMarmara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER TÜRKER
- Cürcânî'de mâhiyet sorunu: Şerhu'l-mevâkıf ve hâşiyeleri bağlamında
The question of quiddity in al-Jurjānī: 'Māhiyya' in the context of Sharḥ al-Mawāqif and its glosses
RIDVAN CİRU
Doktora
Türkçe
2024
Dinİstanbul ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER MAHİR ALPER
- Meşşâî gelenek ve İbn Bâcce'nin nefs anlayışı -insan psikolojisi ile ilgili görüşlerinin 'Kitabu'n-Nefs' bağlamında incelenmesi-
Meshai tradition and İbn Bajjah's nafs idea -investigating his opinions about human psychology in the context of 'Kitab'an Nafs'-
BAYRAM TAMTÜRK
Doktora
Türkçe
2020
DinHitit ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEVLÜT UYANIK