1923-1960 yılları arasında Üsküdar'ın kent morfolojisindeki değişim
The change in the urban morphology of Üsküdar between 1923-1960
- Tez No: 737840
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET MURAT GÜL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Tarih, Şehircilik ve Bölge Planlama, Architecture, History, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 107
Özet
Cumhuriyet'in ilanı ile İstanbul, başkentlik statüsünü kaybetmiş; siyasi, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin odağına yeni başkent Ankara yerleşmiştir. Yeni Türk-ulus devletinin modernleşmenin bir aracı olarak üzerinde durduğu konulardan biri de kent tasarımları olmuştur. Cumhuriyet yönetiminin gündeminde öncelikli olarak başkent Ankara'nın ve Kurtuluş Savaşı sırasında Yunanlıların terk ederken yaktıkları şehirlerin imarı yer almıştır. Dolayısıyla bu şehirlerin inşası için kaynakların seferber edildiği yaklaşık on yıllık bu süreç, eski başkent İstanbul için bir durgunluk süreci olarak yaşanmıştır. İstanbul'un yeniden inşa faaliyetleri 1933 yılında İstanbul Belediyesi tarafından düzenlenen çağrılı bir yarışma ile gündeme gelmiş, yarışmanın kazananı Hermann Ehlgötz olmasına rağmen belediye bu projeyi yürürlüğe koymamış ve nihayetinde 1936 yılında Henri Prost'un İstanbul Nazım İmar Planı ve Programı'nı hazırlanmasına karar verilmiştir. Cumhuriyet yönetiminin çıkardığı bir dizi kanun ve düzenlemeler çerçevesinde İstanbul'un planlama serüveni Prost'un çalışmaları ile başlamıştır. Bu süreç, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye'de çok hızlı kentleşmenin görülmesiyle birlikte farklı bir boyut kazanmıştır. 1945-1960 yıllarını kapsayan bu dönemde; çok partili hayata geçilmiş, ekonomide liberalleşmeye gidilmiş, tarımda makine kullanımı yaygınlaşmış, kırsaldan kente olan göçler artış göstermiş, gecekondulaşma ve barınma sorunları oluşmuştur. Ülkede meydana gelen bu değişimlerin İstanbul üzerinde ve kentin Anadolu yakasındaki odak noktası olan Üsküdar üzerinde ciddi etkileri olmuştur. Dolayısıyla bu çalışma İstanbul'un başkentlik statüsünü yitirdiği günden metropol bir kente dönüşmesine değin önemli kırılmaların yaşandığı 1923'ten 1960 yılına değin uzanan sürece odaklanmakta ve Üsküdar tarihi kent merkezinin kent morfolojisinde geçirdiği değişim serüvenini incelemeyi amaçlamaktadır. Üsküdar, yüzyıllar öncesine dayanan tarihi, mimari dokusu, kültürel birikimi ile İstanbul'un Anadolu yakasındaki en önemli ilçelerinden biridir. Cumhuriyet Dönemi'nde de bu özelliğini sürdüren Üsküdar, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra gerçekleşen hızlı kentleşmeden ciddi bir şekilde etkilenmiştir. Bu bakımdan tez kapsamında 1923 ile 1960 yılları arasında Üsküdar örneği üzerinden kentsel değişimi ele almak, dönemin siyasi, sosyal ve ekonomik etkilerinin kente ve mimariye yansımaları hakkında daha detaylı bilgi sunacaktır. Üsküdar, İstanbul'un Anadolu yakasında yer alan ve günümüzdeki sınırları ile güneyinde Kadıköy, kuzeyinde Beykoz, doğusunda Ataşehir ve Ümraniye bulunan bir yerleşim yeridir. Bu çalışmada, 1922 tarihli İstanbul haritasından (Plan d'ensemble de la ville d Constantinople) (Şekil 3.3. ve Ek B) da anlaşılacağı üzere Osmanlı İmparatorluğu'ndan miras kalan Üsküdar'ın tarihi merkezi ile yakın çevredeki Paşalimanı, Salacak, Nuh Kuyusu, Bağlarbaşı ve Selamsız ilçeleri üzerine odaklanılmıştır. Bu nedenle Cumhuriyet Dönemi'nde Üsküdar'ın kentsel değişim konusu incelenirken; Osmanlı'dan Cumhuriyet'e miras kalan Üsküdar'ın tarihi merkezi ele alınacaktır. Üsküdar'ın ilerleyen yıllarda çevresine doğru genişlediği semtler (Çengelköy, Kandilli, Kuleli, Kuzguncuk, Çamlıca, Bulgurlu) bu çalışmaya dahil edilmeyecektir. Araştırmanın giriş bölümü; tezin amacı ve kapsamı, literatür taraması ile çalışma yöntemi başlıklarından şekillenmektedir. Birinci başlıkta araştırmanın amacı, ele alınan bölgenin sınırları ve tarih aralığı ortaya konulmuştur. Literatür taramasında; araştırma konusu ile ilişkili kitap, sempozyum, tez ve makale incelemelerine yer verilmiştir. Giriş bölümünün üçüncü başlığı altında ise araştırma süresi boyunca yararlanılan kaynaklar, faydalanılan kütüphaneler, belediye ve arşivler çalışma yöntemi olarak sunulmuştur. Tezin ikinci bölümünde Üsküdar tarihine ilişkin genel notlara yer verilmiştir. Bu bölüm, Üsküdar'ın yüzyıllar öncesine dayanan tarihi, mimari dokusu ve kültürel birikiminin günümüzde de belirgin etkileri bulunan Osmanlı Devri referans alınarak, Osmanlı Devri öncesi ve Osmanlı Devri sonrası olarak iki alt başlıkta ele alınmıştır. Böylelikle, bölgenin geçmişten gelen birikim ile Cumhuriyet Dönemi'ne aktarılan değerlerine ilişkin genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Bu bölüm, Cumhuriyet Dönemi'nde yapılan kentsel değişimlerin daha etkin bir şekilde analiz edilmesine zemin hazırlayacaktır. Çalışmanın üçüncü bölümü; Türkiye'deki siyasi, sosyal ve ekonomik ortamın daha kolay etüt edilmesine yönelik olarak iki alt başlık altında ele alınmıştır. İlk alt başlıkta, 1923-1945 yılları arası tek partili dönemden II. Dünya Savaşı'na kadar olan sürece odaklanılırken; ikinci alt başlıkta, 1945 yılı II. Dünya Savaşı'nın bittiği dönemden 1960 yılı Demokrat Parti iktidarının son bulduğu sürece kadar olan zaman dilimine odaklanılmaktadır. Dönemsel bu sınıflandırma bir başlangıç veya bir bitişi ifade etmemekte, ülkenin Cumhuriyet sonrası dönemde yaşamış olduğu önemli kırılma noktalarına göre şekillenmektedir. Dolayısıyla bu kırılma noktaları esas alınarak çalışmanın üçüncü bölümünde Cumhuriyet Dönemi'nde İstanbul'un kentsel değişimindeki temel dinamiklere yer verilmiştir. Kentin bütününü etkileyen bu dinamikler Üsküdar bölgesi üzerinden okunmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ülke genelinden İstanbul'a, özelde ise Üsküdar'a olacak şekilde bir akış şeması izlenmiştir. Üsküdar ile ilgili kentsel değişimler;“sınırlar, meydan, yollar, konutlar, mahalleler”bazında“gecekondulaşma, apartmanlaşma”tanımlamaları üzerinden ele alınacaktır. Dolayısıyla dönemin siyasi, sosyal ve toplumsal yaklaşımlarının mimarideki yansımaları Üsküdar örneği üzerinden okunmaya çalışılacaktır. Tezin sonuç bölümünde araştırma kapsamında edinilen bulgular değerlendirilecek ve çalışma sonucunda ulaşılan Cumhuriyet Dönemi'nde Üsküdar Bölgesi'nde meydana gelen değişimler; karşılaştırmalı hava fotoğrafları ve görseller üzerinden ifade edilmeye çalışılacaktır. Aynı zamanda 1960 sonrası döneme yer yer kısaca değinilerek tezin 1960 sonrasına odaklanan diğer çalışmalar ile bağlantısı kurulmaya çalışılacaktır.
Özet (Çeviri)
With the declaration of the Republic of Türkiye, İstanbul lost its capital status, and Ankara, the new capital city, became the epicenter of political, social and economic hub of the new state. One of the major challenges that the new Turkish-nation-state faced with was the modernization of Turkish cities in line with the Republican spirit. Therefore, the reconstruction of the capital Ankara and the renovation of the cities ruined by the Greeks during the War of Independence were prioritized by the new regime. The first ten-year period in the new Republic saw the allocation of the resources to the construction of these cities. İstanbul, in the meantime, experienced one of the quietest periods in its long history. The reconstruction works of İstanbul finally found its way on the government's agenda in 1933, and the İstanbul Municipality organized a limited design competition of the old Ottoman capital. German planner Hermann Ehlgötz won the competition. The municipality, however, did not put his project into effect, and, in 1936, decided to invite French urban planner Henri Prost to prepare a master plan for İstanbul. In its early years Prost's planning program was accompanied by a series of laws and regulations passed by the Republican administration. The works, however, gained a different dimension with the rapid urbanization in Türkiye after the Second World War. Between 1945-1960, Türkiye moved on the multi-party system, the economy had been liberalized, the use of machines in agriculture had become widespread, the migration from rural to urban areas had increased dramatically, slums and housing problems emerged. All these changes had serious effects on İstanbul, as well as Üsküdar, the major settlement of the city on the Anatolian side. Therefore, this study aims to examine the change in the urban morphology of Üsküdar's historic core between 1923 and 1960. This study will provide a more detailed information about the overall planning history of İstanbul and the reflections of the political, social and economic developments of the period on the city and its architecture. Üsküdar is encircled by Kadıköy in the south, Beykoz in the north, Ataşehir and Ümraniye in the east. This study focuses on the historic centre of Üsküdar inherited from the Ottoman Empire, as well as the nearby districts such as Paşalimanı, Salacak, Nuh Kuyusu, Bağlarbaşı and Selamsız. The districts that Üsküdar expanded towards its surroundings in the following years (Çengelköy, Kandilli, Kuleli, Kuzguncuk, Çamlıca, Bulgurlu) will not be included in this study. The aim and scope of the thesis is shaped by the literature review and working method headings are analyzed in the introduction. The aim of the research, the borders of the region and the date range are examined. In the literature review section the books, symposiums, theses and article reviews related to the research topic are surveyed. The sources used throughout the research period, the libraries used, the municipality and the archives are presented as a research method. In the second part of the thesis, general notes on the history of Üsküdar are provided. This section has been discussed under two sub-titles: before and after the Ottoman period. Thus, a general framework has been tried to be drawn regarding the characteristics of the region transferred from the past to the Republican Period. This section creates the background for a better analysis of the urban change occurred in the Republican Period. The third part of the study contains two sub-titles enabling to investigate the political, social and economic developments in Türkiye in a more comprehensive manner. The first part focuses on the years between 1923-1945, the single-party period to the Second World War. The second part looks on the years between 1945 and 1960. This periodization represents the important breaking points that the country had experienced in the Republican period. Therefore, based on these turning points, the basic dynamics of the urban change of İstanbul in the Republican Period are studied. These dynamics, which affect the whole city, have been tried to be read through the Üsküdar region. A flow chart has been followed from across the country to İstanbul and specifically to Üsküdar is also included in this chapter. The basis of“borders, squares, roads, residences, neighborhoods”through the definitions of“slums and apartment buildings”are discussed in this part. Therefore, the reflections of the political and social developments of the period on architecture are tried to be read through the example of Üsküdar. In the conclusion part of the thesis, the findings regarding the changes that took place in the Üsküdar region during the Republican period within the scope of the research is evaluated. The transformation Üsküdar saw is tried to be portrayed through comparative aerial photographs and maps. At the same time, the post-1960 period is briefly mentioned, and the connection of the thesis with future studies focusing on the post-1960 period is be tried to be established. In summary, this study argues that the change in the urban morphology is a natural process in the structure of cities throughout the history. This research clearly reveals that İstanbul and Üsküdar struggled primarily with the problems faced by many cities in the world during the 20th century. This was the case especially in the post-World War II period. In this respect, it can be considered that although they had specific conditions, both İstanbul and Üsküdar have followed the almost the path where modernization process was affected by the fundamental dynamics that triggered urban change on a global scale. In order to establish a detailed analysis of İstanbul's urban redevelopment in the early republican and post-Second World War periods, the works took place in Üsküdar in those eras should be studied properly. Although a large number of scholarly works on the modern planning history of İstanbul have been studied both by Turkish and foreign experts, Üsküdar's redevelopment in the same periods have not been analyzed to the same extent. This study, therefore, aims to fill this gap by a detailed reading on available primary sources, maps and credible sources. It can be further seen that it is not possible to read the Prost and Menderes periods separately. The development works both in the early Republican era and post-Second World War years portray a visible continuity. In other words, what was performed by Prime Minister Menderes in the 1950s shows significant similarities with the plans drafted by French urban planner Prost. Therefore, it is possible to read this connection as the“continuity of the ideal of modernization”adopted by the new nation-state, and the effects of this ideal extending to the present regarding its reflections in the city. In the Republican period, although steps were taken to improve urban planning by adopting several zoning plans, in the works implemented in Üsküdar, a well-crafted aesthetic approach to re-shape the public space was not always a priority. Instead, transportation and accessibility, in a similar way to other parts of İstanbul, were the key features on the Anatolian side. In other words, Üsküdar's urban transformation in the Republican era, not unlike the whole İstanbul, was shaped by schemes prepared both by foreign and local experts who saw the establishment of an effective transportation network based on uninterrupted roads for motor vehicles as upmost priority. Today, the impact of this outlook is still visible in Üsküdar, and the major decisions taken in the 1940s and 1950s represent significant planning challenges that are to be taken into account by the present-day planners and administrators.
Benzer Tezler
- 1923 – 1960 yılları arasında Türkiye' nin Kıbrıs politikası
Cyprus policy of Turkey between 1923 – 1960
BURCU DAĞLIOĞLU
- 1923-1960 yılları arasında Türk Romanında yoksulluk
Poverty in the Turkish Novels between 1923-1960
HURİYE ALYEMİŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiÇalışma Ekonomisi Ana Bilim Dalı
PROF. ABDULKADİR ŞENKAL
- 1923-1960 yılları arasında yaşanan doğal afetlerin Türk dış politikasındaki rolü (Deprem-sel-çekirge afetleri)
The role played by natural disasters in Turkish foreign policy from 1923 to 1960 (Earthquake, flood, and locust disasters)
ÖZGÜR ŞAHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihKütahya Dumlupınar ÜniversitesiTürkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÜMMÜGÜLSÜM POLAT
- 1923-1960 yılları arasında CHP'nin seçim çalışma ve propagandaları
The electioneering and working of Republican People's Party in elections (1923-1960)
T. BARIŞ MAHMUTOĞLU
Doktora
Türkçe
2015
Halkla İlişkilerAtatürk ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDAL AYDOĞAN
- Sendikaların doğuşu; Türkiye ve Batı Avrupa ülkeleri karşılaştırması
Appraising of trade unions; Compirison Western Europe states and Turkey
NURAY TALU
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Kamu YönetimiGaziosmanpaşa ÜniversitesiKamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AHMET ÖZKİRAZ