Geri Dön

İran'daki siyasi gelişmeler(1925-1979)

Political developments in Iran (1925 –1979)

PDF İndir

  1. Tez No: 745198
  2. Yazar: NECATİ TÜRKAY
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ERDAL AÇIKSES
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Tarih, Uluslararası İlişkiler, History, International Relations
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Fırat Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 200

Özet

Dünyanın önemli stratejik bölgelerinden biri olan İran, 20. yüzyıla girerken sömürgeci ülkelerin yoğun çıkar çatışmalarına ve rekabetlerine sahne olmaya devam etmişti. 20. yüzyılda; enerjinin en önemli hammaddesi olarak petrolün ön plana çıkması, İran gibi zengin petrol yataklarına sahip bölgelerin jeopolitik değerini arttırmıştı. Emperyalist ülkelerin İran'a bu açıdan bakışı, bölgede meydana gelecek siyasî gelişmelere zemin hazırlamıştı. 20. yüzyıla girerken İran'da meydana gelen siyasî gelişmeler, çağdaş dönemde İran'ın devlet yapılanmasına doğrudan etki etmiştir. İran'ın 20. yüzyıldaki siyasî durumu, geçmişten devralınan siyasî gelişmelerin mevcut döneme bir yansımasıdır. Bu tarihsel süreçte Emperyalist ülkelerin İran'a bakış açısı, bölgede yaşanacak olaylara doğrudan etki etmiştir. Bu süre zarfında I. Dünya Savaşı ve Kaçar Hanedanlığı'nın yıkılışına sahne olan İran, 1925'ten itibaren Pehlevi Hanedanlığı'nın kuruluşu ile yeni bir döneme girmiş bulunmaktadır. Rıza Han'ın liderliğinde Fars milliyetçiliğine dayanan yeni devlet yapılanması, İran'ın sömürgeciliğe gösterdiği yeni direnç noktası olarak tasarlanmıştı. Bu çerçevede Batılı ülkelerle kurulan ilişkiler ve İran'ı kalkındırma programı, II. Dünya Savaşı'nda İran'ın işgaline kadar devam etmişti. 1941 yılına kadar iktidarda kalan Rıza Pehlevi, İran'da sömürgecilik faaliyetleri yürüten İngiltere ve Rusya'ya rakip Almanya ile başta askeri ve ekonomik olmak üzere birçok alanda ilişkiler geliştirdi. II. Dünya Savaşı'nın başlaması ile savaşta tarafsızlığını ilan ederek Almanya ile ilişkilerini sürdüren İran, bu çerçevede resmiyette tarafsız; ancak pratikte Almanya yanlısı bir politika ortaya koymuştu. İran'ın takip ettiği bu politikanın başarısı, II. Dünya Savaşı'nın Almanların zaferiyle sonuçlanmasına bağlıydı. Şah Rıza Pehlevi'nin savaş sürecinde takip ettiği bu riskli politika, II. Dünya Savaşı'nda Almanların yenilgisiyle son bulmuştu. Böylece İran, Müttefikler tarafından işgal edilmiş ve Rıza Pehlevi tahttan indirilerek sürgüne gönderilmişti. II. Dünya Savaşı'nın yıkıcı etkisinin gölgesinde iktidara gelen Pehlevi Hanedanlığı'nın II. Şahı Muhammed Rıza, savaşta İran'ın işgal edilmesi ve babası Rıza Pehlevi'nin sürgüne gönderilmesinden aldığı dersler doğrultusunda, Batı yanlısı bir dış politika benimsemek zorunda kalmıştı. II. Dünya Savaşı sonrasında SSCB'nin İran'ı işgale devam etmesi, buna karşılık ABD liderliğindeki Batılı ülkelerin SSCB'ye karşı İran'ı desteklemesi, SSCB'yi İran topraklarından çıkmak zorunda bırakmıştı. Batılı ülkelerin İran lehine ortaya koyduğu bu tutum, Muhammed Rıza Pehlevi'yi ABD liderliğindeki Batılı ülkelerin himayesine itmişti. Bu çerçevede Pehlevi Hanedanlığı'na yönelen SSCB baskısı, İran'ı başta askeri ve ekonomik olmak üzere birçok alanda ABD ve Batılı ülkelerle iş birliği yapmaya mecbur bırakmıştı. Şah Muhammed Rıza'nın II. Dünya Savaşı'ndan itibaren hanedanlığını korumak ve İran'daki mevcut SSCB faaliyetlerini etkisiz kılmak için ABD ve Batılı müttefiklerine başta petrol olmak üzere birçok alanda ekonomik imtiyazlar vermişti. Şah'ın ABD ve Batılı ülkelerle İran'ın millî ve ekonomik çıkarlarını hiçe sayarak giriştiği bu ilişkiler, İran halkının Şah'a ve Pehlevi Hanedanlığı'na olan muhalefetini arttırmıştı. Bu çerçevede gelişen siyasî olaylar, İran'ın devletler arası ilişkilerinin iç politikasına yansıması olarak değerlendirilmiştir. Şah Muhammed Rıza'ya karşı ülke genelinde artan muhalefete ilk defa güçlü olarak liderlik yapan ve İran petrollerini millîleştirerek ülkedeki bütün yabancı petrol işletmelerini kamulaştıran Başbakan Musaddık olmuştu. Başbakan Musaddık'ın ortaya koyduğu Emperyalizm karşıtı milliyetçi politikaları, İran halkının kendisine olan desteğini arttırmıştı. Böylece Musaddık, Şah'a karşı yükselen muhalefetin kendi döneminde sembolü olmuştu. Bu çerçevede ABD ve İngiliz çıkarlarına karşı millî petrol politikası geliştiren Musaddık, İngiltere ve ABD tarafından hedefe alınmıştı. Bunun sonucunda Musaddık, İngiltere ve ABD'nin ortak olarak yürüttüğü Ajax adlı operasyonla başbakanlıktan indirilmiş ve tutuklanmıştı. Başbakan Musaddık'tan sonra Şah'a ve Pehlevi Hanedanlığı'na yoğunlaşan muhalefet, olgunlaşarak bir siyasî kültür haline dönüşmüştü. İran'daki yönetim karşıtı bu siyasî hareket, ülkede bütün muhalif grupları bir araya getirmişti. Bu nedenle rejime karşı gelişen farklı ideolojilere sahip muhalif gruplar, 1953'ten itibaren meydana gelen siyasal olaylara etki etmiştir. SSCB'nin yoğun desteği ile Şah Muhammed Rıza'ya karşı gelişen söz konusu muhalefet, ülke genelinde büyük toplumsal olayları, gösteri ve protesto mitinglerini düzenliyordu. Etkisi Pehlevi Hanedanlığı'nın siyasal varlığını tehdit edecek düzeye ulaşan bu faaliyetler, Humeyni liderliğinde dini bir karaktere bürünmüştü. Şah'a muhalefette, İran halkının dini hassasiyetlerini bir propaganda unsuru olarak kullanmaktan çekinmeyen Humeyni, bu nedenle söz konusu olayları yatıştırma amacıyla şah tarafından sürgüne gönderilmişti. Sürgün yıllarında da Şah'a muhalefetini sürdüren Humeyni, İran'daki muhalif gösteri ve mitingleri yönlendirmeye devam ediyordu. Bu çerçevede Şah'a karşı muhalefetin yeni lideri olan Humeyni, dini söylemleriyle halk tarafından büyük kabul görmekteydi. Bu nedenle teşvik ettiği bütün gösteri ve mitinler, uluslararası alanda da yankılanıyordu. Humeyni liderliğinde İran'da rejime karşı gerçekleşen söz konusu olaylar, kamu otoritesini sarsmış ülke genelinde asayişsizlik hat safhaya ulaşmıştı. Bu olayların durdurulmasında hükûmet güçlerinin silah kullanması, çok sayıda göstericinin ölümüne neden olmaktaydı. İran'da söz konusu olayların çok sayıda göstericinin ölümüyle sonuçlanması, sürmekte olan gösteri ve protestoları önlenemez boyutlara ulaştırmıştı. İran'da devam eden olayların önlenemez boyutlara ulaşması, bölgede önemli çıkarları olan Batılı ülkeleri harekete geçirdi. Bu kapsamda Karayip Denizi'ndeki Fransız sömürgesi olan Guadealupe Adası'nda; ABD, İngiltere, Fransa ve Almanya'nın katılımıyla bir konferans düzenlendi. 4-7 Ocak 1979 tarihinde düzenlenen bu konferansta, İran'daki olaylar ele alındı. Konferans sonunda Muhammed Rıza Şah'a ve Pehlevi Hanedanlığı'na verilen Batı desteğin geri çekilmesine karar verildi. Guadealupe Konferansı sonrası, ABD tarafından Şah Muhammed Rıza'ya ülkeyi terk etmesi tavsiye edildi. Nihayetinde Muhammed Rıza Pehlevi, İran'ı terk etti. Böylece 1925 yılında iktidara gelen Pehlevi Hanedanlığı, Muhammed Rıza Şah'ın 1979 yılında İran'ı terk etmesiyle son buldu.

Özet (Çeviri)

Iran, which is one of the most important strategic regions of the world, continued to be the scene of high-intensity conflicts of interest and rivalries of colonialist countries in the early part of 20th century. In the 20th century; the prominence of petroleum as the most important raw material of energy had increased the geopolitical value of regions with rich oil deposits, such as Iran. the imperialist countries' view of Iran from this perspective paved the way for the political developments to be experienced in the region. The political developments that took place in Iran at the turn of the 20th century had a direct impact on Iran's state structure in the modern period. The political situation of Iran in the 20th century is a reflection of the political developments inherited from the past to the current period. In this historical process, the point of view of the imperialist countries towards Iran had a direct impact on events to be experienced in the region. Iran, which witnessed the World War I and the collapse of the Qajar Dynasty, has entered a new era with the establishment of the Pahlavi Dynasty since 1925. New state structure based on Persian nationalism under the leadership of Riza Khan was designed as Iran's new point of resistance to colonialism. In this context, relations with Western countries and Iran's development program continued until the occupation of Iran in World War II. Reza Pahlavi, who remained in power until 1941, developed relations in many fields- especially military and economic- with England which carried out colonial activities in Iran and Germany which were rivals to Russia. with the start of World War II, Iran which continued its relations with Germany by declaring its neutrality in the war, was formally impartial within this framework.; however, in practice it had put forward a pro-German policy. The success of this policy followed by Iran depended on the German victory in World War II. This risky policy followed by Shah Reza Pahlavi during the war ended with the defeat of the Germans in World War II. Iran was occupied by the allies and Reza Pahlavi was dethroned and exiled. Mohammad Reza, the 2nd Shah of the Pahlavi Dynasty, who got to power in the shadow of the devastating effect of the World War II. had to adopt a pro-Western foreign policy in accordance with the invasion of Iran in war and the lessons he learned from the exile of his father, Reza Pahlavi. II. After World War II, the fact that the USSR's continued occupation of Iran while the Western countries led by the USA supported Iran against the USSR, forced the USSR to leave Iranian territory. This attitude of Western countries in favor of Iran caused Mohammad Reza Pahlavi to be under the protection of Western countries led by the USA. In this context, the USSR pressure on Pahlavi Dynasty forced Iran to cooperate with the USA and Western countries in many fields, especially in military and economic fields. Shah Mohammad Reza had given economic concessions to the USA and its Western allies in many fields, especially oil, to protect his dynasty and to neutralize the current USSR activities in Iran since World War II. These relations between Shah, the United States and Western countries by disregarding Iran's national and economic interests increased the opposition of the Iranian people to the Shah and the Pahlavi Dynasty. The political events that developed in this framework were evaluated as the reflection of Iran's interstate relations to its domestic polic. Prime Minister Mossadegh became the first strong leader of the country-wide opposition to Shah Mohammad Reza and nationalized Iranian oil and nationalized all foreign oil businesses in the country. Prime Minister Mossadegh's anti-imperial nationalist policies had increased the support of the Iranian people for him. Thus, Mossadegh became the symbol of the rising opposition to the Shah in his own time. In this context, Mossadegh, who developed a national oil policy against the US and British interests, was targeted by Britain and the US. As a result of this, Mossadegh was removed from the prime minister position and arrested in the operation called Ajax, which was carried out jointly by the UK and the USA. After Prime Minister Mossadegh, the opposition, which concentrate on the Shah and the Pahlavi Dynasty, had matured into a political culture. This anti-government political movement in Iran brought all opposition groups in the country together in consequence , Opposition groups with different ideologies that developed against the regime have influenced the political events that have taken place since 1953. The opposition, which developed against Shah Mohammad Reza with the intense support of the USSR, was organizing major social events, demonstrations and protest rallies throughout the country. These activities, whose influence reached a level that threatened the political existence of the Pahlavi Dynasty, assumed a religious character under the leadership of Khomeini. Khomeini, who did not hesitate to use the religious sensitivities of the Iranian people as an element of propaganda in opposition to the Shah, was exiled by Shah in order to placate the aforementioned events. Khomeini, who continued his opposition to the Shah during his exile years, also continued to direct the opposition demonstrations and rallies in Iran. In this context, Khomeini, who was the new leader of the opposition against the Shah, was widely accepted by the people with his religious discourses. For this reason, all the demonstrations and myths he promoted resonated internationally. The events that took place against the regime in Iran under the leadership of Khomeini shook the public authority and lawlessness throughout the country had reached its peak. The use of weapons by the government forces in stopping these events caused the death of many demonstrators. The fact that the aforementioned events resulted in the deaths of many demonstrators in Iran made the ongoing demonstrations and protests unavoidable. Since the on going events in Iran have reached unavoidable dimensions, Western countries with important interests in the region mobilized. In this context, a conference was held on the island of Guadealupe, a French colony in the Caribbean Sea, with the participation of the USA, England, France and Germany. In this conference held on 4-7 January 1979, the events in Iran were discussed. At the end of the conference, it was decided to with draw the western support given to Mohammed Reza Shah and the Pahlavi Dynasty. After the Guadealupe Conference, Shah Mohammad Reza was advised by the USA to leave the country. Eventually, Mohammad Reza Pahlavi left Iran. Thus, The Pahlavi Dynasty, which came to power in 1925, ended when Mohammad Reza Shah left Iran in 1979.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    842713

    Üç dönüşüm döneminde İran'daki Azerbaycan Türkleri (1925, 1979, 1991)

    The Azerbaijani Turks in Iran during three transformation periods (1925, 1979, 1991)

    OĞUZHAN ERKAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    TarihAnkara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HASAN IŞIK

  2. Tez No

    86314

    Türkiye'de siyasi Kürtçülük hareketleri (1923-1995)

    Kurdish movements in Turkey (1923-1995)

    VELİ FATİH GÜVEN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    1999

    Siyasal BilimlerHacettepe Üniversitesi

    Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ADİL DAĞISTAN

  3. Tez No

    544916

    PKK/KCK Terör Örgütü: İran, Irak, Suriye silahlı yapılanması

    Terrorist Organization PKK/KCK: Armed Wings in Iran, Iraq and Syria

    İHSAN ERDOĞAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Kamu YönetimiPolis Akademisi

    Güvenlik Stratejileri ve Yönetimi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. UFUK AYHAN

  4. Tez No

    186249

    Humeyni sonrası İran sinemasında kadın

    The women in the Iranian cinema after the khomeini

    HASAN GÜLER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2006

    SosyolojiMarmara Üniversitesi

    Ortadoğu Sosyolojisi ve Antropolojisi Ana Bilim Dalı

    Y.DOÇ.DR. ŞEBNEM GÜLFİDAN

  5. Tez No

    764945

    An analysis of Hezbollah's political pragmatism at the domestic and regional levels in the frame of liminality

    Hizbullah'ın yerel ve bölgesel düzeydeki siyasi pragmatizminin eşiktelik çerçevesinde incelenmesi

    ELİF İNAN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2022

    Uluslararası İlişkilerOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Ortadoğu Araştırmaları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MELİHA ALTUNIŞIK

Geri Dön