Türkiye Türkçesi adlık zarfsı ulamı: +Dİr, + iken ~ +(y)ken, +CEsİnE, + ise ~ +(y)sE
Nominal adverbial category in Turkish: +Dİr, + iken ~ +(y)ken, +CEsİnE, + ise ~ +(y)sE
- Tez No: 753538
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖZLEM DENİZ YILMAZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Morfoloji, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Morphology, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 256
Özet
Bu çalışmada, Günlerdir uyumuyorum gibi bir anlatımdaki +Dİr biçim birimi ile“ulaç eki”,“şart eki”,“karşılaştırma bildiren yapım eki”vb. terim ve kavramlarla anılan, sırasıyla, + iken ⁓ +(y)ken, + ise ⁓ +(y)sE ve +CEsİnE biçim birimleri incelenmektedir. Günlerdir uyumuyorum türü bir anlatımda, literatürde genellikle“bildirme eki”olarak yorumlanan +Dİr'in farklı bir işlev yerine getirdiği görüşünün aksine, eş zamanlı inceleme yöntemi açısından ondan tamamen bağımsız, eş yazımlı ve eş sesletimli bir +Dİr'in var olduğu benimsenerek +Dİr, + iken ⁓ +(y)ken, + ise ⁓ +(y)sE ve +CEsİnE biçim birimlerinin akraba anlamlar iletmeleri ve aynı/bir işlevi yerine getirmeleri dolayısıyla adlık çekiminde ortak bir ulam etrafında birleştikleri tezi ileri sürülmektedir. Yukarıda anılan biçim birimlerinden kurulu ve tarafımızca adlık ikincil temsil etme ulamının alt ulamı olarak yorumlanan ulam, adlık zarfsı ulamıdır. Bu ulamda adlık zaman, adlık şart ve adlık karşılaştırma/kıyaslama belirtecini iletmede ihtisaslaşmış dört biçim bilimsel araç bulunur. Adlık zaman belirtecini iletmeye yetkili iki biçim bilimsel araç +Dİr ve + iken ⁓ +(y)ken biçim birimidir. +Dİr biçim birimi, belirteçleştirilmiş (tamlayan) adlık tasarımı ile tamlanan tasarımın aynı/bir süreçte gerçekleştiğini; + iken ⁓ +(y)ken biçim birimi tamlanan tasarım ile belirteçleştirilmiş adlık tasarımının, zaman bölümünün sınırları arasında denk düşme veya denk sürme, aykırı düşme-bağdaşmama veya yerini verme gibi bir dizi zamansal ilişki içinde olduğunu bildirir. Adlık karşılaştırma/kıyaslama belirtecini iletmeye yetkili +CEsİnE ve türevi + imişçesine ⁓ +(y)mİşçEsİnE biçim birimi, kıyasa tabi tutulan unsurun, kıyaslama objesiyle farazi olarak kıyaslandığını bildirir. +CEsİnE ve türevi + imişçesine ⁓ +(y)mİşçEsİnE ulanmış adlık, kıyaslama objesidir. Adlık şart belirtecini iletmeye yetkili + ise ⁓ +(y)sE biçim birimi tamlanan tasarımın gerçek (hakiki) ya da varsayımsal (farazi) şartı olan belirteçleştirilmiş adlık anlamını iletir. Şart anlamı ise kip anlamlarından değil, belirteç anlamlarından biridir.
Özet (Çeviri)
This study respectively examines +Dİr morpheme in an utterance such as Günlerdir uyumuyorum and + iken ⁓ +(y)ken, + ise ⁓ +(y)sE, +CEsİnE morphemes which are referred by the terms and concepts such as gerundial affix, conditional affix, comparative derivational affix. Contrary to the view that +Dİr morpheme (regarded as an indicative affix in literature) has a different function in an utterance such as Günlerdir uyumuyorum, this study argues that there is a completely different homographe and homophone +Dİr from the perspective of synchronic research method, and +Dİr, + iken ⁓ +(y)ken, + ise ⁓ +(y)sE, +CEsİnE morphemes should be treated as a single nominal inflection category because they carry related meanings and perform the same/single function. This category is the nominal adverbial category; it consists of the aforementioned morphemes, and this study regards it as the sub-category of nominal secondary representation category. This category includes four morphemes. These are specialized in transferring the nominal time, nominal condition and nominal comparison circumstance. The two morphemes authorized to transmit the nominal time circumstance are +Dİr and + iken ⁓ +(y)ken morpheme. +Dİr morpheme signifies that the circumstancialized (determinant) nominal concept and the determinated concept are performed in the same amount of time. + iken, ⁓ +(y)ken, it signifies that the circumstancialized (determinant) nominal concept and the determinated concept are in a series of temporal relationships such as coinciding or riding together between the boundaries of the time division, inconsistency or transfer the position to another concept. +CEsİnE morpeme and its analogous + imişçesine ⁓ +(y)mİşçEsİnE are authorized to the nominal comparison circumstance. Both forms signify that the compared element is hypothetically put in comparison with the comparing object. The nominal to which these morphemes are added corresponds to the comparison object. + ise ⁓ +(y)sE morpheme authorized to transmit the nominal condition circumstance. + ise ⁓ +(y)sE can be inflected with personal forms, and signifies a circumstancialized concept sense that is determinated concept hypothetical condition of utterance. And conditional meaning is rather a circumstance meaning than a mood meaning.
Benzer Tezler
- Jean Deny'nin kitaplarında kelime çözümlemeleri
Analysis of words on Jean Deny's books
ARZU ÇOKAKTAŞ UYSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAKUP KARASOY
- Töreen Çurttan Irakka- Ana Yurttan Uzakta- transkripsiyon-aktarma-sözlük/dizin
Töreen Çurttan Irakka: Far From the Motherland transcription-transfer-lexicon/index
HATİCE KARAKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiAvrasya Araştırmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÖKÇE YÜKSELEN PELER
- Kazakça atasözleri, deyimler ve Türkiye Türkçesi karşılıkları
Kazakhish proverbs, idioms and their Turkey's Turkish equivalents
LYAZZAT ZHUSSUPOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ YÜCE
- Kemal Tahir'in Bozkırdaki Çekirdek adlı romanında sıfatlar
Addictions in Kemal Tahir's novel named the Bozkırdaki Çekirdek
GÜL SETTAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SUZAN SUZİ TOKATLI
- Rüstem Han Destanı
The Legent of Rüstem Han
HÜSEYİN BAYDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİLGE SEYİDOĞLU