Yukarı Yeşilırmak Havzası'nın hidroklimatolojisi
Hydroclimatology of the upper Yeşilırmak Basin
- Tez No: 754439
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ATİLLA KARATAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Coğrafya, Geography
- Anahtar Kelimeler: Hidroklimatoloji, Yeşilırmak, İklim, Hidrografya, Hydroclimatology, Yeşilırmak, Climate, Hydrography
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Coğrafya Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 274
Özet
Bu çalışmada inceleme sahası olarak belirlenen Yukarı Yeşilırmak Havzası Türkiye'nin önemli akarsularından birisi olan Yeşilırmak'ın alt havzasıdır. Yeşilırmak ve Çekerek Çayı'nın birleşim noktasının su toplama sahasından Çekerek Havzası haricinde kalan kesim araştırma sahasıdır. Araştırma sahasının konumu Türkiye'nin kuzeyinde, Karadeniz Bölgesi'nin Orta Karadeniz Bölümü'nün iç kesiminde, Köse Dağları ve Sakarat Dağı güneyinde, Deveci Dağları'nın kuzeyinde yer almakta ve kabaca doğu-batı istikametinde uzanmaktadır. Araştırma sahası Tokat, Sivas ve Amasya il sınırları dâhilinde yer almaktadır. Çalışmanın temel amacı araştırma sahasının hidroklimatolojik özelliklerini tespit etmektir. Bu maksatla öncelikle havanın genel coğrafi özellikleri ortaya konulmuştur. Daha sonra da klimatolojik ve hidrografik analizler yapılmıştır. Hidroklimatoloji bilimi daha önceden yapılan çalışmalara göre en kısa tanımla iklimin hidrografya üzerindeki etkisini ifade etmektedir. Yapılan çalışmalarda genel itibariyle iklim elemanları ile akarsu akımları arasındaki bağlantı incelenmiştir. Bununla birlikte iklim dışında hidrografik özellikleri etkileyen litoloji, toprak özellikleri, eğim özellikleri gibi yapısal unsurlar ve beşeri unsurlar olan diğer coğrafi özellikler de bu çalışmada ortaya konulmuş ve değerlendirilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde Yukarı Yeşilırmak Havzası'nın genel coğrafi özellikleri ele alınmıştır. Bu maksatla havzanın konumu, genel jeolojik yapısı, jeomorfolojisi, toprak özellikleri, bitki örtüsü özellikleri, nüfus özellikleri, yerleşme özellikleri ve ekonomik coğrafya özellikleri ortaya konulmuştur. İkinci bölümde ise havzanın topografik analizleri yapılmış ve 25'den fazla parametre değerleri tespit edilmiştir. Bu analizler neticesinde havza özelliklerinin tektonik hareketlerden etkilendiği görülmektedir. Yine girintili çıkıntılı bir yapıya sahip olması durumu da havzada flüvyal süreçlerin etkili olduğuna işaret etmektedir. Yine topografik analizler neticesinde havza hipsometrik eğrisi aşağı kesimleri düz, orta kesimleri iç bükey, yüksek kesimleri ise dış bükey olarak şekillenmiştir. Buna göre aşağı kesimlerde biriktirme faaliyetleri etkin, orta kesimlerde ii aşındırma faaliyetleri ileri safhada ve yüksek kesimlerde henüz aşındırma faaliyetleri erken safhadadır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise klimatolojik analizler yapılmıştır. Bu başlık altında havzanın iklim özellikleri, iklim indis değerleri, kuraklık analizleri ve iklim trendleri ortaya konulmuştur. Araştırma sahasında yer alan meteoroloji istasyonlarının verileri indirgeme yöntemi ile havza geneline yayılmıştır. Havzada yağış miktarı ilkbahar aylarında azami, yaz aylarında ise asgari düzeydedir. İklim indisleri değerlerine göre havza iklimi yarı kurak olarak tasnif edilmektedir. Yapılan kuraklık analizleri havzada belli dönemlerde kuraklık değerlerinin artığına işaret etmektedir. Meteoroloji verilerine göre sıcaklık değerlerinde artış eğilimi, yağış değerlerinde ise azalma eğilimi mevcuttur. Dördüncü bölüm hidrografik analizleri oluşturmaktadır. Bu başlık altında havzanın hidrografik özellikleri, su bilançosu ve taşkın durumu işlenmiştir. Havzanın su bilançosunu ortaya koymak maksadı ile çeşitli yöntemler uygulanmıştır. Araştırma sahasının yegâne su kaynağı meteorik sulardır. Yapılan hesaplamalar neticesinde havza yıllık meteorik su potansiyeli 4.556.783.000 m3'tür. Bu değer Türkiye geneli uzun dönem yıllık ortalama toplam yağış miktarının %1'ine tekabül etmektedir (Yaklaşık Değer: 450 milyar m³) (Hidrometeoroloji Şube Müdürlüğü, 2022). Bu değerin büyük bir miktarı evapotranspirasyon vasıtası ile tekrar atmosfere dönmektedir. Akış/akım yöntemleri ile yapılan hesaplamalar AGİ değerleri ile karşılaştırıldığında gerçeğe en yakın değeri Karataş (2018) yöntemi vermiştir. Çalışmanın son bölümü olan hidroklimatoloji başlığı altında ise önceki bölümlerden elde edilen sonuçlara göre havzanın hidroklimatolojik özellikleri ortaya konulmuştur. Klimatolojik analizler havza su girdisinin azalacağına işaret etmektedir. Bu durum havza akış/akım değerleri üzerinde negatif etki oluşturacaktır. Yine havzadaki beşeri faaliyetler de suya olan ihtiyacın giderek artacağını işaret etmektedir. Havzanın hidroklimatolojik durumunun incelenerek geleceğe yönelik planlamalar yapılması elzemdir.
Özet (Çeviri)
The Upper Yeşilırmak Basin, which was determined as the study area in this study, is the sub-basin of Yeşilırmak, one of the important rivers of Turkey. The section outside of the Çekerek Basin, from the catchment area of the junction point of Yeşilırmak and Çekerek River, is the research area. The location of the research area is located in the north of Turkey, in the inner part of the Central Black Sea Part of the Black Sea Region, in the south of the Köse Mountains and Sakarat Mountain, in the north of the Deveci Mountains and extends roughly in the east-west direction. The research area is located within the provincial borders of Tokat, Sivas and Amasya. The main purpose of the study is to determine the hydroclimatological characteristics of the research area. To do that, first of all, the general geographical features of the basin were revealed. Then, climatological and hydrographic analyzes were carried out. According to previous studies, the science of hydroclimatology expresses the effect of climate on hydrography with the shortest definition. In general, the connection between climatic elements and stream flows has been examined in the studies. In addition to the climate, structural elements such as lithology, soil characteristics, slope characteristics, and other geographical features, which are human elements, which affect hydrographic features, are also revealed and evaluated in this study. In the first part of the study, the general geographical features of the Upper Yeşilırmak Basin were discussed. For this purpose, the location, general geological structure, geomorphology, soil characteristics, vegetation characteristics, population characteristics, settlement characteristics and economic geography characteristics of the basin were revealed. In the second part, topographic analyzes of the basin were made and more than 25 parameter values were determined. As a result of these analyzes, it is seen that the basin features are affected by tectonic activities. The fact that it has an indented structure also indicates that fluvial processes are effective in the basin. And also, as a result of topographic analysis, the lower parts of the basin hypsometric curve were shaped as flat, the middle parts as concave, iv and the higher parts as convex. Accordingly, deposition activities are active in the lower sections, erosion activities are at an advanced stage in the middle sections, and erosion activities are still at an early stage in the high sections. In the third part of the study, climatological analyzes were made. Under this title, the climatic characteristics of the basin, climate index values, drought analyzes and climate trends are presented. The data of the meteorological stations in the research area have been spread throughout the basin by the degradation method. The amount of precipitation in the basin is maximum in spring and minimum in summer. The basin climate is classified as semi-arid according to the values of the climate indices. Drought analyzes indicate that drought values increase in certain periods in the basin. According to meteorological data, there is an increasing trend in temperature values and a decreasing trend in precipitation values. The fourth chapter consists of hydrographic analyses. Under this title, the hydrographic features of the basin, the water balance and the flood situation are discussed. Various methods have been applied in order to reveal the water balance of the basin. The only water source of the research area is meteoric waters. As a result of the calculations, the annual meteoric water potential of the basin is 4.556,783,000 m³ which is about 1% of Turkey according to General Directorate of Meteorological Affairs. A large amount of this value is returned to the atmosphere by evapotranspiration. When the calculations made with flow/flow methods were compared with the Flow Observation Station values, the Karataş (2018) method gave the closest value to the reality. Under the title of hydroclimatology, which is the last part of the study, the hydroclimatological characteristics of the basin are revealed according to the results obtained from the previous chapters. Climatological analyzes indicate that the basin water input will decrease. This will have a negative effect on the basin flow/runoff values. Again, human activities in the basin indicate that the need for water will gradually increase. It is essential to make future plans by examining the hydroclimatological condition of the basin.
Benzer Tezler
- Su transferi yapılan havzalarda çevresel akış suyu ihtiyacının belirlenmesi ve yenilenme dönemlerinin değerlendirilmesi
Determination of environmental flow water requirement in water transfer basins and evaluation of renewal periods
ÖZDEN ERTÜRK GAZEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MeteorolojiAnkara ÜniversitesiEntegre Su Yönetimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALPER SERDAR ANLI
- Sivas İli'nde coğrafi faktörlerin göç olgusu üzerine etkileri
The effects of geographical factors in the city of Sivas on migration phenomenon
ABDULKADIR ERGÜN
Doktora
Türkçe
2016
CoğrafyaNecmettin Erbakan ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ADNAN DOĞAN BULDUR
- Kelkit ve Köse ilçelerinin coğrafyası
The Geography of the towns Kelkit and Köse
ERDAL AKPINAR
Doktora
Türkçe
2000
CoğrafyaAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKKI YAZICI
- Yukarı Yeşilırmak Havzasının yeraltı barajı için potansiyel inşa alanlarının belirlenmesi
Identification of potential construction sites for an underground dam in the Yukarı Yeşilırmak Basin
MEHMET ERMAN TOPÇU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mühendislik Bilimleriİstanbul Üniversitesi-CerrahpaşaMühendislik Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FETHİ AHMET YÜKSEL
DOÇ. DR. CİHAN ÖSER
- Almus barajının Yeşilırmak nehri besin ağı yapısına etkilerinin duraylı izotop yöntemi ile belirlenmesi
Determination of the effect of Almus dam on Yesilirmak river food web structure with stable isotope analysis
NEHİR KAYMAK
Doktora
Türkçe
2015
BiyolojiGaziosmanpaşa ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKERİYA ALTUNER
PROF. DR. ŞENOL AKIN