Geri Dön

Mînaka standardkirina Kurdiya Kurmancî: Kovarên Hawar û Ronahîyê

Kürtçe'nin Kurmancî lehçesinin standardizasyon örneği: Hawar ve Ronahî Dergileri

PDF İndir

  1. Tez No: 755627
  2. Yazar: SEVDA ORAK REŞİTOĞLU
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. HAYREDDİN KIZIL
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Eastern Linguistics and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Kürtçe
  9. Üniversite: Dicle Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 246

Özet

Bir dilin gelişim sürecinde en önemli unsurlardan biri de standardizasyondur. Bu unsur ulusçuluk için de aynı rolü oynar. Standard dil sayesinde oluşan ortak dil de, sadece iletişim için değil, aynı zamanda bir milletin kültürünü de üst seviyelere taşır ve bu sayede okuryazarlık artar, ister istemez yayıncılıkta da büyük bir gelişim izlenir. Devlet desteği ve komisyonların kurulmasıyla iyi bir sonuca ulaşabilen standardizasyon, Kürtler açısından daha farklı yollarla gelişti. Mesela bu rolü bir dergi üstlendi. Bu“resmi olmayan”komisyon görevini Celadet Alî Bedirxan, arkadaşlarıyla birlikte Hawar adlı dergisinde yürüttü. Bu dergi Latin alfabesiyle basılan ilk Kürtçe dergiydi ve içeriğinde sözlük ve dilbilgisi çalışmaları da yer alıyordu. Bu derginin yayınlanma dönemine de baktığımızda birçok yeni şeyle karşılaşabiliriz. Çalışmamızın amacı da bunlardan biri olan imla meselesi üzerine yoğunlaşmaktır.“Hawar'da bu tarz konular yer alıyor mu?”ya da“Hawar standard bir dil oluşturabilmiş midir?”soruları çalışmamızın temelini oluşturmaktadır. Dilin gelişmesi ve alfabenin değiştirilmesi konusu Hawar'dan önce de gündemdeydi elbette. Osmanlı'nın son döneminde bu tarz tartışmalar daha da arttı ve bununla birlikte ulusçuluk tartışmaları da gelişti. Bu dönemde çıkan dergi ve gazeteler Kürtler'in ilerleme kaydetmesi için oluşturulan eğitim ve tartışma platformuydu adeta. Alfabenin değiştirilmesi ve yazılı dil üzerine yapılan tartışma ve önerilere rağmen, hiçbir değişiklik yapılmadı o dönemde, çünkü bazı aydınlara göre alfabenin değiştirilmesi, başka bir deyişle Latin alfabesini kabul etmek demek dinden uzaklaşmak demekti. Bu nedenle 1932'ye kadar hiçbir değişiklik yapılmadı. Celadet Alî Bedirxan Hawar'da hem yeni Kürt alfabesini halkına sunuyor hem de dilbilgisi kuralları hakkında yazıyor. Dil kurallarının Latin alfabesiyle yazıldığı ilk eserdir bu. Bundan dolayı Hawar dil standardizasyonu açısından ilk örnek olarak görülebilir. Fakat tam bir standardizasyonun oluştuğunu söyleyemeyiz. Çünkü ilk sayıdan son sayıya doğru dil gittikçe olgunlaşıp gelişiyor. Hawar henüz sonlanmadan Ronahî adında yeni bir dergi çıkıyor. Ronahî resimli bir dergidir, haber ve tarih yazıları çoğunluktadır. Ronahî'nin diline baktığımız zaman dildeki olgunlaşmayı daha net bir şekilde görebiliyoruz. Birçok dilbilgisi ve imla kuralları Ronahî'de standartlaşmıştır. Anahtar Sözcükler Celadet Alî Bedirxan, Hawar, dil, standard dil, dil standardizasyonu

Özet (Çeviri)

One of the most important elements in the development process of a language is standardization. This element plays the same role for nationalism. The common language, which is formed thanks to the standard language, not only carries the culture of a nation to the next level for communication, but also increases the literacy rate, and inevitably, a great developoment is observed in publishing. Standardization, which could achieve a good result with state support and the establishment of commissions, developed in different ways for the Kurds. For example, a magazine took on this role. Djeladet Ali Bedirkhan carried out this“unofficial”commission with his friends in his journal Hawar. This magazine was the first Kurdish magazine to be published in the Latin alphabet and included dictionaries and grammar studies. When we look at the publication period of this magazine, we can encounter many new things. The aim of our study is to focus on the issue of spelling, which is one of them.“Is there such topics in Hawar?”or“Has Hawar been able to create a standard language?”These questions form the basis of our study. Of course, the development of the language and the change of the alphabet were on the agenda before Hawar. In the last period of the Ottoman Empire, such debates increased even more, and with it, the discussions of nationalism developed. The magazines and newspapers published in this period were almost an education and discussion platform created for the progress of the Kurds. Despite the discussions and suggestions on changing the alphabet and the written language, no changes were made at that time, because according to some intellectuals, changing the alphabet, in other words, accepting the Latin alphabet meant turning away from religion. Therefore, no changes were made until 1932. Djeladet Ali Bedirkhan both presents the new Kurdish alphabet to his people and writes about grammar rules in Hawar. This is the first work in which language rules were written in the Latin alphabet. Therefore, Hawar can be seen as the first example of language standardization. But we cannot say that a complete standardization has occurred. Because from the first issue to the last issue, the language matures and develops. Before the end of Hawar, a new magazine called Ronahî is published. Ronahî is an illustrated magazine, mostly news and history articles. When we look at Ronahî's language, we can see the maturation in the language more clearly. Many grammar and spelling rules are standardized in Ronahî. Key Words Djeladet Ali Bedirkhan, Hawar, language, standard language, language standardization Standardîzasyon di geşedana zimên de yek ji giringtirîn hêmanan e. Her wiha ji bo netewetiyê jî xwedî heman rolê ye. Zimanê hevpar jî ku bi saya zimanê standard çêdibe, ne tenê têkilî û danûstendinê hêsan dike, rê dide ku çanda gelekî bilind bibe, bi vê re girêdayî rewşa xwendewariyê jî zêde dibe û bivê nevê berhemdarî jî digihîje asta jortir. Standardîzasyona ku bi piştgiriya dewletê û avakirina komîsyonan encameke baş dide, li cem kurdan bi awayekî din, ango bi kovarekê çêbû. Celadet Alî Bedirxanê ku vî karê komîsyona“nefermî”girt ser milên xwe, bi hevalên xwe re kovareke nû ya bi navê Hawarê derxist ku alfabeya vê kovarê ya latînî bû, xebatên li ser ferhengê û rêzimanê jî tê de cih digirtin. Di vê kovarê de mirov dikare gelek tiştên nû bibîne wexta li serdema derketina wê binêre, armanca vê xebatê jî lêkolîna li ser rastnivîsê ye, ka gelo di Hawarê de di vî warî de çi xebat hatine kirin, an jî zimanê Hawarê standardîzasyonek ava kiriye an na. Helbet beriya Hawarê jî hin nîqaş çêbûbûn ji bo sererastkirina zimên û guherandina alfabeyê. Di serdema dawî ya osmanî de nîqaşên bi vî rengî zêdetir bûn, bi vê re girêdayî nîqaşên der barê netewetiyê de jî derketin. Kovar û rojnameyên ku di serdema dawî ya osmanî de derketibûn, ji bo pêşketina kurdan bûbûn cihê perwerde û nîqaşê. Digel van nîqaş û pêşniyazên der barê alfabe û zimanê nivîskî, tu guherîn nehat kirin, lewre li gorî hin rewşenbîrên serdemê guherandina alfabeyê, ango qebûlkirina alfabeya latînî dûrketina ji mislimantiyê bû. Ji ber vê di vî warî de tu guherînek çênebû heta sala 1932yan. Celadet Bedirxan di Hawarê de hem alfabeyeke nû pêşkêşî kurdan dike hem jî der barê qaydeyên rêzimanê de dinivîse. Ev yekemîn berhem e ku qaydeyên zimên bi alfabeya latînî têne nivîsîn. Ji ber vê Hawar dikare ji bo standardîzasyona zimên wekî pêngava ewil bê hesibandin. Lê belê em nikarin bibêjin ku standardîzasyoneke tam pêk hatiye. Lewre ji hejmara ewil ber bi ya dawiyê ve ziman her ku diçe dikemile û ber bi geşbûnekê ve diçe. Hêj Hawar weşana xwe nesekinandiye kovareke nû ya bi navê Ronahîyê derdikeve. Ronahî kovareke biwêne ye û tê de mijarên wek nûçe û dîrok zêdetir in. Wexta ku mirov berê xwe dide zimanê Ronahîyê, mirov dikare kemilîna zimên çêtir bibîne. Gelek qaydeyên rêziman û rastnivîsê di Ronahîyê de standard bûne. Peyvên Sereke Celadet Alî Bedirxan, Hawar, ziman, zimanê standard, standardîzasyona zimên

Benzer Tezler

  1. Tez No

    777158

    Metoda vejandina zimên: Mînaka Kovara Hawarê

    Dillerin yeniden canlandırılması: Hawar Dergisi örneği / The method of language revitalization: Example of Hawar Journal

    ZANA ŞAYBAK

    Yüksek Lisans

    Kürtçe

    Kürtçe

    2023

    DilbilimMardin Artuklu Üniversitesi

    Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AHMET KIRKAN

  2. Tez No

    583316

    Kurmanci Kürtçesinde ergatif (Özeçişlilik) Nûra Gelban tefsiri örneği

    Ergatîvî dı Kurdya Kurmancî de mînaka tefsîra Nûra Gelban-ergatıvıty ın Kurmanjı Kurdısh

    MEHMET YAVAŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DilbilimDicle Üniversitesi

    Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı

    DOÇ. HAYREDDİN KIZIL

  3. Tez No

    651449

    Weşangerîya zarokan û zimanê ragihandinê: Mînaka Kovara Sivore

    Çocuk yayıncılığı ve iletişim dili: Sivore Dergisi örneği / Children's publishing and communication language: Example of Sivore Magazine

    GHAREEB MAJEED MUHAMMAD MUHAMMAD

    Yüksek Lisans

    Kürtçe

    Kürtçe

    2020

    DilbilimVan Yüzüncü Yıl Üniversitesi

    Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET ZEYDİN YILDIZ

  4. Tez No

    678405

    Venavandina cihûwaran li Komara Tirkiyeyê: Mînaka Agiriyê

    Türkiye Cumhuriyeti'nde yeradlarının değiştirilmesi: Ağrı örneği

    ÖMER DELİKAYA

    Doktora

    Kürtçe

    Kürtçe

    2021

    AntropolojiBingöl Üniversitesi

    Kürt Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. M. ZAHİR ERTEKİN

  5. Tez No

    451974

    Heyranok dı edebıyata Kurdî ya gelêrî de mînaka herêma wanê

    Kürt anonim halk edebiyatında heyranok Van yöresi örneği

    MEHMET YILDIRIMÇAKAR

    Yüksek Lisans

    Kürtçe

    Kürtçe

    2017

    Doğu Dilleri ve EdebiyatıMuş Alparslan Üniversitesi

    Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. CANSER KARDAŞ

Geri Dön