Mu'tezile'nin ihbât ve istihkak teorisine Fahreddin er-Râzî'nin eleştirisi
Fakhr al-Din ar-Radhi critisisim on the mutazilite ikhbat (abrogation) and istihqaq (deserving) theory
- Tez No: 765191
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ RUHULLAH ÖZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Kelam, İhbât, İstihkak, Mu'tezile, Fahreddin er-Râzî
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Şırnak Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 110
Özet
Kelam ilminde ihbât ve istihkak, ulûhiyet üst başlığı ef'âl'i-ibâd alt başlığı altında tartışılan iki kavramdır. Ekoller, bu iki kavrama yükledikleri anlam nispetinde Allah-insan ilişkisini belirlemeye çalışmışlardır. Kelam sistemlerini Allah merkezli bir paradigma üzerine inşa eden ekoller istihkak odaklı bir ilişkiyi öngörürlerken, insan merkezli düşünenler ise ihbâtı daha çok ön plana çıkarmışlardır. Her iki cenahın hemfikir oldukları husus kavramların fiille olan ilişkisidir. İstihkak iyi amellerden mütevellit iken ihbât da kötü fillerin sonucunda hasıl olan bir neticedir. İslam tasavvurunda insanın elde edeceği iyi ya da kötü her bir netice, yaptıklarının karşılığından başkası değildir. Kur'ân bu gerçeğe“insana ancak yaptığının karşılığı vardır”beyanıyla dikkat çekmiş, kelam mektepleri de ef'âl'i-ibâd teorilerini bu minval üzere inşa etmişlerdir. Neticede iyilik yapana mükâfat kötülük yapana ise ceza öngörülmüştür. Mu'tezile, insanı merkeze alan bir kelam sistemi benimsediğinden dolayı tüm kelamî görüşlerini usûl-i hamse ilkeleri doğrultusunda açıklamaya çalışmış, ihbât ve istihkak teorisini de va'd ve vaîd, adalet ve el menzile beyne'l menzileteyn prensipleri kapsamında değerlendirmiştir. Mu'tezile'ye göre Allah'ın fiilleri hüsün/iyidir. O kulları için gerekli tüm imkânları hazırlamış ve aslah olanı yaratmıştır. Adaleti gereği ise kullarını fiillerinde serbest bırakmıştır. Dolayısıyla kul fiilinin gerçek failidir. Sorumluluğu da bir tek ona aittir. Ameller iyi olmasına karşılık övgü, kötü olmasına karşılık yergi içerir. Bunun neticesinde övülen amelin karşılığında mükâfat, yerilen amelin karşılığında ise ceza hak edilir. Allah adaleti gereği kullarına hak ettiği karşılığı vermelidir. Mu'tezile, konuya adalet zaviyesinden yaklaşırken genelde Ehl-i Sünnet özelde Eş'arî mütekellimlerinden Fahreddin er- Râzî, ihbât ve istihkakı daha çok ilâhi lutuf kapsamında ele almış, Mu'tezile'nin ihbât ve istihkak anlayışını akli ne nakli deliller muvacehesinde eleştiriye tabi tutmuştur. Mu'tezile, kulun cennet ve cehennemi hak etmesini amellere bağlarken Râzî, Allah'ın lutuf ve keremi olarak görmüştür. Bu nedenle Mu'tezile, ihbâtı sevap ve günaha bağlarken Râzî tamamıyla sevap ve günaha bağlamayı doğru bulmamıştır. Râzî'ye göre sevap ve ikâbın karşılıklı düşürülmesiyle günah işleyen kimse hiç günah işlememiş, sevap işleyen de hiç sevap işlememiş olması muhtemeldir. Fahreddin er-Râzî kelâmî bir problem olarak ihbât ve istihkakı biri olumlu diğeri olumsuz olmak üzere iki yönden ele almıştır. Olumsuz yönüyle ihbât daha çok kâfir, müşrik ve münafıkların amelleriyle alakalıdır. Olumsuz ihbâta göre kâfir, fâsık ve münafıkların amelleri geçersizdir. İmansız bir amelin karşılığı olmadığı için kâfirin ameli küfrü sebebiyle boşa çıkacak olandır. Râzî bu görüşüyle Mu'tezilî âlimlerle ittifak halindedir. Olumlu anlamda kastedilen ihbât ise müminlerin iyi amellerinin kötü amellerini düşürmesine dairdir. Râzî bu görüşünü“Şüphesiz ki iyilikler kötülükleri siler”ayetine dayandırmıştır. Ona göre iman adeta amelleri koruyan bir kalkandır. Neticede imanın varlığı günahların silinmesinin ya da azabın hafifletilmesinin bir sebebi olarak kabul edilmiştir.
Özet (Çeviri)
In the science of kalam, ihbât and istihkak are two concepts discussed under the subheading of divinity and the subheading of ef'al'i-ibâd. Schools tried to determine the relationship between God and human in proportion to the meaning they attributed to these two concepts. While the schools that built their kalam systems on a God-centered paradigm predict a remuneration-oriented relationship, those who think human-centered put ihbât more in the foreground. What both sides agree on is the relation of the concepts to the verb. While estimation is the result of good deeds, ihbât is the result of bad deeds. In Islamic thought, every good or bad result that a person will achieve is nothing but a reward for what he has done. The Qur'an has drawn attention to this fact with the statement that“man is only rewarded for what he does”, and the schools of kalam have built their theories of ef'al'ibad according to this method. As a result, those who do good are rewarded and those who do evil are punished. Mu'tazila tried to explain all of his theological views in line with the principles of usûli hamsa, since he adopted a theological system that puts people in the center, and evaluated the theory of ihbat and İstihkak within the scope of the principles of va'd ve vaîd, justice and elmenzile beyne'l menzileteyn. According to Mu'tazila, Allah's actions are good. Allah has prepared all the necessary means for His servants and created the BEST for them. As a matter of justice, he left his servants free in their actions. Therefore, servant is the real perpetrator of the action. Responsibility belongs to him alone. It includes praise for good deeds, and CONDEMNATION for bad deeds. As a result, a reward is deserved for the praised deed, and a punishment is deserved for the vilified deed. In accordance with his justice, Allah should give his servants the recompense they deserve. While the Mu'tazila approached the issue from the perspective of justice, Fahreddin arRazi, one of the Ehl-i Sünnet and the Eş'ari theologians in general, dealt with ihbât and istihkak within the scope of Allah's grace, and the Mu'tazila's understanding of knowledge and reconciliation was subject to criticism within the framework of mental and transplant evidence. has kept. While the Mu'tazila attributed the servant's deserving of heaven and hell to deeds, Razi saw it as Allah's bounty and generosity. For this reason, while Mu'tazila associates Ihbat with merit and sin, Razi did not find it correct to associate it with merit and sin. According to Razi, it is possible that the person who commits a sin by mutually reducing the reward and the reward has never committed any sin, and the person who does the good deeds may not have committed any good deeds. As a theological problem, Fahreddin er-Razi dealt with ihbat and istihkak from two aspects, one positive and the other negative. In its negative aspect, Ihbat is mostly related to the deeds of disbelievers, polytheists and hypocrites. According to negative information, the deeds of unbelievers, sinners and hypocrites are invalid. Since there is no reward for an unbelieving deed, the deed of a disbeliever will be canceled due to his unbelief. With this view, Razi is in alliance with Mu'tazilite scholars. Ihbat, which is meant in a positive sense, is about the good deeds of the believers reducing their bad ones. Razi bases this view on the verse,“There is no doubt that good deeds erase evil.”According to him, faith is like a shield that protects deeds. As a result, the existence of faith has been accepted as a reason for the erasure of sins or the mitigation of torment.
Benzer Tezler
- Mutezileye göre ihbat ve tekfir
Mu'tazila according to frustration and takfir
M.GHIYATH NASIF
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DinGaziantep ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA ÜNVERDİ
- Ebu'l-Mu'în en-Nesefî'ye göre isbat-ı tevhid delilleri
The evidence of isbati al-tawhid according to Abu Muin al-Nasafi
ULKHAN KOJAEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TEVFİK YÜCEDOĞRU
- Sadruşşerîa'da varlık ve ulûhiyyet
Existence and divinity in Sadr al-Shariah's thought
GÜVENÇ ŞENSOY
Doktora
Türkçe
2022
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
- Ebü'l-Hasan el-Eş 'arî'nin kelâm sistemi ve kaynakları
Abu al-Hasan al-Ashari?s kalam system and his sources
HİKMET YAĞLI MAVİL
- Maturidi'de Allah-alem ilişkisi
Allah-world relationship in Maturidi
OSMAN GÜVEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
DinÇukurova ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF.DR. HALİFE KESKİN