Kazak Halk Edebiyatında şeşendik geleneği ve bu gelenek içerisinde Sırım Datoğlu'nun yeri
Tradition of wisdom in Kazakh Folk Literature and place of Sırım Datoğlu within this tradition
- Tez No: 765214
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ZEHRA HAMARAT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kazak, şeşen, Sırım Datoğlu, vecize, halk kültürü, toplum, Kazakh, the wise man, Sırım Datoğlu, aphorism, folk culture, society
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 484
Özet
Şeşendik sözler, toplumun düşünce ve duygularının sanatlı bir dil ile ifade edilmesidir. Bu sözler, derin felsefî anlamlar barındırmaktadır. Son yüzyıla gelinceye kadar Kazak toplumunun ana yapısı bozkır medeniyeti karakteri taşımaktaydı. Bu medeniyetin yönetim yapısını belirleyen bazı etkenler vardı. Yönetici Han, töre, kadı, şeşen ve halk. Kadı ve şeşen, Han ile halk arasındaki köprüdür. Bu yapı ekonomik bir temelden çok sosyolojiktir. Gücünü halktan alan şeşen ve kadı yargısını bilgelik sözler aracılığı ile verir ve bunlar sözlü kanun kuralları olarak bilinir. Şeşen veya kadı vardığı hükme tek başına varmaz. Bozkır yasaları, toplum yaşayış ve kuralları onun için de bağlayıcıdır. Hüküm verirken hem töre kuralları göz önüne alınır, hem de kültüre bağlı olarak değişen değerler göz önüne alınarak yeniden yorumlama ve yeni koşullara uygun kararlar alma yoluna gidilir. Şeşen; felsefî, tarihî, toplumsal, kültürel ve dinî yapılanmayı çok iyi bilir. Ayrıca, bilgisini geliştirmek üzere sürekli düşünmek, okumak, geçmiş bilgilerden yararlanmak, yeni bilgilere ulaşmak için hareket etmek zorundadır. Şeşen bunları bilmezse itibarı sona erer. Şeşendik sözlerde insanî değerler esastır ve yargı bildirirler. Bu yargının temel hedefi barış içinde yaşayan toplum düzenini oluşturmaktır. Rusça araştırmalar başta olmak üzere akademik yazılarda şeşendik sözler, özellikle Sırım'la ilgili incelemeler çok azdır. Şeşendik sözleri nesilden nesile aktaran, günümüze kadar yaşatan toplum üyeleridir. Bu tezin amacı nesilden nesile aktarılan bu şeşendik sözlerden özellikle Sırım'a bağlı olanları incelemektir. Sırım Datoğlu ile ilgili şeşendik sözlerin bilgi dolu olması onun yaşam mücadelesinden kaynaklanır. Sırım adaletli yaşam için sürekli mücadele etmiştir. Han ve törelere halkın tüm isteklerini iletmiştir. Sırım dönemin en itibarlı Tarhan unvanını kazanmıştır, onun kuvveti yüzünden Çarlık hükümeti tedbirli davranmaya çalışmıştır; Petersburg Çarlığı, Hiva ve İran Hanlıkları da Sırım'ın şeşendik sanatına değer vermiştir. Sırım kendi döneminin filozof aydınlarından biri sayılmıştır. Sırım milli mücadele için savaşan, mücadeleye önderlik eden önemli bir kahramandır. Sırım'ın çok yönlü hayatı, halkının manevi yaşam zenginliğinin göstergesidir.
Özet (Çeviri)
Wisdom statements are the expressions of the thoughts and feelings of the society in an artful dialect. These statements contain deep philosophic meanings. The main structure of Kazak community had the characteristics of steppe civilization until the last century. There were some factors determining the management structure of this civilization: Administering Han, torah (man descent of Han), qadi, the wise man and the public. The qadi and the wise man are the bridge between the Han and the public. This structure is sociological, rather than an economic base. The wise man and the qadi, who take their powers from the public, give their judgments via the wisdom statements, and they are known as verbal law rules. The wise man and the qadi do not judge solely. Steppe laws, life and rules of the community are also binding for them. While making judgment, both the custom rules are considered and they refer to re-interpreting and taking decisions according to the new circumstances, considering the values changing depending on the culture. The wise man knows the philosophic, historic, social, cultural, and religious structuring very well. Furthermore, he has to think, read, benefit from the past information, and act to access new information continuously, in order to improve his knowledge. If the wise man does not these, then his prestige ends. Humanitarian values are essential in wisdom statements. The main aim of this judgment is to establish a social order, which lives in peace. Unfortunately, the wisdom statements, particularly the reviews related with Sırım, are very few in academic articles, primarily in the Russian researches. Those who communicated the wisdom statements from generations to generations, and sustain till today, are the members of the society. The aim of this thesis is to examine particularly those, which are associated with Sırım, among the wisdom statements that have been communicated from one generation to another. The fact that the wisdom statements related with Sırım Datoğlu are full of knowledge is due to his struggle for life. Sırım has struggled continuously for a fair life. He has communicated all requests of people to the Han and torahs. Sırım has been awarded the most prestigious Trahan of the age, the Tsar government has tried to act cautiously because of his power; Khanates of Petersburg, Hiva and Iran have also appreciated the wisdom art of Sırım. Sırım has been deemed as one of the philosopher intellectuals of his age. Sırım is an important hero, who has fought and leaded for the struggle. Multilateral life of Sırım is the indicator of the richness of his people's moral life.
Benzer Tezler
- Kazak ve Kırgız Türklerinde şeşendik sözler
Oratorical speeches in the Kazakh and Kyrgyz Turks
PERIZAT YERTAYEVA
Doktora
Türkçe
2020
Halk Bilimi (Folklor)Niğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FARUK ÇOLAK
- Kazak halk edebiyatında Kara Ölenler üzerine bir inceleme
A study on Kara Ölen in Kazakh folk literature
HİLAL ŞAHADET YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ PERIZAT YERTAYEVA
- Kazak halk edebiyatında Aytıs geleneği ve bu gelenek içerisinde Jambıl'ın yeri
Aytis tradition in Kazakh folk literature and the position of Jambil in this tradition
LAZZAT URAKOVA
Doktora
Türkçe
2008
DilbilimAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MELEK ERDEM
- Formül nazariyesi ve Koblandı Batır Destanı'ndaki formüller
Oral theory and oral telling of epic poem Qoblandı Batır
ASEM KUANYSHBAYEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Halk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. F. AHSEN TURAN
- Kazak Türklerinin halk kültüründe geçiş dönemleri
Transition periods in folk culture of Kazakh Turks
GULZANA NAUANOVA
Doktora
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıArdahan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDOĞAN ALTINKAYNAK