Ali Şir Nevâyî dilinden Özbek ve Türkmen Türkçelerine söz varlığındaki gelişmeler
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 770101
- Danışmanlar: PROF. DR. BİLAL YÜCEL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 727
Özet
Çalışmamızda, Çağatay Türkçesinin söz varlığı esas alınarak Özbek Türkçesinde ve Türkmen Türkçesinde anlam bakımından ne tür bir değişim veya gelişim meydana geldiğini belirlemek amacıyla karşılaştırmalı bir veri oluşturulmaya çalışılmıştır. Yani tarihî bir lehçenin sözlüğü ile günümüz iki lehçesinin sözlükleri karşılaştırılarak bunların kullanılan ortak söz varlığı ve artık kullanılmayan sözcükleri ile anlam bakımından oluşan değişikliklerin genel görünümünün ortaya konması planlanmıştır. Tezimizin amaçlarından birincisi 15-19. yüzyıllar arasında Türk dünyasının büyük bir kısmında, Orta Asya Türk halklarının ortak edebî ve tarihî yazı dili olan Çağatay Türkçesinin büyük şairi Ali Şir Nevâyî'nin söz varlığını belirlemektir. Tezimizin ikinci amacı Çağatay Türkçesinde belirlenen söz varlığının, bu dilin devamı olan Özbek Türkçesinin sözlüklerinde ne kadarının bulunduğunu tespit etmek ve bunların anlamlarında meydana gelen değişmeleri ve gelişmeleri gösterir bir veri oluşturmaktır. Çalışmanın üçüncü amacı, Oğuz coğrafyasının doğusunda kalan ve 18. yüzyıla kadar Çağatay Türkçesinin yazı dili olarak kullanıldığı Türkmenistan'da, bu yüzyıldan sonra yazı dili hâline getirilmiş Türkmen Türkçesinin sözlüklerinde, Çağatay Türkçesinde belirlenen söz varlığının ne kadarının kullanıldığını belirlemek ve bunların anlamlarında meydana gelen değişme ve gelişmeleri gösterir veriyi oluşturmaktır. Çalışmamızda Çağatay Türkçesinin söz varlığını tespit etmek için dört ciltlik Alişer Navâiy Eserleri Tilining İzâhli Lugati, adlı sözlüğün madde başları yazı çevirimi işaretleri kullanılarak Latin alfabesine aktarılmış ve madde başlarının anlam veya anlamları Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Bu söz varlığının Özbek Türkçesindeki durumunu göstermek için Özbek Tilining İzâhli Lugati (Tolkovıy Slovar Üzbekskogo Yazıka), Cilt I (A-R) - Cilt II (S-H) ve Özbekçe-Türkçe Sözlük (O'zbekcha-Turkcha Lug'at) adlı sözlükler taranmış ve bunların Çağatay Türkçesinde bulunan madde başları yazı çevirimi işaretleri kullanılarak Latin harflerine aktarılmış ve anlam veya anlamları Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Türkmen Türkçesinin söz varlığını karşılaştırmak üzere Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, Cilt I (A-Ž) - Cilt II (K-Z); Türkmence-Türkçe Sözlük ve Türkmen Klassıkı Edebiyatınıñ Sözlügi (Türkmen Klâsik Edebiyatının Sözlüğü) A. Meredov - S. Ahallı (Aktarma) adlı sözlükler taranarak bunların Çağatay Türkçesinde bulunanlarının madde başları yazı çevirimi işaretleri kullanılarak Latin harflerine aktarılmış ve anlam veya anlamları Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Çağatay Türkçesinin söz varlığını tespit etmek için taradığımız sözlükte toplam 14684 madde başı sözcük belirlenmiştir. Bu madde başlarının 11066'sı yabancı kökenli, 3343'ü Türkçe kökenlidir. Çağatay Türkçesinden madde başı olarak belirlenen 14684 sözcükten 5665 sözcüğün Özbek Türkçesinde; 6121 sözcüğün de Türkmen Türkçesinde kullanıldığı tespit edilmiştir. Belirlenen madde başlarının karşılaştırılması sonucu 161 Özbek Türkçesi; 243 Türkmen Türkçesi yalancı eşdeğer sözcük tespit edilmiştir. Taradığımız Özbek Türkçesi sözlüklerinde anlamı mecaz anlam olarak belirtilmiş 376; Türkmen Türkçesi sözlüklerinde 198 olmak üzere toplam 574 sözcük tespit edilmiştir. Çağatay Türkçesi sözlüğünden taradığımız sözcüklerin bazılarının anlamlarında hiçbir değişiklik olmadan Özbek ve/veya Türkmen Türkçesinin sözlüklerinde aynı anlamda kullanıldığı görülmüştür. Ancak, bazılarına Özbek Türkçesi ve/veya Türkmen Türkçesinin sözlüklerinde daha az sayıda anlam karşılığı verildiği; bazılarında ise daha fazla sayıda anlam karşılığı verildiği tespit edilmiştir. Bu durum, sözcüğün bu lehçelerde anlam daralması/anlam azalması veya anlam genişlemesi/anlam çoğalması olarak değerlendirilebilir.
Özet (Çeviri)
In this study, a comparative data has been tried to be created in order to determine what kind of change or development has occurred in terms of meaning in Uzbek Turkish and Turkmen Turkish, based on the vocabulary of Chagatai Turkish. In other words, by comparing the dictionary of a historical dialect with the dictionaries of today's two dialects, it is planned to reveal the general view of the common vocabulary used and the words that are no longer used and the changes in meaning. The first of the aims of our thesis is 15-19. The aim of this study is to determine the vocabulary of Ali Şir Nevâyî, the great poet of Chagatai Turkish, which is the common literary and historical writing language of the Central Asian Turkic peoples in most of the Turkish world between the centuries. The second aim of our thesis is to determine how much of the vocabulary determined in Chagatai Turkish is found in the dictionaries of Uzbek Turkish, which is the continuation of this language, and to create a data showing the changes and developments in their meanings. The third aim of the study is to determine how much of the vocabulary determined in Chagatai Turkish is used in the dictionaries of Turkmen Turkish, which was turned into a written language after this century, in Turkmenistan, where Chagatai Turkish was used as the written language until the 18th century, and to the east of the Oghuz geography, and to determine the changes and changes in their meanings. is to create data that shows progress. In this study, in order to determine the vocabulary of Chagatai Turkish, the headings of the four-volume dictionary Alişer Navâiy Eserleri Tilining İzâhli Lugati were transferred to the Latin alphabet using transliteration signs, and the meaning or meanings of the headings were transferred to Turkey Turkish. In order to show the situation of this vocabulary in Uzbek Turkish, the dictionaries named Uzbek Tilining Izâhli Lugati (Tolkovıy Slovar Üzbekskogo Yazıka), Volume I (A-R) - Volume II (S-H) and Uzbek-Turkish Dictionary (O'zbekcha-Turkcha Lug'at) were scanned and their Headings in Chagatai Turkish were translated into Latin letters using transliteration signs and their meaning or meanings were transferred to Turkey Turkish. To compare the vocabulary of Turkmen Turkish, Turkmen Diliniň Thinkdirişli Sözlügi, Vol I (A-Ž) - Vol II (K-Z); The dictionaries named Turkmen-Turkish Dictionary and Turkmen Klassıkı Edebiyatınıñ Sözlügi (Dictionary of Turkmen Classical Literature) A. Meredov - S. Ahallı (Transfer) were scanned and the headlines of their Chagatai Turkish ones were translated into Latin letters using transliteration signs and their meanings or meanings were transferred to Turkey Turkish. In the dictionary we scanned to determine the vocabulary of Chagatai Turkish, a total of 14684 headwords were determined. 11066 of these headlines are of foreign origin and 3343 of them are of Turkish origin. In the Uzbek Turkish of 5665 words out of 14684 words determined as the beginning of the article from Chagatai Turkish; It has been determined that the word .6121 is also used in Turkmen Turkish. As a result of the comparison of the specified headlines, 161 Uzbek Turkish; 247 Turkmen Turkish pseudo-equivalent words have been identified. In the Uzbek Turkish dictionaries we scanned, its meaning is stated as a metaphor 376; A total of 574 words, 198 of which were found in Turkmen Turkish dictionaries. It has been seen that some of the words we scanned from the Chagatai Turkish dictionary are used in the same sense in the dictionaries of Uzbek and/or Turkmen Turkish without any change in their meanings. However, some of them are given less meanings in the Uzbek Turkish and/or Turkmen Turkish dictionaries; it was determined that some of them were given more meanings. This situation can be evaluated as meaning narrowing/decreasing meaning of the word in these dialects or meaning expansion/meaning increase.
Benzer Tezler
- Doğu Türkçesi Kur'ân Tefsiri (Zâriyât, Tûr, Necm, Kamer, Rahman, Vakıa ve Hadîd Sureleri) (İnceleme-tenkitli metin-dizin-tıpkıbasım)
Eastern Turkic commentary of Koran (Zariyat, Tur, Necm, Kamer, Rahman, Vakıa ve Hadid Suras)(Examination-the text of critique-concordance-facsimile)
HİLAL ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
- Doğu Türkçesi Kur'an Tefsiri (Duhân, Câsiye, Ahkaf, Muhammed, Fetih, Hucurât ve Kaf Sureleri)(İnceleme- Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım)
Eastern Turkic commentary of Koran (Sorahs of ad-Dukhan, al-Jathiya, al-Ahqaf, Muhammad, al-Fath, al-Hujurat and Qaf)(Examination-The Text of Critique- Concordance-Facsimile)
SONER ATALAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
- Babur'un siyasi, sosyal ve kültürel hizmetleri (1483-1530)
Babur's work at political social, and cultural (1483-1530)
MUKADDER GÜNERİ
Doktora
Türkçe
2001
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SELMA BENLİ
- Ali Şir Nevayi'nin Mahbubu'l-Kulub ve Muhakimetü'l-Lugateyn adlı eserlerinde fiilimsiler
Verbal and gerundial forms in Ali Sir Nevayi's Mahbubu'l Kulub and Muhakimetü'l-Lugateyn
NERMİN DEĞER
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. ZÜHAL ÖLMEZ
- Ali Şir Nevayi'nin Garaibü's-Sıgarı'nda insan
Human in Ali Şir Nevayi's Garaibü's-Sigar
ESMA ACAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıPamukkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN SOLMAZ