Ali Şîr Nevâyî'nin Nevâdirü'ş-Şebâb adlı divanında deyimler
Idioms in Ali Şîr Nevâyî's divan named Nevâdirü'ş-Şebâb
- Tez No: 884945
- Danışmanlar: PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Ali Şîr Nevâyî, Nevādirü'ş-Şebāb, Deyimler, Aktarma, Chagatai Turkish, Ali Shir Nevayi, Nevādirü'ş-Şebāb, Translation
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 493
Özet
Deyim, toplumların kültürünü, inancını, hayata bakışını yansıtan en küçük birimlerdir. Dilin işleyişi içerisinde deyim gibi anlatımı özlü ve etkili bir şekilde verecek yapılara ihtiyaç duyulur. Birçok dilde olduğu gibi Türkçede de oldukça fazla deyim bulunmaktadır. Deyimler bir milletin tarihiyle ilgili ipuçları da verebilir. Örneğin, Bugün Mahmud olmadan yarın Ayaz olmayı iste- deyimine bakıldığında söz konusu olan Mahmud ve Ayaz, Gazne devletinin hükümdarı Gazneli Mahmud ve onun sadık hizmetkârı Ayaz'dır. Bu tarihi şahsiyetler üzerinden tasavvufî olarak saf ve karşılıksız bağlılık ve kulluk ile ilgili düşünce işaret edilir. Bir deyimle beraber hem tarihi şahsiyetleri hem o toplumun inancıyla ilgili küçük de olsa bilgi sahibi olmak oldukça kıymetlidir. Bu çalışmada, Çağatay yazı dilinin gelişiminde büyük katkıları olan Ali Şîr Nevâyî'nin gençlik yıllarında kaleme aldığı Nevâdirü'ş-Şebâb adlı divanında geçen deyimler kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Metin Karaörs tarafından doktora tezi olarak hazırlanan ve basımı yapılan Nevâdirü'ş-Şebâb, Nevâyî'nin ikinci divanıdır. Şairin bu ikinci divanı, yirmi ile otuz beş yaşlarındaki gençlik çağına ait duygu ve düşünceleriyle, bu devirdeki ova ve bozkırlarda yaşadığı olaylardan hareketle, at sevgisi, çevgan ve cirit oyunu gibi Türklerin millî örf ve âdetleriyle, yiğitlerle karşılıklı konuşmalarıyla, sadece gençlik döneminde sahip olduğu değerlerle, gençlik çağının gariplikleriyle yazılmış şiirlerden meydana gelmiştir. 551 gazel ve ek olarak çeşitli şiirlerle birlikte 5417 beyitten oluşan bu hacimli eser, deyim varlığı açısından da önemli veriler sunar. Şimdiye kadar Nevâdirü'ş-Şebâb'ın tamamını içeren bir çevirisi yapılmamıştır. Nevâyî gibi dili anlam yönünden katmanlı, şiirleri mecazla süslü olan bir şairin, yazmış olduğu bu eserde deyimlerin geçtiği beyitler en az anlam kaybıyla Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Üzerinde inceleme yapılan eserin ilk bölümünde 1000' dan fazla deyim tespit edilmiş, Türkiye Türkçesine aktarılarak alfabetik olarak sıralanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise bu deyimlerle ilgili üç farklı dizin yapılmıştır. Deyimlerin çağrıştırdığı kavram alanlarına göre hazırlanan ilk dizin 64 başlıktan meydana gelir. İkinci dizin,“kurucu adlar”, üçüncü dizin ise“kurucu eylemler”dizini olarak verilmiştir. Son olarak inceleme bölümünde elde edilen veriler tezin sonuç kısmında çeşitli tablolar aracılığıyla değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
Idioms are smallest units reflecting the culture, beliefs, and worldview of societies. Within the framework of language, structures are needed to provide concise and effective expressions like idioms. Like many languages, Turkish also has a significant number of idioms. Idioms can also provide clues about a nation's history. For example, when we look at the idiom“Bugün Mahmud olmadan yarın Ayaz olmayı iste”(Desire to be Ayaz without Mahmud today), the Mahmud and Ayaz referred to are the ruler Mahmud of Ghazni and his loyal servant Ayaz. Through these historical figures, the idiom indicates thoughts related to mystical and selfless devotion and servitude. Acquiring even samll pieces of information about both historical figures and the beliefs of a society through idioms is quite valuable. In this study, idioms found in Nevâdirü'ş-Şebâb, a divan written by Ali Şîr Nevâyî during his youth and which made significant contributions to the development of Chagatai literary language, have been extensively examined. Nevâdirü'ş-Şebâb, prepared as a doctoral thesis by Metin Karaörs and published, is Nevâyî's second divan. This second divan of the poet consists of poems written during the youth period, between the ages of twenty and thirty-five, with emotions and thoughts belonging to that era, events experienced in the steppes and plains during that period, Turkish national customs such as the love of horses, wrestling, and javelin throwing, conversations between heroes, and poems written solely with the values of youth, and the strangeness of youth. This extensive work, consisting of 551 ghazals and 5417 couplets along with various poems, also provides significant data in terms of idiom presence. So far, a translation covering the entirety of Nevâdîrü'ş-Şebâb has not been made. For a poet like Nevâyî, whose language is layered in terms of meaning and whose poems are adorned with metaphors, the couplets containing idioms in this work have been translated into Turkish with minimal loss of meaning. In the fist part of the work, more than 1000 idioms have been identified and alphabetically sorted by being translated into turkish. In the second part of the study, three different indexes related to these idioms have been created. The first index is composed of 64 headings based on the conceptual fields evoked by idioms. The second index is given as“founder names”, and the third index is given as“founder actions”. Finally, the data obtained in the examination section has been assessed in the conclusion part of the thesis through various tables.
Benzer Tezler
- Alî Şîr Nevâyî, Nevâdirü'ş-şebâb [Tenkitli metin-bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük (1-200. gazeller)]
Alî Şîr Nevâyî, Nevâdir al-shabâb [Critical rewiewed text-concordance and functional dictionary (1-200. ghazals)]
ARİFE ÇAĞLAR
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET KARTAL
- Orta Türkçe ve metin incelemeleri dersi malzeme örneği: Nevadirü'ş - Şebab örneği 51 - 100. Gazeller
A sample material for the lesson of mid-era Turkish text analysis: The example of Nevadirü'ş - Şebab of Ali Şir Nevayi
ÖZGÜR TÜFEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA S. KAÇALİN
- Ali Şîr Nevâyî'nin dîvânlarında insan görünümleri
Human figures from the dîvâns of ali shir nevâ'î
ALPER GÜNAYDIN
Doktora
Türkçe
2017
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. CEMAL AKSU
- Alî Şîr Nevâyî'nin eserlerinde tematik söz varlığı incelemesi
Thematic vocabulary analysis in the works of Alî Şîr Nevâyî
MUZAFFER SAZ
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GALİP GÜNER
- Ali Şir Nevâyî'nin Türkçe divanlarında hayvan adları
Animal names in ʿAlî Shîr Navâʾî's Turkish diwans
MİSLİNA DERDİYOK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimAkdeniz ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH KÖK