Hezârfen Hüseyin Efendi ve Enîsü'l-Ârifîn ile Câmi'u'l-Hikâyât adlı eserleri ekseninde hikâyeciliği
Hezarfen Hüseyin Efendi and his method of storytelling depending on his works Enis al-Arifin and Cami al-Hikayat
- Tez No: 772547
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NECDET ŞENGÜN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 573
Özet
17. yy.'ın önemli münevverlerinden Hezârfen Hüseyin, tarihçiliği ve devlet adamlığı ile öne çıkan velûd bir müelliftir.“Hezârfen”lakabından da anlaşılacağı üzere, çok çeşitli ilim sahalarında eserler vermiştir. Zamanının entelektüel hayatında önemli bir rol oynamasına rağmen, müellifin ne kendisi, ne de eserleri yeterince tanınmaktadır. Onun hayatına dair karanlıkta kalan bazı hususların aydınlatılması içinse 17. yy.'da İstanbul'a gelmiş Avrupalı seyyah ve bürokratların seyahat notları, hatıratları ve çeşitli mektuplarını incelemek elzemdir. Zira o, döneminde benzerine pek rastlanmayacak şekilde Avrupalılarla çok yakın ilişkiler geliştirmiştir. Eserlerinde Batılı kaynakları kullanan ilk Osmanlı müelliflerinden olan Hezârfen, yabancı milletlerin tarihleri, dilleri ve kültürlerine merak duyan bir aydındır. Hezârfen ile Marsigli gibi isimlerin arasındaki bilgi alış-verişi, Tanzimat'tan çok önce, daha 17. yy.'da Doğu ile Batı arasındaki etkileşimin dikkat çekici bir göstergesidir. Bu etkileşimse, günümüzdeki yaygın algının tersine, yalnızca Batıdan Doğuya doğru değil, çift taraflıdır. Hezârfen'in ilim sahasında, çağdaşı bazı isimler kadar temâyüz edemeyişinin bir sebebi, eserlerinin yeterli özgünlüğü genellikle yakalayamaması olabilir. Pek çok yönden tipik bir Kâtip Çelebi takipçisi olarak nitelendirebileceğimiz müellif, Kâtip Çelebi, Gelibolulu Mustafa Âlî gibi isimlerin eserlerinden çokça yararlanmış, bu eserlerden kesitleri kendi eserlerine dâhil etmekte mahzur görmemiştir. O, bu yönüyle daha ziyade derlemeci/ ansiklopedist karakterde bir müellif sayılabilir. Bu durum, Hezârfen'in müellefâtının özgünlüğünü etkilemiş olsa da, eserlerinin kıymetsiz olduğu manasına gelmemektedir. Hezârfen'in Enîsü'l-Ârifîn adlı eseri, ilk bâbında Ali Çelebi'nin Hümâyûn-nâme'sinin özetlendiği bir siyaset ve ahlâk kitabıdır. Eseri Câmi'u'l-Hikâyât ise genellikle Hümâyûn-nâme hikâyelerini derleyen bir hikâye mecmuasıdır. Tezimizin birinci bölümünde Hezârfen Hüseyin, Batılı kaynaklardan da yararlanılarak ayrıntılı şekilde tanıtılmış; ikinci bölümde, müellifin yukarıda bahsi geçen, Hümâyûn-nâme muhtasarı sayılabilecek iki eseri incelenmiş, Ali Çelebi'nin Hümâyûn-nâme'si ile mukayese edilmiş, yazılış sebepleri, özgünlükleri, vb. ile ilgili bazı mülahazalar aktarılmıştır. Tezimizin üçüncü ve dördüncü bölümlerinde ise ilgili eserlerin tespit edebildiğimiz nüshaları çeşitli yönlerden tanıtılmış ve Latinize edilerek iki eserin de transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir.
Özet (Çeviri)
Hezarfen Hüseyin, one of the significant intellectuals of the 17th century, is a prolific author who stands out with his historiography and statesmanship. As it can be understood from his nickname“Hezarfen”(polymath), he produced works in various fields of science. Despite playing an important role in the intellectual life of his era, neither the author himself nor his works are sufficiently known. It is essential to examine the travel notes, memoirs and various letters of European travelers and bureaucrats who came to Istanbul in the 17th century in order to shed light on some obscure aspects of his life. Because he developed very close relations with the Europeans in a way that was not uncommon in his time. Hezarfen, as one of the first Ottoman authors to use Western sources in his works, was interested in the histories, languages and cultures of foreign nations. The exchange of information between Hezarfen and Europeans such as Marsigli is a noteworthy indicator of the interaction between East and West in the 17th century, long before the Tanzimat. Contrary to today's common perception, this interaction is not only from West to East, but reciprocal. One reason why Hezarfen could not stand out as much as some of his contemporaries in the field of science may be that his works generally did not have sufficient originality. The author, who can be described as a typical Katip Çelebi follower in many ways, benefited greatly from the works of names such as Katip Çelebi, Gelibolulu Mustafa Ali, and incorporated sections from these works into his own works. In this respect, he can be considered as an author with a compiler/ encyclopedist character. Although this affected the originality of Hezarfen's texts, it does not mean that his works are academically worthless. Hezârfen's literary work Enis al-Arifîn is a politics and ethics book which summarizes Ali Çelebi's Hümayunname in its first chapter. On the other hand, his work Cami al-Hikayat, is a story anthology that mainly compiles Hümayunname stories. In the first part of our thesis, Hezarfen Hüseyin is introduced in detail by examining Western sources along with Turkish biographic and bibliographic sources. In the second part of our thesis, the above-mentioned two works of the author, which can be considered as the summary of Hümayunname, are examined, they are compared with Ali Çelebi's Hümayunname, and our considerations about the literary works are given. In the third and fourth chapters of our thesis, the manuscripts of the related works that we used are introduced from various aspects. Also, Latinized and the transcripted texts of both literary works are included.
Benzer Tezler
- An entertaining practical guide to political ethics: Hezarfen Hüseyin's Enîsü'l-Ârifîn
Eğlenceli ve pratik bir politik ahlak rehberi: HezarfenHüseyin'in Enîsü'l-Ârifîn'i
AHMET EREN KOÇ
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
TarihSabancı ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FERENC PETER CSIRKES
- Hezarfen Hüseyin Efendi'nin 'Tenkihu't-tevarih' adlı eserinin Selçukluların zuhurundan Osmanlı Devleti'nin kuruluşuna kadar geçen bölümlerinin transkripsiyon ve değerlendirmesi
The transcription and evaluation of Hezarfen Hüseyin Effendy's written work named as 'Tenkihu't-tevarih's parts from the emerge of Seljuks to foundation of Ottoman State
KERİM ÖZDEMİR
- Tuhfetü'l-Erîbi'n-Nâfi'a Li'r-Rûhânî Ve't-Tabîb (Sentaks incelemesi-metin-sözlük)
Tuhfetü'l-Erîbi̇'n-Nâfi̇'a Li̇'r-Rûhânî Ve't-Tabîb (Syntax revi̇ew-text-di̇cti̇onary)
ALİ KEMAL ŞAŞ
Doktora
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜMİT TOKATLI
- Hezârfen Hüseyin Efendi'nin ?Tuhfetü'l- Erîbi'n- Nâfia li'r-Rûhânî ve't-Tabîb?i (inceleme-metin-dizin)
Hezârfen Hüseyin Efendi?s ?Tuhfetü?l- Erîbi?n- Nâfia li?r-Rûhânî ve?t-Tabîb? (analysis-text-index)
FEYZA TOKAT
Doktora
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıPamukkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CEYHUN VEDAT UYGUR
- Hezârfen Hüseyin Efendi'nin 'Tenkîhü't Tevârih-i Mülûk' isimli eserinin tahlili ve metin tenkidi
Analysis and text criticism of Hezârfen Hüseyin Efendi's work entitled Tenkîhü't Tevârih-i Mülûk
AHMET NAS
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihErzincan Binali Yıldırım ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SÜLEYMAN LOKMACI