E-scooter paylaşım uygulamalarının sürekli kullanım niyetini etkileyen faktörlerin modellenmesi

Modeling of factors affecting continuous use intention of e-scooter sharing apps

PDF İndir

Tez No: 776653
Yazar: HÜSEYİN TANSU YILDIRIM
Danışmanlar: PROF. DR. SEZİ ÇEVİK ONAR
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Endüstri ve Endüstri Mühendisliği, Industrial and Industrial Engineering
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2022
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mühendislik Yönetimi Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 225

Özet

Paylaşım ekonomisi girişimleri son yıllarda giderek artan bir biçimde bilimsel makalelerde kendine yer bulmaya başlamıştır. Kavramsal olarak yeni sayılabilecek bir geçmişe sahip olsa da, insanlığın pratikte paylaşım ekonomisinin ilkelerini kullanıyor olması tarihte çok geçmişe dayanmaktadır. Günümüzdeyse, nasıl bir değişim göstererek kendine daha geniş bir yer edinmeye başladığı araştırıldığındaysa, en büyük etkilerden birinin dijital çağın getirileri olduğu görülmektedir. İnternetin icat edilerek son birkaç on yılda giderek yaygınlaşmasına ek olarak teknolojik gelişmelerin de giderek artan bir şekilde yaşanması, paylaşım ekonomisinin de katlanarak artmasını ve bu kavramın kendisine bilimsel çalışmalarda daha geniş ve parlak bir yer kazanmasını sağlamıştır. Paylaşım ekonomisi girişimleri yalnızca bilimsel çalışmaların konusu değildirler. Çeşitli paydaş, toplum ve müşteriler tarafından desteklendikçe, büyüyerek bugünkü konumuna gelmiştir. Dijital dönüşümün gerçekleşmesi ve teknolojilerin gelişimiyle sayıları artan paylaşım ekonomisi girişimleri, toplum nazarında da ilgi gördükçe gelişim göstermiş, bu sürecin etkisiyle de bilimsel çalışmaların daha çok ilgisini çekmeye başlayarak kavramsallaşma sürecine girmiştir. Sayı ve çeşitleri artan bu girişimler aynı zamanda çevrelerinde kendilerini tamamlayan başka girişimleri de doğurmaya başlamıştır. Bu da paylaşım ekonomilerinin bu haliyle yalnızca bir paylaşım ekonomisi girişimi olmaktan çıkararak bir ekosistem haline dönüşme sürecini başlatmıştır. Bu yeni ekonomik ve sosyal gelişim alanları, yeni girişimlerin de önünün açılmasını sağlamıştır. Dijital çağın yaşanması ve teknolojik gelişmelerle birlikte yükselişe geçen paylaşım ekonomilerinin yolculuğunu destekleyen başka gündemler de bulunmaktadır. Dünyanın yaşamakta olduğu küresel ekonomik krizler ve iklim değişikliklerinin yanında, yerelde yaşanan ekonomik sorunlar, paylaşım ekosistemin gelişimini desteklemiştir. Paylaşım ekonomisi uygulama alanlarına göre bir değerlendirme yapacak olursak, aslında değerli olabilecek eşyalar, evler, araçlar; sahipleri tarafından yeteri kadar kullanılamadığından potansiyellerine uygun olacak şekilde katma değer sağlayamıyor olabilirler. Ancak, paylaşım ekonomisiyle birlikte; daha önce önemli görülmeyen, günlük kullanım oranı çok kısıtlı olan eşyalar, araçlar hem potansiyellerine uygun olarak var olmaya hem de sahiplerine ya da hizmet sağlayıcılarına yeni gelir kaynakları yaratmaya başlamıştır. Yaşanan gelişmeler bir diğer gündem konusu olan sürdürülebilirlik kavramı açısından da olumlu etkiler yaratmıştır. Dahası düşük ya da orta gelirli insanların ulaşmakta sorun yaşadığı ürün ve hizmetler, paylaşım ekonomilerinin ortaya koyduğu kiralama ve süreli kullanım gibi kavramlarla birlikte deneyimlenebilir hale gelmiştir. Sadece belli ekonomik seviyedeki insanlar için değil, paylaşım ekonomilerinin sağladığı kaliteyle birlikte tüm sosyoekonomik gruplar açısından da bir çekim alanı oluşmaya başlamıştır. Paylaşım ekonomisi girişimleri, ortak kullanımların artışı ve çeşitlenmesi, tüketimin azaltılması gibi çabaların etkisiyle, sürdürülebilir bir dünya için katkı sunmaya başlamıştır. Bu tez çalışmasında, günümüzde paylaşım ekonomisine göre daha da yeni sayılabilecek mikromobilite (mikro hareketlilik) hizmetlerinin e-scooter paylaşım hizmetlerine odaklanılmıştır. Mikromobilite, kısa mesafeli ulaşım ihtiyaçlarını sağlamak üzere gerçekleştirilen hareketliliği ifade eder ve bu çalışmada e-scooter özelinde araştırmalar yapılmıştır. Paylaşım ekonomisi girişimlerinin artmasının sürdürülebilir dünyaya katkı sağlaması elbette çok güzel olsa da bu çabayı korumak ve arttırmak yani sürekliliği sağlamak oldukça önemlidir. Bu bakımdan paylaşım ekonomilerinin sağladığı faydanın kalıcı olması sağlanmalıdır. Paylaşım girişimleri, her işletmede olduğu gibi hayatta kalabilmek için kar etmesi gerekir, bunu sağlamak için de müşterilerinin ürün ya da hizmetlerini kullanmaya devam etmesine ihtiyaç duyar. Bu bakımdan, bu tez çalışmasında, e-scooter paylaşım uygulamalarının sürekli kullanım niyetini ölçen değişkenlerin araştırılması ve modellenmesi, anlamlı bir zemine oturmaktadır. Çalışmada öncelikle, paylaşım ekonomisine yönelik literatür taraması yapılmış, temel bir paylaşım ekonomisi sınıflandırmasından sonra mikromobilite hizmetlerine dair bilgiler verilmiştir. Ardından e-scooter paylaşım hizmetlerine dair temel bilgiler verilerek, literatürdeki e-scooter paylaşım uygulamalarıyla ilgili yapılan çalışmalar ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Bu çerçevede son olarak, e-scooter paylaşım şirketlerinden ve çalışma dahilinde literatüre sunulması hedeflenen katkılardan bahsedilmiştir. Araştırma modelinin kurulumunda, Birleşik Teknoloji Kabul ve Kullanım Teorisi II (UTAUT2) ve yine literatürde yer alan Bilgi Sistemlerinde Beklenti Onay Modeli (ECT-IS) temel alınmıştır. Yapılan literatür taramasına göre, e-scooter paylaşım hizmetleri çerçevesinde sürekli kullanım niyetine yönelik çalışmalar dünyada da Türkiye'de de henüz oldukça kısıtlıdır. Belirtilen teorilerin birleştirilmesiyle oluşturulan araştırma modeline çeşitli kavramlar eklenmiştir. E-scooter paylaşım uygulamalarının kısa mesafede zamandan tasarruf edilmesini sağlaması, inovatif kişilik yapısının kullanımı etkilemesi, çevresel faydanın gözetilmesi gibi görüş ve beklentileri temsil edecek kavramlar modele eklenmiştir. Ayrıca, güven, algılanan emniyet riski ve pozitif ağızdan ağıza iletişim kavramları da araştırma modeline dahil edilmiştir. Böylelikle araştırma modeli, 15 değişkenin bulunduğu büyük bir modele dönüşmüştür. Bununla birlikte, tek göstergeli e-scooter paylaşım uygulaması kullanım frekansı değişkeni modele eklenmiştir. Çalışma bu özellikleriyle, doğrulayıcı olmaktan ziyade keşifçi yanları yüksek olan bir çalışma olup tez çalışmalarının genel yapısından farklılaşarak keşifçi amaçlar da içermektedir. Başlangıç araştırma modeli kurularak, yapılan ilk testlerin sonucuna göre anlamlı ilişkiler kurulamayan ve/veya düşük etki büyüklüğüne sahip hipotez ve/veya kavramların araştırma modelinden çıkarılmasıyla, nihai araştırma modeli kurulmuştur. İngilizce ve Türkçe formlarla çıkılan anketin İngilizce'sine, katılım, 27 iken Türkçe'sine katılım 618 olmuştur. Bu bağlamda, Türkçe formuna gelen yanıtlarla ilerlenmesine karar verilmiştir. Yapılan kontroller sonrasında geçerli yanıt sayısı 424 olarak belirlenmiştir. Toplanan veriler ise istatiksel olarak, Kısmi En Küçük Kareler yöntemini temel alan Yapısal Eşitlik Modellemesiyle (PLS-SEM), SmartPLS 4 yazılım programı kullanılarak analiz edilmiştir. Gerçekleştirilen analiz sonuçlarına göre, başlangıç araştırma modelinden nihai araştırma modeline geçerken kolaylaştırıcı koşullar ve algılanan emniyet riski, sürekli kullanım niyeti ile anlamlı ilişki kuramadığı için modelden çıkarılmıştır. Öte yandan, kullanım frekansı sürekli kullanım niyetiyle doğrudan ve anlamlı bir ilişki kuramamış olsa da, alışkanlık ile kurduğu anlamlı ilişki sayesinde modelde kalmaya devam etmiş, algılanan eğlence kavramının sürekli kullanım niyeti ile ilişkisi ise düşük etki büyüklüğü nedeniyle modelden elenmiştir. Sayılan bu ilişkiler dışında, nihai araştırma modelinde bulunan 17 hipotez de desteklenmiştir. Toplam etkiler incelendiğinde sürekli kullanım niyeti üzerinde olumlu yönde en çok etkiye sahip olan kavram Memnuniyet olmuş ardından alışkanlık, sosyal çevre etkisi, pozitif ağızdan ağıza iletişim ve kullanım frekansı gelmiştir. Memnuniyeti, algılanan fayda ve algılanan eğlencenin neredeyse eşit derecelerde etkilediği, hemen ardındansa algılanan kullanım kolaylığı, güven, fiyat değeri ve zaman tasarrufunun etkilediği görülmüştür. Algılanan fayda kavramı ise zaman tasarrufu değişkeninden kuvvetli bir şekilde etkilenmektedir. Diğer kuvvetli ilişkilerin ise, memnuniyet ile pozitif ağızdan ağıza iletişim ve alışkanlık ile kullanım frekansı ikilileri arasında oluştuğu gözlemlenmiştir. E-scooter paylaşım hizmetlerinin yaygınlaşmasında, memnun bir müşterinin çok önemli olduğu ve yine en çok memnun müşterinin tekraren e-scooter paylaşım uygulamalarını kullanacağı ya da asıl deyişle sürekli kullanım gerçekleştireceği söylenebilir. Bu analizlere ek olarak cinsiyet ve kuşak kavramları üzerinden yapılan Çoklu Grup Analizi ile çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur. Anket sonunda sorulan açık uçlu soruya gelen yanıtlar, çalışmanın sonuç ve değerlendirme bölümünde oldukça yönlendirici olmuştur. Katılımcılardan gelen, ücretlendirmenin pahalı olması, güvenlik ve emniyet sorunları, eğlenme ve gezme amaçlı ya da kısa mesafeli yolculuk amacıyla kullanım, zamandan tasarruf etme amacı, taksi otobüs vb. araçlara alternatif olma durumu ve sürdürülebilirlik konularındaki görüşler topluca değerlendirilmiş, strateji ve öneri oluştururken oldukça etkili ve yararlı olmuştur. Son olarak, yapılan çalışmalara göre literatürde bulunan teori ve kavramlar ele alınarak hazırlanan bu tez çalışmasında, yine literatüre bir araştırma modeli sunularak katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Gelecekte yürütülecek çalışmalar için yararlı olabilecek çıkarımlar, bulgu ve öneriler; bilim insanları, şehir planlamacıları, politikacılar ve toplumun bilgisine sunulmuştur.

Özet (Çeviri)

In recent years, sharing economy initiatives have increasingly started to find a place in scientific articles. Although it has a relatively recent past conceptually, the fact that humanity uses the principles of the sharing economy in practice dates back to a long time in history. Today, when it is investigated how it has changed and started to gain a wider place, it is seen that one of the biggest effects is the returns of the digital age. In addition to the invention of the internet and its widespread use in the last few decades, the increasing technological developments have enabled the sharing economy to increase exponentially and to gain a wider and brighter place in scientific studies. Sharing economy initiatives are not just the subject of scientific studies. It has grown to its current position as it has been supported by various stakeholders, communities and customers. The sharing economy initiatives, whose number has increased with the effect of the digital transformation and the development of technologies, have developed as they have received interest in the society. The effect of this process have started to attract more attention of scientific studies and entered the conceptualization process. These initiatives, which have increased in number and variety, have also started to give birth to other initiatives that contribute to themselves. And this has started the process of transforming the sharing economies into an ecosystem by removing them from being just a sharing economy initiative in their current state. These new areas of economic and social development paved the way for new initiatives. There are other agendas that support the journey of sharing economies, which are on the rise with the digital age and technological developments. In addition to the global economic crises and climate changes that the world is experiencing, local economic problems have supported the development of the sharing ecosystem. If we make an evaluation according to the application areas of the sharing economy, things that can actually be valuable, houses, vehicles; they may not be able to provide added value in accordance with their potential because they cannot be used sufficiently by their owners. However, with the sharing economy; items and vehicles, which were not considered important before and whose daily usage rate was very limited, started to exist both in accordance with their potential and to create new sources of income for their owners or service providers. The developments experienced also created positive effects in terms of the concept of sustainability, which is another agenda topic. Moreover, the products and services that low or middle income people have problems in accessing have become more familiar together with the concepts such as rental and term use introduced by sharing economies. Not only for people at a certain economic level, but also for all socio- economic groups with the quality provided by sharing economies, it has started to form an area of attraction. Sharing economy initiatives have started to contribute to a sustainable world, with the effect of efforts such as the increase and diversification of common uses and the reduction of consumption. In this thesis, the focus is on e-scooter sharing services of micromobility services, which can be considered newer than the sharing economy today. Micromobility refers to the mobility carried out to meet the needs of short-distance transportation, and in this study, research has been carried out on the e-scooter. Although it is of course very good that the increase in sharing economy initiatives contributes to the sustainable world, it is very important to protect and increase this effort, that is, to ensure continuity. In this respect, it should be ensured that the benefits of sharing economies are permanent. Sharing initiatives, like any business, need to make a profit to survive, and to ensure this, they need their customers to continue using their products or services. In this respect, the research and modeling of the variables that measure the intention of continuous use of e-scooter sharing applications is on a meaningful basis in this thesis. In the study, first of all, a literature review on the sharing economy was made, and after a basic sharing economy classification, information on micromobility services is given. Then, by giving basic information about e-scooter sharing services, the studies on e-scooter sharing applications in the literature are explained in detail. In this context, finally, e-scooter sharing companies and the contributions that are aimed to be presented to the literature within the study are mentioned. E-scooter services, which became operational in the USA in late 2017 and in Turkey in 2019, spread rapidly around the world. In this context, it can be said that there are around 20 e-scooter sharing application companies of different sizes operating in Turkey. Especially in metropolitan cities, the number of people using these vehicles, which we are used to seeing on the streets in recent years, is quite high. The establishment of the research model was based on the Unified Technology Acceptance and Use Theory II (UTAUT2) and the Expectation Confirmation Model in Information Systems (ECT-IS), which is also included in the literature. According to the literature review, studies on the intention of continuous use within the framework of e-scooter sharing services are still quite limited in the world and in Turkey. Various concepts were added to the research model created by combining the mentioned theories. Concepts that represent opinions and expectations such as e- scooter sharing applications saving time in short distances, influencing the use of innovative personality, and observing environmental benefits have been added to the model. In addition, the concepts of trust, perceived safety risk, and positive word of mouth intention were also included in the research model. Thus, the research model turned into a large model with 15 variables. However, the single-indicator e-scooter sharing application usage frequency variable has been added to the model. With these features, the study has exploratory aspects rather than confirmatory aspects, and it also includes exploratory purposes, differing from the general structure of thesis studies. The final research model was determined by the initial research model and removing hypotheses and/or concepts that could not establish significant relationships and/or have low effect sizes according to the results of the first tests. While the participation in the English version of the questionnaire was 27, the participation in the Turkish version was 618. In this context, it was decided to proceed with the responses to the Turkish form. After the controls, the number of valid answers was determined as 424. The collected data were statistically analyzed with Structural Equation Modeling (PLS-SEM) based on the Partial Least Squares method, using the SmartPLS 4 software program. According to the results of the analysis, facilitating conditions and perceived safety risk were excluded from the model, as they could not establish a significant relationship with the intention to use it while transitioning from the initial research model to the final research model. On the other hand, although the frequency of use could not establish a direct and significant relationship with the continuous use intention, it remained in the model thanks to the meaningful relationship it established with habit, and the relationship between the concept of perceived fun and the intention to use continuously was eliminated from the model due to its low effect size. Apart from these relationships, 17 hypotheses in the final research model were also supported. When the total effects are examined, the concept that has the most positive effect on the continuous use intention it is satisfaction, followed by habit, social influences, positive word of mouth and frequency of use. It was found that perceived usefulness and perceived enjoyment affected the level of satisfaction almost equally, followed by perceived ease of use, trust, price value, and time savings. The concept of perceived usefulness, on the other hand, is strongly affected by the time saving variable. Other strong relationships were observed between satisfaction and positive word of mouth, and habit and frequency of use. It can be said that a satisfied customer is very important in the spread of e-scooter sharing services and that the most satisfied customers will use e-scooter sharing applications repeatedly, or in other words, they will use it continuously. In addition to these analyzes, various inferences were made with the Multiple Group Analysis made on the concepts of gender and generation. There are certain differences between Y and Z based on generation, between men and women based on gender, between path values and p values. The answers to the open-ended question asked at the end of the questionnaire were quite guiding in the conclusion and evaluation part of the study. Opinions on a number of issues such as expensive pricing, safety and security problems, use for entertainment and sightseeing or short-distance travel, time-saving purpose, being an alternative to taxi and bus like vehicles and sustainability were evaluated collectively from the participants, and they were very useful in creating strategies and suggestions. Finally, thesis study, which was prepared by considering the theories and concepts in the literature according to the studies, contributes to the literature by presenting a research model. Implications, findings and recommendations that may be useful for future studies have been presented to scientists, city planners, politicians, and the public.

Benzer Tezler

Tez No
419056
Elektrikli yol taşıtlarında bulanık mantık tabanlı tam elektrikli frenlemenin geliştirilmesi ve uygulanması
Development and application of fuzzy logic based full electrical braking for electric road vehicles
CAN GÖKCE
Doktora
Türkçe
2015
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Elektrik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZGÜR ÜSTÜN
Tez No
726024
Yeni bir kentsel hareketlilik modu ve neoliberal öznenin kendisine yatırım aracı olarak paylaşımlı e-scooter sistemleri: İstanbul örneği
Shared e-scooter systems as a new urban mobility mode and as an investment for the neoliberal subject: The case of Istanbul
İLYAS SEYREK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Kamu Yönetimi Marmara Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BAHAR AYKAN BENTAHAR
Tez No
711975
Examining the factors leading to the use of e-scooters in the context of micromobility
Mikromobilite kapsamında e-scooter kullanımında rol oynayan faktörlerin incelenmesi
MUSTAFA MERT FİL
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
Kamu Yönetimi Marmara Üniversitesi
İşletme (İngilizce) Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TAŞKIN DİRSEHAN
Tez No
800423
Paylaşımlı e-skuter kullanımı ve yolculuklarının analizi: Bursa örneği
Analysis of shared e-skuter use and journey: The case of Bursa
BURAK DEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Ulaşım Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi
Akıllı Ulaşım Sistemleri ve Teknolojileri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TAYLAN ENGİN
Tez No
848664
Samsun'da mikro ulaşım araçları e-scooterlar
Micro transportation vehicles e-scooters in Samsun
MELİHA İÇEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sosyoloji Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MURAT ŞAHİN

Geri Dön