'Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrī Nevādirü't-tevārīḫ: 16.yüzyılda Mısır'da ilk Türkçe tarih metni (1-226. varaklar arası) (Giriş-dil incelemesi-metin sözlük)
'Abduṣṣamed Diyarbekri Nevādirü't-tevāriḫ the first Turkish history text in Egypt in the 16th century (Between 1-226th assets)(Introduction-language review-text-dictionary)
- Tez No: 790327
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE MELEK ÖZYETGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Nevādirü't- Tevārīḫ, Mısır tarihi, Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrî, Nevādirü't- Tevārīḫ, History of Egypt, Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrî
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1410
Özet
Bu tez çalışmasında XV. yüzyılda Ḥasan bin Ḥüseyin bin Ṭolun'un yazmış olduğu Mısır tarihini konu alan Nüzhe es-Seniyye fi Ahbar el-Ḫulefā ve'l- Mülūki'l- Mıṣriye adlı Arapça eserin, Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrî tarafından Türkçeye tercümesi olan Nevâdirü't-tevârīḫ ve Tercüme-yi en-Nüzhe es-Seniyye fī Ẕikrü'l-Ḫulefā ve'l Mülūk el-Mıṣrıyye adıyla bilinen 451 varaklık eserinin 1-226 varakları arasındaki bölümü ele alınmış, ilgili bölümün dil incelemesi, söz varlığı incelemesi ile transkripsiyonlu metni ve dizini hazırlanmıştır. 16. yüzyılda Mısır sahasında yazılan ilk Türkçe tarih metni kabul edilen 'Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrî'nin Nevâdirü't-tevârīḫ adlı eseri Osmanlı Mısırı'nın elimize ulaşan ilk Türkçe kroniğidir. Ayrıca Memluk coğrafyasındaki Türk dilinin 16. yüzyıldan sonraki tarihsel dil gelişiminin tespitinde büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma altı bölümden oluşmaktadır: Giriş bölümünde eser, müellif, nüshalar, eser hakkında yapılan çalışmalara yer verilmiştir. İkinci bölüm olan Dil İncelemesi kısmında eserin yazım özelliklerinin yanı sıra fonetik ve morfolojik özellikleri incelenmiştir. Üçüncü bölüm olan Söz Varlığı İncelemesi'nde eserde önemli bir yere sahip olan deyim ve atasözleri üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. Dördüncü bölümde, Transkripsyonlu Metin kısmında eserin transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir. Beşinci bölüm ise eserin ilk 226 varaklık kısmında geçen sözcüklerin Gramatikal Dizin'idir. Bu kısımda alfabetik sırayla verilen Türkçe sözcüklerin köken bilgisine yer verilmezken Türkçe dışındaki sözcüklerin hangi dilden geldiği, metinde kullanıldığı anlamlar ve geçtiği yerler belirtilmiştir. Ayrıca Özel Ad Dizini alt başlıkta ele alınarak metinde geçen özel adlara yer verilmiştir. Altıncı bölüm olan Sonuç kısmında ise tez çalışması çerçevesindeki tespit ve değerlendirmeler sunularak çalışma özetlenmiştir. Tezin sonuna eserin tıpkıbasımından örnek sayfalar eklenmiştir.
Özet (Çeviri)
In this thesis, the history book of Nüzhe es-Seniyye fi Ahbar el-Ḫulefā ve'l- Mülūki'l- Mıṣriye written by Hasan bin Huseyin bin Tolun in 15th-century about history of Egypt is discussed. This work was translated to the Turkish language by Abdu'ṣ-ṣamed Diyārbekrî, titled Nevâdirü't-tevârīḫ ve Tercüme-yi en-Nüzhe es-Seniyye fī Ẕikrü'l-Ḫulefā ve'l Mülūk el-Mıṣrıyye in 451 assets. The scope of this paper is the first 226 of this assets of the work where the general language features and method followed in the establishment of the text is studied detail. The transcription of the relevant section is also given based on the Istanbul copy of the work. This work of Diyarbekrî is considered to be the first Turkish history text written in 16th century in the borders of Egypt, is the first Turkish chronicle of Ottoman Egypt. Besides this work, Nevâdirü't-Tevâriḫ has a great importance in determining the historical development of the Turkish language in the Mamluk geography after the 16th century. This paper is consisted of six separate chapters. In the first chapter, Introduction, information about the work, the author, the copies, and the studies conducted for the work is given. The second part, Language analysis, focuses on the spelling, phonetic, and morphological features of the work. The third chapter, Vocabulary, delves into the idioms and proverbs in detail where it carries great importance in the original work. The fourth chapter, Text section, gives the transcription of the original work being used. The fifth chapter is the Grammatical Index of the words that appear in the first 226 assets of the work. Although, Turkish words' etymology information was not specified, non-Turkish words' origin language, meanings in-sentence and places mentioned in the work are discussed. In addition, Proper Noun Index, is included separately as a sub-chapter to show the names within the scope of work. The sixth chapter, Conclusion, includes the assessment and evaluation of the thesis study by summarizing the findings of the work. Original-copy samples are attached to the end of this paper.
Benzer Tezler
- 'Abdu's-samed Diyārbekrî-Nevādirü't-Tevārih: 16. yüzyılda Mısır'da ilk Türkçe tarih metni (227-451. varaklar arası) (Giriş-dil incelemesi-metin-sözlük)
'Abdu's-samed Diyārbekrî-Nevādirü't-Tevārih: First Turkish history text in Egypt in the 16st century (from 227. to 451. pages) (Introduction-language review-text-dictionary)
ÖMER ANIL DÜŞMEZ
Doktora
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE MELEK ÖZYETGİN
- Kanuni Sultan Süleyman'ın Veziri Mustafa Paşa hayatı ve Mısır Beylerbeyliği
Vizier of Suleiman The Magnificient Mustafa Pasha his life and Rule in Egypt
BÜŞRA GÜR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Tarihİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERİDUN MUSTAFA EMECEN
- Fütûhu'ş-Şâm tercümesi transkripsiyon ve tahlil
Fütûhu'ş-Şâm tercümesi transcription and analysis
AYŞE ÖDEMİŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SADETTİN BAŞTÜRK
- Çağdaş bir tarihçi diyarbekrî'nin gözünden Ahmed Paşa'nın Mısır Beylerbeyliği ve isyanı (1523-24)
Ahmed Pasha's Governorship of Egypt and his revolt(1523-24)
ŞEYMA KAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Tarihİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERİDUN MUSTAFA EMECEN
- Abdu'l-Gaffâr'ın Divânçe ve Mesnevî'si (İnceleme–metin)
Abdu'l-Gaffâr's Divanche and Masnavî (Analysis–text)
AZER ATEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLLER NUHOĞLU