Geri Dön

Türkçe Sözlük'e halk ağzından girmiş sözcükler ve kökenleri H-Z

Words entered into Turkish Dictionary from public language and their origins H-Z

PDF İndir

  1. Tez No: 790364
  2. Yazar: EKREM GÜL
  3. Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ÖLMEZ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 1023

Özet

Türkçe Sözlük'te yer alan halk ağzına ait sözcüklerin bir kısmı 2014 yılında hazırladığımız yüksek lisans tezinde ele alınmıştı. Ancak o çalışmada, bu söz varlığının bir kısmı ele alınabilmiştir (A harfinden G harfine kadar). Kalan sözcükler ise bu tezde ele alınmıştır (H harfinden Z harfine kadar). Aslında Anadolu ağızlarının söz varlığını derleyen kaynaklar çok daha fazla veri içerir. Ancak bu çalışmanın kapsamı Türkçe Sözlük'ün on bir baskısı ile sınırlandırılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Türkçe Sözlük'teki halk ağzına ait sözcükler tespit edilmiştir. Daha sonra bu sözcüklerin halk ağzı ile ilgisi irdelenmiş, Anadolu ve Oğuz sahasına yayılışı ile ilgili veriler ortaya konmuştur. Eğer bu sözcükler tarihî metinlerde tanıklanmışsa, bununla ilgili veriler de araştırılmıştır. Daha sonra etimolojik kaynakların incelediğimiz söz varlığı ile ilgili görüşleri ortaya konmuş, değerlendirilmiştir. Bu görüşler birbiri ile karşılaştırılarak incelenen sözcüklerin kökeni hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. İncelenen sözcüklerin kökeni tespit edilemese bile daha sonradan yapılacak çalışmalar için yararlı olabilecek işlenebilir veriler toplanmıştır. Toplanıp incelenen verilerden şu çıkarımlarda bulunmak mümkündür: Türkçe Sözlük'teki halk ağzından alıntı sözcüklerin bir kısmı Osmanlıca sözlüklerden aktarımdır. Anadolu ağızlarındaki komşu dillerden alıntı sözcüklerde terminolojik kümelenme görülür. Örneğin tarım/tarım aletleri, deniz-denizcilik ile ilgili alıntı sözcükler çoğunlukla Rumcadan ödünçlenmiştir. Dokumacılık ile ilgili kimi kavramlar Farsçadan alıntıdır. Komşu dillerin Anadolu ağızları ile etkileşimini coğrafi konum belirler. Yani Türkçe kökenli olmayan bir sözcüğün yayılış alanı, sözcüğün ödünçlendiği dil ile ilgili ipucu verebilir. Türkçe ve Balkan dilleri arasındaki ilişki çoğunlukla Osmanlı İmparatorluğu zamanına dayanır. Balkan Savaşı sonrasında yaşanan göçler Anadolu ağızlarının söz varlığını etkilemiştir. Anadolu ağızları ile Eski Türkçe arasında sıkı bir bağ vardır. Eski Türkçe ile karşılaştırılabilecek pek çok arkaik sözcük Anadolu ağızları verilerinde gözlemlenebilir. Ancak Anadolu ağızlarında Oğuzca dışı unsurlar da görülür. Bu unsurların en büyük kaynağı göçmen verileridir. Türkçe Sözlük'teki halk ağzından alıntı sözcükler, tüm bu sıralanan çıkarımları az ya da çok gözlemleme imkanı verir.

Özet (Çeviri)

Some of the public language materials in the Turkish Dictionary were discussed in the postgraduate thesis we prepared in 2014. However, in that study some of this vocabulary was researched (from letter A to letter G). The remaining words are discussed in this thesis (from letter H to letter Z). In point of fact the sources compiling the vocabulary of Anatolian dialects contain much more data. However, the scope of this study is limited to a total of eleven editions of the Turkish Dictionary. In this scope, first of all, the words belonging to the public language in the Turkish Dictionary have been determined. Later, the relevance of these words to the public language was studied, and data on the spread of these words to Anatolia and the Oghuz region were ascertained. If these words were attested in historical texts they have also been investigated. Then, the views of the etymological sources about the words we examined were reviewed. By comparing these views with each other, inferences were made about the origin of the words examined. Even if the origin of the examined word could not be determined processable data that could be useful for future studies were collected. It is possible to make the following inferences from the collected and examined data: Some of the words belong to the public language in the Turkish Dictionary are a transfer from Ottoman dictionaries. Terminological clustering is observed in words borrowed from adjacent languages in Anatolian dialects. For example, loanwords related to agriculture, agricultural implements and nautical terms are mostly borrowed from Greek. Some concepts related to weaving are borrowed from Persian. Geographical location determines the interaction of adjacent languages with Anatolian dialects. In other words, the area of distribution of a word that does not have a Turkish origin can give clues about the language from which the word was borrowed. The relationship between Turkish and Balkan languages mostly dates back to the time of the Ottoman Empire. The migrations after the Balkan Wars affected the vocabulary of Anatolian dialects. There is a close bond between Anatolian dialects and Old Turkic. Many archaic words that can be compared with Old Turkic can be observed in Anatolian dialects data. However, non-Oghuz elements are also seen in Anatolian dialects. The biggest source of these elements is immigration data. The public language words in the Turkish Dictionary give the opportunity to observe all these inferences, more or less.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    358468

    Türkçe sözlük'e halk ağzından girmiş kelimeler ve kökenleri (a-g)

    The words got into our Turkish glossary from folk language (a-g)

    EKREM GÜL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik Üniversitesi

    Türk Edebiyatı Bölümü

    PROF. DR. MEHMET ÖLMEZ

  2. Tez No

    574665

    Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve ağızlarına uzanan söz varlığı

    The vocabulary inherited from old Turkish to Turkish and its dialects

    ABDULLAH MERT

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DilbilimNecmettin Erbakan Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ABDURRAHMAN ÖZKAN

  3. Tez No

    125332

    Derleme Sözlüğü'nde Divanü Lügati't-Türk'ten fiiller

    Verbs of Divanü Lügati't-Türk in Derleme Sözlüğü

    GÜLENDAM KARACA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2002

    Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. A. DENİZ ABİK

  4. Tez No

    109291

    Bitlis masalları üzerine bir araştırma

    Başlık çevirisi yok

    METİN EREN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2001

    Halk Bilimi (Folklor)Yüzüncü Yıl Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. YILMAZ ÖNAY

  5. Tez No

    186174

    Tommaso Campanella ve Thomas More'un ütopyalarının karşılaştırılması

    Comparing Thomas More and Tommaso Campanella's utopias

    MAHMUT AVCI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2006

    FelsefeAtatürk Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. OSMAN ELMALI

Geri Dön