Geri Dön

Şeriyye sicilleri ışığında erken klasik dönem Osmanlı hukukunda fetva-kazâ ilişkisi

Fatwa-judiciary relation in early classical period Ottoman law in light of judiciary (qadi) records

  1. Tez No: 793298
  2. Yazar: FIRAT ORĞUN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ALİ KUMAŞ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Hukuk, Tarih, Religion, Law, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 329

Özet

İstanbul müftülüğünün Osmanlı hukuk sistemindeki merkezi rolüne yönelik ilk işaretler 15. yüzyılın son çeyreğinde görülmekle birlikte bu rolün kurumsal anlamda kendisini göstermesi 16. yüzyılın başlarına rastlar. Müftülüğün resmi yükselişine paralel şekilde müftü fetvaları da bu yıllarda kadı sicillerinde yerini almaya başlamıştır. Bu araştırmanın temel amacı fetvaya atıfta bulunulan dava kayıtlarının sayısı ve içeriğinden hareketle Ebussuûd (1545) öncesinde fetva kurumu ile yargı teşkilatı (kazâ) arasındaki ilişkinin boyutlarını açıklamaktır. Bu kapsamda, dönemin çeşitli mahkemelerine ait kırktan fazla kadı sicilindeki fetvalı dava kayıtları tespit edilmiştir. Elde edilen bu veriler kronoloji, mekan (coğrafya) ve müftü gibi kıstaslar üzerinden analize tabi tutulmuştur. Bu ölçütlerin fetvalı dava miktarında ve kadıların fetvaya yaklaşımında yol açmış olabileceği düşünülen muhtemel etkiler ölçülmeye çalışılmıştır. Temel bir gösterge kabul edilen fetvalı davaların miktarı, dönemin siyasi gelişmeleriyle birlikte değerlendirilerek müftülüğün Osmanlı hukuk sistemi içindeki konumuna ve rolüne yönelik bir okuma gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda ulaşılan sonuçlara göre, bir fetvadan söz eden ilk sicil kaydı 1515'te Üsküdar mahkemesinde oluşturulmuştur. Bu yıllar aynı zamanda merkez (İstanbul) müftülüğünün Osmanlı hukuk sistemindeki rolünün ve bürokratik konumunun belirginleştiği tarihlerdir. Sonraki süreçte bu tür kayıtların sayısı müftülerin biyografileri ve dönemin siyasi-idari gelişmeleriyle paralel dalgalanmalar yaşamış; 1530'larda zirveye ulaşmasını takip eden yıllarda gözle görülür bir düşüş kaydetmiştir. Ayrıca müftü ve fetvanın mahkemeler üzerindeki etkinliğinin genişlemesi, merkezden çevreye, küçükten büyüğe şeklinde özetlenebilecek bir doğrultuda gerçekleşmiştir. Böyle olmakla birlikte fetvanın dava sonuçları üzerindeki hukuki etkisinde ve kadıların müftü fetvalarına yaklaşımında dönem içerisinde bir farklılaşma yaşanmamış, dava kararları ilgili fetvanın içeriğiyle uyumlu şekilde tezahür etmiştir.

Özet (Çeviri)

Although initial signs regarding the central role of Mufti of Istanbul were witnessed in the last quarter of 15th century, emergence of this role in institutional terms corresponds to the beginning of 16th century. In line with the official rise of Mufti, mufti fatwas also began to be included in qadi records in those years. The main purpose of this paper is explaining the size of relation between fatwa institution and judicial system (kazâ) before Ebussuûd (1545) based on the quantity and content of legal case records in which a fatwa is mentioned. In this context legal cases with fatwa in more than forty qadi (judiciary) records in various courts of the period were identified. The data gathered were analyzed by filtering for chronology, location (geography) and mufti etc. It was tried to measure the possible impacts of these parameters on both the quantity of legal cases with fatwas and the approach of qadis to the fatwa. A read through regarding the role and positioning of Mufti in Ottoman judicial system was developed by evaluating the quantity -which is considered as a main indicator- of legal cases with fatwas along with the political developments of the period. In this respect, the results we reached indicate that the first judiciary record in which a fatwa is mentioned was created in the Üsküdar court in 1515. These years, also correspond to an era in which the role and bureaucratic positioning of the central (Istanbul) Mufti became evident. Onwards, the number of records of this type fluctuated depending on the mufti biographies and political-administrative developments of the period, peaked in 1530s and registered a remarkable decline in the following years. On the other hand, the impact of the fatwa on the courts evolved chronologically in a manner from center to periphery and from smaller to larger. Nevertheless, the judicial impact of the fatwa on the trials and approach of qadis to mufti fatwas remained almost unchanged throughout the period and verdicts were realized in line with the contents of the fatwas.

Benzer Tezler

  1. Klasik Dönem Osmanlı toplumunda boşanma bağlamında Osmanlı sosyal tarihinin lise ders kitaplarında incelenmesi

    Study of Ottoman social history in high school textbooks in the context of divorce in Classical age Ottoman society

    YAHYA ARAZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2003

    Eğitim ve ÖğretimDokuz Eylül Üniversitesi

    Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. FİKRET YILMAZ

  2. 1443 numaralı Giresun Şer'iyye Sicil Defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi

    The transcription and evaluation of Giresun Şer'iyye Register Book no 1443

    HAVVA NEFES

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    TarihOndokuz Mayıs Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. İLKAY ERKEN

  3. 18. yy'ın ilk yarısında Üsküdar'da Müslim-gayrimüslim ilişkileri: Şeriyye sicilleri ve müdevvel kaynaklar ışığında

    The relationships between Muslim and Non-Muslim in Üsküdar in the first half of the 18th century in the light of kâdi records and contemporary sources

    NEVZAT ERKAN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2012

    TarihMarmara Üniversitesi

    İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ZİYA KAZICI

  4. 199 numaralı (H. 1322-1324/m.1904-1906) Mahmûd Paşa Mahkemesi Şer'îyye Sicili 'nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi

    Transcription and evoluation of Mahmud Pasha law the court Sharia Record number 199

    HÜLYA ARAT

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    TarihBitlis Eren Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ SEVİM ERDEM

  5. Konya şer'iyye sicilleri ışığında ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı (XVIII. yy. ilk yarısı)

    Social-ekonomical and cultural structure of family in early 18 th century according to the judical records-The court of Anatolian Konya

    HAYRİ ERTEN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2000

    DinSelçuk Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MEHMET BAYYİĞİT