Tasavvufun teşekkül döneminde sûfîler ve ticari hayat
Sufis and commercial life in the formative period of sufism
- Tez No: 797168
- Danışmanlar: PROF. DR. EKREM DEMİRLİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Ekonomi, Tarih, Religion, Economics, History
- Anahtar Kelimeler: zühd, tasavvuf, kesb, tevekkül, fakirlik, zenginlik, zuhd, sufism, kasb, tawakkul, poverty, wealth
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 287
Özet
Bu tez, tasavvufun teşekkül ettiği süreçte zühd-kesb ilişkisi merkezinde kesb sorununun gelişim seyrini konu edinmektedir. Hicrî ilk iki asırda müslümanların zenginleşip dünyevileşmelerini dindarlık açısından önemi bir sorun olarak gören zâhidler, bu duruma karşı eleştirel bir söylemi dillendirirken bir yandan zenginliğe sebep olduğu için kesbi tahkir eden bazı yaklaşımlar ortaya koymuşlar, diğer yandan benimsedikleri rızık anlayışları üzerinden çalışıp kazanmanın sınırlarını belirlemeye çalışmışlardır. Hicrî ikinci asrın sonlarından itibaren zühd söylemindeki zenginlik karşıtlığını pekiştirerek onu fakirlik temelinde sistematik bir yapıya dönüştüren ilk sûfîler ise, ortaya koydukları tevekkül anlayışlarıyla kesb meselesinin müslümanlar arasında önemli bir soruna dönüşmesine neden olmuşlardır. Bu sorun çoğunlukla kesbin terk edilmesi ve onu tahkir eden anlayışın yaygınlaşmasının sebep olduğu problemler çerçevesinde gelişmiş ve bu bağlamda ortaya çıkan tartışmalarda ilk sûfîleri tenkit eden taraf çoğunlukla fakihler olmuştur. Tasavvufun teşekkülünde“kriz”aşamasını ifade eden bu sürecin akabinde, tasavvufu ibâhîlikten ve sûfîleri de aşırı zühd gruplarından ayırmaya gayret eden sûfî müellifler, kesb sorunun çözümüne dair geliştirdikleri yaklaşımlarla fakihler ve müslümanların geneli ile bu konu üzerinde bir uzlaşıya varmaya çalışmışlardır. Tez konumuzu ele alırken iki temel yöntemi benimsedik. Birincisi, kesb sorununun gelişim sürecini, bu sorunu ortaya çıkaran ve şekillendiren etkenleri kronolojiyi dikkate alarak ve sorunun farklı boyutları arasında irtibatlar kurarak bütüncül bir şekilde yorumlamaya çalıştık. Çalışmamızda uyguladığımız bu yöntem, tasavvufun eleştiri-kriz-uzlaşı olarak üç temel aşamada teşekkül ettiği sürecin kesb sorunu merkezinde zühd-kesb ilişkisinin gelişim seyri üzerinden izlenebileceğini göstermiştir. Bu anlamda, başlangıçta zenginleşmenin eleştirilmesi üzerinden gelişen ve bununla irtibatlı olarak çok çalışıp kazanmayı bir sorun haline getiren zühd söylemi, ilk sûfîler tarafından daha ileri bir noktaya taşınarak kesb meselesini bir krize dönüştürmüş, bu krizden çıkmanın yollarını arayan sûfî müellifler tarafından ise zühd tekrardan yorumlanarak zühd-kesb ilişkisinin sınırları büyük ölçüde sünnî paradigmanın sınırları ile belirlenerek bir uzlaşıya gidilmiştir. Bununla birlikte tezimizde ulaştığımız en önemli neticelerden birisi, sûfî müelliflerin sağlamaya çalıştıkları uzlaşının sûfîlerin kendi aralarında değil sûfîlerle müslümanların geneli ve özellikle fakihler arasında gerçekleşmiş olmasıdır. Diğer bir deyişle sûfî müellifler, seçkin ve az sayıdaki bir sûfî zümre üzerinden hem tasavvufun diğer dinî ilimlere hem de sûfîlerin diğer insanlara olan üstünlüğüne dair yaklaşımları pekiştirerek devam ettirmişlerdir. Çalışmamızda esas aldığımız ikinci yöntem ile, kesb sorununa dair tartışmaların en önemli tarafı olan zâhid ve sûfîleri bizzat ticari hayatın içinde arayarak zühd-kesb ilişkisi merkezinde gelişen bu sorunun sınırlarını belirlemeye çalıştık. Bu yöntemin bizi ulaştırdığı neticelerden birisi şudur; tasavvufun teşekkül ettiği ilk aşamada zâhidler ticari hayatın içinde daha çok görülürken, zühd söyleminin sistematize edildiği ikinci aşamada ilk sûfîlerin ticari hayattaki varlıkları azalmıştır. Bununla birlikte zâhid ve sûfîlerin mesleklerine ve kesb anlayışlarına dair ortaya koyduğumuz veriler, kesb sorununun gelişim seyrinde zâhid ve sûfîlerin kendi aralarındaki görüş farklılıklarının da önemli bir yeri olduğunu ve bu anlamda onları kesb tartışmalarında tek bir tarafta görmenin doğru olmadığını göstermiştir.
Özet (Çeviri)
This thesis deals with the development process of the kasb (acquisition, earning) problem, based on the relationship between zuhd and kasb, during the formation period of Sufism. In the first two -hijri- centuries, the Zāhids (ascetics), who regarded the enrichment and worldliness of Muslims as a significant problem for piety, expressed a critical discourse against this situation: On the one hand, they put forward some approaches that condemned kasb because it leads to wealth, on the other hand, they sought to determine the limits of working and earning through the understanding of sustenance they adopted. From the end of the second century, the early Sufis, who reinforced the opposition to wealth in the discourse of asceticism and transformed it into a systematic structure based on poverty, caused the issue of kasb to become an important problem among Muslims with their understanding of tawakkul. This problem mainly developed within the scope of issues that arose from the abandonment of kasb and the widespread understanding that dispraises it. Also, in the debates that emerged in this context, it was mostly the jurists (fuqahā) who criticized the early Sufis. Following this process which represents the“crisis”stage in the formation period of Sufism, Sufi authors who endeavored to distinguish Sufism from Ibahiyya and Sufis from extreme ascetic groups tried to reach a consensus with jurists and Muslims in general on this issue through their approaches to the solution of the problem of kasb. We have adopted two main methods in the thesis. Firstly, we have tried to examine the development process of the kasb problem and the factors that revealed and shaped it in a holistic manner by taking into account the chronology and establishing connections between the different dimensions of the problem. This method has shown that the formation process of Sufism in three main stages as criticism-crisis-reconciliation can be traced through the progress of zuhd and kasb relationship at the core of the kasb problem. In that sense, the discourse of zuhd, which initially developed through the criticism of enrichment, and in relation to this, made hard work and much earning a problem, was carried to a further point by the early Sufis and turned the issue of kasb into a crisis. Then, by Sufi authors who sought ways out of this crisis, zuhd was reinterpreted, and the relationship between zuhd and kasb were mostly determined by the boundaries of the Sunnī paradigm, and a compromise was reached. However, one of the most important conclusions we have reached in our thesis is that the reconciliation that the Sufi authors sought to achieve was not between the Sufis themselves, but between the Sufis and the Muslims in general and the jurists in particular. In other words, Sufi authors, through an elite and small number of Sufis, reinforced the approaches regarding the superiority of Sufism over other Islamic sciences and of Sufis over other people. With the second method we adopted in our study, we have tried to determine the boundaries of the kasb problem developed at the core of the relationship between zuhd and kasb, by looking for Zāhids and Sufis, who were the most important parties of the discussions on this problem, within the commercial life. Accordingly, one of the results that we have reached is that in the first stage of Sufism's formation, Zāhids were more frequently seen in commercial life, whereas in the second stage, when the discourse of asceticism was systematized, the presence of the early Sufis in the commercial life decreased. In addition, the data we have presented on the professions of Zāhids and Sufis and their understanding of kasb have shown that the different opinions among them also played an important role in the development of the kasb problem, and in this sense, it is not correct to see them on a single side in the kasb debates.
Benzer Tezler
- Teşekkül döneminde Nişabur'da tasavvuf (hicrî 3.-5. asırlar)
Sufism in Nishapur at the formation period (3rd -5th centuries a.h.)
HİCRET KARADUMAN
Doktora
Türkçe
2023
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDURREZZAK TEK
- Sühreverdî'nin İ'lamü'l-hüdâ ve akîdetü erbâbi't-tükâ Risâlesi-tercüme ve tahlil- ve bazı sûfîlerin akaid risâleleri
İ'lamü'l-hüdâ ve Akîdetü Erbâbi̇'t-tüka Pamphlets of Sühreverdî -interpretetion and analysis- and aqideh pamphlets some sufi's
MÜCAHİT AKBAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Dinİstanbul Sabahattin Zaim ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN KAMİL YILMAZ
- Gazzâlî öncesi tasavvuf klasiklerinde hâller
Conditions in the sufi classics before Ghazali
SENA ÇELEBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinBolu Abant İzzet Baysal ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET TABAKOĞLU
- Saîdü'd-dîn Fergânî'nin vahdet-i vücûd görüşü
Saîd Al-dîn Al-Farghânî's view of wahdat al-wujûd
ALİ FAHRİ DOĞAN
Doktora
Türkçe
2015
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA KÜÇÜK
- Gazali'de kesb ve tevekkül anlayışı
Ghazâlî's conception of kasb and tawakkul
ZAHİT ENES ÇAKAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEZAİ KÜÇÜK