Anadolu Türk uygarlığında bitkiler (XIII-XV. YY.)
Plants in the Turkish civilization of Anatolia (Between the 13th and 15th centuries)
- Tez No: 799261
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MERYEM GÜRBÜZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kocaeli Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tarih Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1095
Özet
XI. yüzyılın sonlarından itibaren yoğunlaşan Türk göçleri ile Anadolu siyasal ve sosyal bir dönüşüme sahne olmuş, takip eden yüzyılda Türkçe yazı dili olarak güç kazanmış ve XIII. yüzyılın başından itibaren Botanik sahasında Türkçe eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu dönemde Türkçe karşılığı olmayan bitkilerin adları gerek tercüme yoluyla gerekse morfolojik özellikleri dikkate alınarak Türkçeleştirilmiş, daha da önemlisi bitkiler tanımlanırken büyük ölçüde Türkçe sözcükler kullanılarak zengin bir Türkçe Botanik terminolojisi oluşturulmuştur. Bitkilerin hem faydaları bakımından sağlık, iktisat, gıda, inşaat gibi çok sayıda alanda insanlığın ortak paydası olması hem de bu dönemde kayda geçen bitkilerin büyük çoğunluğunun Türklerin ilk defa Anadolu'ya gelmelerinden sonra tanıştıkları bitkiler olması nedeniyle bitkiler uygarlığımızın gelişimini göstermesi bağlamında benzersiz bir alan sunmaktadır. Biz de bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi döneminde derlenen, tercüme edilen, kısmen ya da tamamen müellifin görüşlerinden oluşturulan eserleri kullanarak bitkilerin tüm yönleriyle araştırılmasını tez konusu olarak belirledik. Çalışma ile söz konusu eserlerde geçen bitki adları varlığı, bitkilerin kullanım alanları ve bitkilerin bilimsel adlarının tespiti amaçlanmıştır. Tezin kaynak, tarih ve coğrafya kapsamında Ortaçağ'da Anadolu'da en az bir faydaya matuf kullanılan bitkilerin tamamının listesi çıkarılmış, bitkilerin kullanım alanları gösterilmiş ve tespit edilen bitkiler Yunan, Roma ve İslâm uygarlıklarındaki kullanımları ile mukayese edilmiştir. Ayrıca bitkilerin büyük bölümü bilimsel adları ile eşleştirilmiş, bu sayede hem Ortaçağ hem de Ortaçağ sonrası Tarih, Edebiyat, Botanik, Tıp, Eczacılık, Veterinerlik, Eczacılık, Gastronomi, İktisat gibi disiplinlerde yapılacak olan çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir. Bitkilerin bilimsel adları tespit edilirken eserlerde yer verilen bitki betiklerinin yanı sıra bu eserlerin kaynakları olan Yunan, Roma ve İslâm uygarlığı yazınlarından da faydalanılmıştır. Ortak adı paylaşan farklı bitkiler tespit edilerek madde içinde açıklamış, tarihi ve coğrafi olarak Ortaçağ Anadolu'sunda bilinmesi mümkün olmayan bitkilerin doğru karşılıkları verilmiş, bitki olmadığı halde bitki olarak gösterilen isimler kapsam dışına alınmıştır. Çalışma ile saptanan bitki taksonu sayısı 870'tir. Ortaçağ'ın sonuna doğru İslâm uygarlığının tamamında bilinen bitki taksonunun yaklaşık 1200 olduğu göz önüne alındığında sayının hayli yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu dönemde Türk bilim insanları tarafından Arapça ve Farsça dillerinde de eserler kaleme alınmış olup, araştırmanın bu yönde genişletilmesi ile toplam sayının artması muhtemeldir. Tezimizde ayrıca Bitki Tarihi kavramı, Tarih bilim dalı için yardımcı bir alt disiplin olarak gerekçeleri ile önerilmiş, Eski Anadolu Türkçesi döneminde bitkilerin kullanımı ve algılanması temelinden hareket ederek, Ortaçağ Anadolu Türk uygarlığının, sağlık, botanik, kültür, tarih, inanç, mutfak, iktisat, dil, gündelik hayat, ticaret gibi çok sayıda farklı açıdan izlenebilirliği ve anlaşılabilirliği üzerinde durulmuştur.
Özet (Çeviri)
Anatolia has witnessed a political and social transformation with the Turkish migrations intensifying since the end of the 11th century. From the beginning of the 13th century, Turkish works began to be written in the field of Botany. In this period, the names of plants that do not have Turkish equivalents were translated into Turkish, both by translation and taking into account their morphological features. A rich Turkish Botanical terminology was created by using Turkish words while defining plants. Plants are the common denominator of humanity in many fields such as health, economy, food and construction. Most of the plants recorded in this period are plants that the Turks first knew after they came to Anatolia. For this reason, plants offer a unique field in the context of showing the development of a civilization. For this reason, we have determined the research of plants in all aspects as the subject of the thesis, using the works compiled and translated in the Old Anatolian Turkish period, partially or completely created from the views of the author. The aim of the study is to determine the existence of plant names in the mentioned works, the usage areas of plants and the scientific names of plants. Within the scope of the sources, history and geography of the thesis, a list of all the plants that were used for at least one benefit in Anatolia in the Middle Ages was made. The usage areas of the plants are shown and the identified plants are compared with their use in Greek, Roman and Islamic civilizations. In addition, the scientific names of most of the plants have been recorded. In this way, it is aimed to contribute to the studies to be carried out in disciplines such as History, Literature, Botany, Medicine, Pharmacy, Veterinary Medicine, Pharmacy, Gastronomy, Economics, both in the Middle Ages and in the post-medieval era. While determining the scientific names of the plants, besides the plant scripts included in the works, the Greek, Roman and Islamic civilization literatures, which are the sources of these works, were also used. Different plants sharing the common name were identified and explained in the thesis. The correct equivalents of plants that were not possible to know historically and geographically in Medieval Anatolia are given. The names shown as plants even though they are not plants are excluded from the scope. The number of plant taxa determined by the study is 870. Considering that the number of plant taxa known throughout the Islamic civilization towards the end of the Middle Ages was approximately 1200, it is noteworthy that the number is quite high. In this period, works were also written in Arabic and Persian languages by Turkish scientists. By expanding the research in this direction, it is likely that the total number will rise much higher. In our thesis, the concept of Plant History has been proposed as an auxiliary subdiscipline for the science of History with its justifications. Based on the use and perception of plants in the Old Anatolian Turkish period, the traceability and intelligibility of Medieval Anatolian Turkish civilization from many different aspects such as history, health, botany, belief, cuisine, economy, language, daily life, and trade were emphasized.
Benzer Tezler
- Ejderhanın motif olarak gelişimi ve Osmanlı sanatında kullanımı (1453-1600)
Başlık çevirisi yok
CANDAN ÜLKÜ
- Anadolu uygarlıklarında dairesel motifler
Başlık çevirisi yok
FİGEN FİSUN EKŞİOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYLA SALMAN GÖRÜNEY
- Karya'da çift ağızlı balta kültü
The double axe cult in Caria
SELDA ÖZHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Türk Dili ve EdebiyatıMuğla ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ADNAN DİLER
- Ali Bin Ömer Arabi'nin Baytarname (75b-120a) adlı eserinin dil ve edebiyat eğitimi yönünden çalışılması
Studying the work of Ali Bin Ömer Arabi named Baytarname in terms of language and literature education
AKİF TAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN