Zâtî'nin Letâyif'inin mizah kuramları bağlamında tahlili
The humor theories of Zâtî's Letâyif'i in the context of humor
- Tez No: 804781
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ASLI AYTAÇ, DR. ÖĞR. ÜYESİ NİHAL YAVUZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Mizah, Letâyifnâme, Zâtî, Klasik Türk Edebiyatı, Hiciv, Humor, Letâyifnâme, Zâtî, Classical Turkish Literature, Satire
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Başkent Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 134
Özet
Mizah, kelime anlamı ve kullanımı itibariyle içinde bulunulan durumu gülünç, komik ve eğlenceli hâle getirme sanatıdır. Mizah hayatın her alanında olduğu gibi Klasik Türk edebiyatında da yer almakta ve letâyif, hezel, hiciv gibi türünde eserler aracılığıyla varlığını sürdürmektedir. Çalışmada Zâtî'nin Letâyif'i adlı eserin, mizah kuramları ve mizah yapma araçları açısından incelenmesi ve eserden hareketle mizahî bir tür olan latifelerin kurgu ve içeriğini oluşturan unsurların saptanması amaçlanmaktadır. Böylece bir mizah ürünü olan letâyiflerin yapısının ve özelliklerinin ortaya koyularak genel çerçevesi çizilmiş; hezel, hiciv gibi diğer türler arasındaki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda eser, mizah kuramları ve mizah yapma araçları ele alınarak iki ana başlıkta tahlil edilmiştir. Zâtî'nin Letâyif'i, mizah kuramları ve mizah yapma araçları üzerinden beş bölümde incelenmektedir. İlk bölümde, bir edebi tür olan letâyifnâme ve bu türde yazılmış Zâtî'nin Letâyif'i adlı eserin tanımı yapılmaktadır. İkinci bölümde, mizahın genel tanımına ve Klasik Türk şiirinde mizahın nasıl şekillendiğine yer verilmektedir. Üçüncü bölümde, mizah kuramlarıyla Zâtî'nin Letâyif'inden örnekler incelenmektedir. Dördüncü bölümde eserin küfür, argo ve edebi sanatlar gibi mizah yapma araçlarıyla ilişkisi ele alınmaktadır. Zâtî'nin Letâyif'i, çalışmada mizah kuramlarına göre incelenmiştir. Bunlardan biri üstünlük kuramıdır. Kişinin makam, sınıf gibi özelliklerle karşısında bulunan kişilerden kendini üstün görmeye dayandığı bu kuram, Zâtî'nin Letâyif'inde eşit şartlara sahip kişilerin işlerindeki başarılar ya da kişisel özelliklerinden hareketle alay edip üstünlük kurmalarına dayanmaktadır. Rahatlama kuramı ise çalışmada; bilinçaltında bastırılan duygulardan ziyade, gündelik yaşamda herkesin rahatça ifade edebildiği, bilinçaltına yönelik duygu ve düşüncelerle ele alınmaktadır. Latife, uyuşmazlık kuramına göre incelendiğinde, gülmenin ortaya çıkması için olayın öncelikle genel bir giriş yapılıp detaylandırılarak geliştirildiği, sonra okuyucu veya dinleyicide ters bir etki yaratma amacıyla en olmadık, şaşırtıcı şekilde sonuçlandırıldığı görülmektedir. Bu bağlamda eserde oluşturulan mizahla hem eğlenme hem de yerme eylemi gerçekleştirilmiştir. Çalışmada mizahın ortaya çıkarılmasında etkili olan küfür, argo, edebi sanatlar ve atışma gibi mizah yapma araçları ele alınmaktadır. Küfür ve argonun eserdeki eleştiri ve komiği ortaya koyarken hayvan, cinsellik, fiziksel unsurlar gibi kavramlarla ilişkileri açıklanmaktadır. Çalışmada edebi sanatlar aracılığıyla mizahın latifedeki ve karşısındaki kişi üzerinde ne denli etki bıraktığı incelenmektedir. Atışma, mizahın ortaya çıkmasındaki temel unsurlardan biridir. Bu bağlamda atışma, kişiler ve konular olmak üzere iki alt başlıkta incelenmekte ve bu başlıklar altında eserden örnek latifelere yer verilmektedir. Çalışma sonucunda Zâtî'nin Letâyif'inin mizah ürünü olarak kendine has özelliklerinin bulunduğu tespit edilmiştir. Latifelerin bir olay örgüsü ve şahıs kadrosuna sahip olduğu görülmektedir. Yazar tarafından olaya kısa bir giriş yapılır, ardından gelişmeler verilir ve çarpıcı bir şekilde sonuçlandırılır. Latifelerin genelinde olmakla birlikte özellikle sonuç bölümünde yazar, mizah yapma araçlarından ustaca faydalanmakta ve böylece mizah sayesinde kısacık metinlerin etkileyici bir hâle getirmektedir. Bununla birlikte eserde latifeler, nesir olarak oluşturulduğu gibi nesir ile başlayıp nazım ile bitirilebilmektedir.
Özet (Çeviri)
Humor, as an art, refers to the act of making the current situation ridiculous, funny, and entertaining. Humor exists in Classical Turkish literature, just like in all aspects of life, and it continues to exist through works such as letâyif, hezel, and satire. This study aims to examine Zâtî's Letâyif'i in terms of humor theories and humor creation tools and to determine the elements that constitute the structure and content of latifas, which are a humorous genre, based on the work. Thus, the structure and characteristics of letâyifs, which are a humorous product, have been presented, and an attempt has been made to determine their place among other genres such as hezel and satire. In this context, the work has been analyzed under two main headings by addressing humor theories and humor creation tools. Zâtî's Letâyif'i is examined in five sections based on humor theories and humor creation tools. The first section provides a definition of letâyifnâme, a literary genre, and the work titled Zâtî's Letâyif'i written in this genre. The second section discusses the general definition of humor and how humor is shaped in Classical Turkish poetry. The third section examines examples from humor theories and Zâtî's Letâyif'i. The fourth section explores the relationship between the work and humor creation tools such as profanity, slang, and literary devices. Zâtî's Letâyif'i is examined in this study according to humor theories. One of these theories is the superiority theory, which is based on individuals considering themselves superior to others based on factors such as position and social class. In Zâtî's Letâyif'i, individuals who have equal conditions mock each other based on their achievements in their work or personal qualities, thus establishing superiority. The relief theory, on the other hand, focuses on feelings and thoughts directed towards the subconscious rather than repressed emotions. When a latifa is examined in terms of the incongruity theory, it is observed that in order for laughter to arise, the event is initially introduced in a general way, then elaborated, and finally concluded in an unexpected and surprising manner to create a reverse effect on the reader or listener. In this context, both entertainment and mockery are achieved through the humor created in the work. This study addresses humor creation tools such as profanity, slang, literary devices, and banter that are effective in bringing out humor. The relationships of profanity and slang with concepts such as animals, sexuality, and physical aspects are explained in order to present criticism and comedy in the work. The study examines the extent to which humor through literary devices affects the latifa and the person it is directed at. Banter is one of the fundamental elements in the emergence of humor. In this context, banter is examined under two subheadings: individuals and topics, and examples of latifas are provided under these headings. As a result of the study, the unique characteristics of Zâtî's Letâyif'i as a humorous product have been identified. It is observed that latifas have a plot and a cast of characters. The author provides a brief introduction to the event, followed by developments, and concludes it in a striking manner. In general, but especially in the conclusion section, the author skillfully utilizes humor creation tools, making the short texts impressive through humor. Additionally, latifas in the work can be created as prose or start with prose and end with poetry.
Benzer Tezler
- Zati'nin Şem ü Pervanesi: İnceleme-metin
Başlık çevirisi yok
SADIK ARMUTLU
Doktora
Türkçe
1998
Türk Dili ve Edebiyatıİnönü ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. MUSTAFA İSEN
- Zâtî'nin kasidelerinde medhiye
Eulogy in the qasida of the Zâtî
MEHMET SİNAN TELEKE
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıBatman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KENAN BOZKURT
- Zati'nin 50 gazelinin tahlili (1054-1104)
Başlık çevirisi yok
SABAHAT BEYZADEOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
1990
Türk Dili ve EdebiyatıTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SÜREYYA BEYZADEOĞLU
- Zati'nin gazeliyatına göre 16. yüzyılda sosyal hayat
According to Zati's gazeliyyat social life in 16 th century
VİLDAN SERDAROĞLU ŞİŞMAN