Özbek yazar Musa Taşmuhammedoğlu Aybek'in romanları üzerine bir inceleme
A study on Uzbek author Musa Taşmuhammetoğlu Aybek's novels
- Tez No: 810309
- Danışmanlar: PROF. DR. MUVAFFAK DURANLI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Aybek, Özbek Edebiyatı, Roman, Oluşumsal Yapısalcılık, Özbek Tarihi, Nevai, Aybek, Uzbek Literature, Novel, Structuralism, Uzbek History, Nevai
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 424
Özet
20. yüzyıl Özbek edebiyatının önemli ve öncü isimlerinden biri de Musa Taşmuhammedoğlu Aybek'tir. Sovyet Yazarlar Birliği tarafından ana çerçevesi belirlenen Sosyalist realizm akımının öncülerinden olan yazar, eserlerini de bu görüş çerçevesinde kaleme almıştır. Oluşumsal Yapısalcı İnceleme Metodu temelinde ele alınan Kutlu Kan, Nevai, Altın Vadiden Esintiler, Güneş Kararmaz ve Ulu Yol romanları Oluşumsal Yapısalcı metotla incelenmiştir. Çarlık rejiminin çöktüğü, Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarının yaşandığı, Sovyetler Birliği'nin kurularak devletin belirlediği ideoloji doğrultusunda yeni bir toplumsal yaşamın şekillendiği dönemde yaşayan yazarın eserlerinde bu çalkantılı dönemin tüm izlerini görmek mümkündür. Özbek edebiyatının neredeyse her türünde eser veren Aybek, asıl ününü romanlarıyla kazanmıştır. Edebiyata sosyalist realizmin yön verdiği dönemde ilk romanını yayınlayan yazar,“Kutlu Kan”adlı eserinde Rus Çarlık rejiminin Türkistan coğrafyasındaki yönetim sistemini ve halka uyguladığı baskı ve zulümleri anlatmıştır. Yaşanan gelişmeler ışığında halk isyanları neticesinde ihtilale giden süreç ele alınmıştır.“Nevai”romanı, Türk Dünyasının ve Özbek Edebiyatının önemli şahsiyeti Ali Şir Nevai'nin yaşam öyküsünü konu edinir. Aybek, burada bir biyografik romandan öteye geçerek bir toplumu, toplumdan hareketle devleti çöküşe götüren etkenleri ele alır.“Altın Vadiden Esintiler”romanında, 2. Dünya Savaşı sonrası Özbek halkının yaşamı anlatılır. Roman boyunca“Büyük Vatan Savaşı”olarak adlandırılan 2. Dünya Savaşı'nda yaşanan zorluklar, Sovyet halklarının vatanları için yaptığı mücadeleler, gösterdikleri kahramanlıklar ve kazandıkları zafer yüceltilir, övülür. Büyük bir özveri ile verimli, bereketli ve geniş Özbek topraklarında, vadilerinde yetişen pamuk üretiminin kolhoz sistemi içerisindeki önemi vurgulanır. Bu yeni sistem ayrıntılı şekilde ele alınır.“Güneş Kararmaz”romanında, Sovyetler Birliği ordusu bünyesinde; Rusların, Özbeklerin, Azerbaycanlıların, Taciklerin, Kazakların, Kırgızların, Ermenilerin ve Ukraynalıların birlik olarak amansız bir mücadele ile vatanlarını savunmaları anlatılır. Bu mücadele, Aybek tarafından tüm ayrıntıları ile okuyucuya aktarılır. Kendisi de cephe gerisinde görev alan yazar, savaşın şiddetini, acımasızlığını ve büyüklüğünü eserine taşır.“Ulu Yol”romanında, Rus Çarı 2. Nikolay'ın son dönemleri ile Lenin'in önderliğinde Bolşeviklerin gerçekleştirdiği meşhur Ekim ihtilalı arası dönemve bu döneme giden süreçte yaşananlar anlatılır. Roman,“Kutlu Kan”romanının devamı niteliğindedir. Aybek mahlaslı Özbek yazar Musa Taşmuhammedoğlu eserlerinde, Sovyet ideolojisinin resmi yaklaşımlarını ve toplumu şekillendirme eğilimlerini sıklıkla kullanmaktadır. Rus halkından farklı bir dile, kültüre ve dine sahip olan Özbek halkının, Sovyet ideolojisi çerçevesinde Rus halkıyla entegre olmasını amaçlayan yaklaşımları eserlerinin temelini oluşturmaktadır. Özbek yaşam tarzını, kültürünü, toplumsal yapısını, çeşitli gelenek göreneklerini, atasözleri ve deyimlerini eserlerinde ayrıntılı şekilde bulmak mümkündür. Aybek, halkın fikir ve ruh dünyasını, ekonomik durumunu ve insan ilişkilerini ortaya koyması açısından önemli ayrıntıları romanlarında başarı ile okuyucuya aktarır. Yaşadığı dönemin şartları gereği Sovyet ideolojisinin belirlediği anlayışa uygun eserler, romanlar yazan Aybek, egemen ideolojinin, Sovyet sisteminin propagandasını yapsa da ele aldığı konularla Özbek toplumunun tarihi, kültürel, milli ve manevi özelliklerine de vurgu yapmayı ihmal etmez. Eserlerinde, Özbek halkına milli kimliğini, dilini ve kültürünü koruması, sürdürmesi ve gelecek nesillere aktarması yönünde mesajlar verir. Aybek, aynı zamanda tiyatro, tercüme, makale, şiir, destan gibi türlerde de eserler kaleme almış çok yönlü bir yazar ve sanatçıdır.
Özet (Çeviri)
Musa Taşmuhammedoglu Aybek is one of the important and leading figures of 20th century Uzbek literature. As one of the pioneers of the Socialist Realism movement, whose main framework was determined by the Soviet Writers' Union, the author also wrote his works within this perspective. The novels Kutlu Kan, Nevai, Altın Vadiden Esintiler, Güneş Kararmaz, and Ulu Yol are examined using the Structuralist Analysis Method. In the author's works, which were written during a period when the Tsarist regime collapsed, the First and Second World Wars took place, and a new social life shaped according to the ideology determined by the Soviet Union, it is possible to see all the traces of this turbulent period. Aybek, who has produced works in almost every genre of Uzbek literature, gained his reputation primarily through his novels. As socialist realism influenced literature, the author published his first novel,“Kutlu Kan,”depicting the administrative system of the Russian Tsarist regime in the Turkestan region and the oppression and persecution imposed on the people. The process leading to the revolution through popular uprisings in the light of the developments is addressed. The novel“Nevai”focuses on the life story of Ali Şir Nevai, an important figure in the Turkic World and Uzbek Literature. Aybek goes beyond a biographical novel and examines the factors that lead to the collapse of a society and subsequently the state based on the society. In the novel“Altın Vadiden Esintiler,”the life of the Uzbek people after the Second World War is depicted. Throughout the novel, the difficulties faced during the“Great Homeland War”(referring to the Second World War), the struggles of the Soviet peoples for their homelands, their heroism, and the victories they achieved are glorified and praised. The significance of cotton production, grown in the fertile and vast Uzbek lands and valleys, within the collective farm system is emphasized. This new system is discussed in detail. In the novel“Güneş Kararmaz,”the relentless struggle of the Soviet Union army, consisting of Russians, Uzbeks, Azerbaijanis, Tajiks, Kazakhs, Kyrgyz, Armenians, and Ukrainians, to defend their homeland is depicted. Aybek conveys all the details of this struggle to the reader. As a writer who also served in the rear lines, he portrays the violence, ruthlessness, and magnitude of the war in his work. In the novel“Ulu Yol,”the period between the final years of Russian Tsar Nicholas II and the famous October Revolution led by Lenin, as well as the events leading up to this period, are described. The novel serves as a continuation of the novel“Kutlu Kan.”The Uzbek writer Musa Taşmuhammedoglu, using the pseudonym Aybek, frequently employs the official approaches of Soviet ideology and its tendencies to shape society in his works. The integration of the Uzbek people, who have a different language, culture, and religion from the Russian people, within the framework of Soviet ideology, forms the basis of his works. It is possible to find detailed descriptions of Uzbek lifestyle, culture, social structure, various customs and traditions, proverbs, and idioms in his works. Aybek successfully portrays the people's thoughts and emotions, economic conditions, and interpersonal relationships, providing important details about them to the readers in his novels. Aybek, who wrote works and novels in accordance with the understanding determined by the Soviet ideology due to the conditions of the era in which he lived, does not neglect to emphasize the historical, cultural, national, and spiritual characteristics of Uzbek society despite promoting the dominant ideology and propaganda of the Soviet system. In his works, he conveys messages to the Uzbek people about preserving, sustaining, and passing on their national identity, language, and culture to future generations. Aybek is a versatile writer and artist who has also produced works in genres such as theater, translation, articles, poetry, and epic poetry.
Benzer Tezler
- Musa Taşmuhammedoğlu Aybek'in hikâyeleri üzerine inceleme
An investigation on the stories of Musa Taşmuhammedoğlu Aybek
ÖZLEM DOĞANAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUVAFFAK DURANLI
- Sosyalist realizm ilkesi bağlamında Oybek'in 'Quyosh Qoraymas' adlı eserinin incelenmesi (İnceleme-aktarım-tıpkıbasım)
The analysis of 'war' Oybek's 'Quyosh Qoraymas' in the context of the principle of socialist realism (Analysis-translation-facsimile)
TÜBA KARATUĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ ŞÜKRÜ ÇORUK
- Kelam açısından Kur'an ve sünnet'te hızır
The prophet khidr in the Qur'an and sunnah in the view of kalam
SALİH SAYIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
DinSelçuk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. DURMUŞ ÖZBEK
- Özbek yazar Saide Zünnunova'nın hikâyeleri (İnceleme-metin)
Study on the stories of Saie Zünnunova
EBRU KUZU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN BAYDEMİR
- Özbek yazar Otki̇r Hâşi̇mov'dan seçme hi̇kâyeler 'Uruşni̇ng Songgi̇ Qurbâni̇, Hâtäm-Xasi̇sni̇ng Xazi̇näsi̇, Quyåş Tärâzi̇si̇, Muşti̇pär, Bemâr Pi̇yâz'-İnceleme, metin, aktarma, dizin
Featured stories from Uzbek author Otki̇r Hâşi̇mov 'Uruşni̇ng Songgi̇ Qurbâni̇, Hâtäm-Xasi̇sni̇ng Xazi̇näsi̇, Quyåş Tärâzi̇si̇, Muşti̇pär, Bemâr Pi̇yâz'- Review, text, transfer, index
GAMZE TÜRKAN GÖKÇE
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ARZU ERDOĞAN ÖZTÜRK