Karmaşık tümce işlemlemesi ve yapısal belirsizliğin çözümlenmesinde sözdizimsel ve anlambilimsel bilginin rolü
The role of syntactic and semantic information in complex sentence processing and structural ambiguity resolution
- Tez No: 818474
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖZGÜR AYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 154
Özet
Karmaşık tümce işlemlemesinin altında yatan bilişsel stratejileri anlamak ruhdilbilimin başlıca konularındandır. Yapılan bu çalışmanın amacı Türkçede ilgi tümceciklerinin karmaşık ad öbeğine eklendiği belirsiz ve belirli tümcelerin süreç içi işlemlenme aşamalarını, belirli ve belirsiz tümcelerin çözümlenmesindeki olası farklılıkları ve bu tür tümcelerin işlemlenmesi sürecinde sözdizimsel ve anlambilimsel bilginin etkilerini ortaya koymaktır. Araştırmanın örneklemini Anadili Türkçe olan 80 üniversite öğrencisi oluşturmaktdır. Katılımcılara bilgisayar laboratuvarında iki kendi hızında okuma deneyi uygulanmıştır. İlk deneyde belirsiz, A1'e yönlendirilen ve A2'ye yönlendirilen tümceler sözdizimsel (bağlama) etkiyle oluşturulmuş, ikinci deneyde ise bu tür tümceler anlambilimsel (canlılık/cansızlık) bilgiyle kurulmuştur. Katılımcıların okuma süresi, tepki süresi, tercih ve doğruluk oranları ölçülerek önce betimsel bulgulara ulaşılmış, daha sonra elde edilen bu veriler Doğrusal Karma Etkiler Modeliyle analiz edilerek sonuçların istatistiksel olarak anlamlılığı ölçülmüştür. Çalışmanın sonucunda birinci deneyin sonucunda anlamlı biçimde A2 tercihi ortaya çıkarken ikinci deneyde A1'e ya da A2'ye yönelik eğilimin olmadığı tespit edilmiştir. Eşzamanlı okuma örüntüleri bakımından tamlanan AÖ'nün (A1) anlamlı biçimde yavaş okunduğu, A1 ekleme tümcelerin de daha yavaş işlemlendiği görülmüştür. Ayrıca sözdizimin etkin olduğu birinci deneyin anlambilimsel bilgiyle oluşturulan ikinci deneye göre daha uzun okunduğu gözlemlenmiştir. Yorumlama evresi ve sonrasındaki işlemleme incelendiğinde yorumlama evresinde anlambilimsel bilginin belirleyici olup sözdizimsel bilginin etkisinin daha zayıf olduğu, yorumlama sonrası evrede ise sözdizimsel bilginin etkin olup anlambilimsel bilginin etkili olmadığı görülmüştür. Yapısal işlemleme modelleri çerçevesinde Türkçede ilgi tümceciklerinin eklendiği belirli ve belirsiz tümcelerin işlemlenmesinde yakınlık stratejisinin geçerli olduğu anlaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
Understanding the cognitive mechanisms underlying complex sentence processing is one of the main concerns of psycholinguistics. The aim of this study is to investigate the online processing stages of complex noun phrase attachment for relative clauses in Turkish, along with the possible differences in the parsing of ambiguous and unambiguous sentences, and to examine the effects of syntactic and semantic information during the processing of such sentences. Two self-paced reading experiments were conducted in a computer laboratory with 80 university students who are native speakers of Turkish. In the first experiment, sentences with ambiguous relative clauses attached to A1 and A2 were created based on syntactic (binding) cues, while in the second experiment, these sentences were constructed based on semantic (animacy/inanimacy) cues. Participants' reading times, reaction times, preference, and accuracy rates were measured, and descriptive data were initially obtained. Subsequently, the obtained data were analyzed using the Linear Mixed Effects Model to measure the statistical significance of the results. As a result of the first experiment, a significant attachment preference for A2 was observed, while in the second experiment, no preference for A1 or A2 was found. In terms of reading times, it was observed that reading time of A1 was significantly slower, and A1 attached sentences were processed more slowly. Furthermore, the first experiment, which was influenced by syntax, was observed to be read longer compared to the second experiment, which was constructed with semantic information. In terms of processing in interperetaton and post interpretation stages, it was seen that semantic information was determinant and syntactic information was less active during the interpretation stage, while syntactic information was determinant and semantic information had weaker effect in the post-interpretation stage. Within the framework of structural processing models, it was concluded that recency strategy is valid in the processing of ambiguous and unambiguous sentences with relative clauses in Turkish.
Benzer Tezler
- Processing of Turkish complex sentences with Wh-phrases
Ne-öbeği bulunan Türkçe karmaşık tümcelerin işlemlenmesi
TAYLAN AKAL
Doktora
İngilizce
2014
DilbilimHacettepe Üniversitesiİngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NALAN BÜYÜKKANTARCIOĞLU
- Second language processing of English past tense morphology
İngilizce geçmiş zaman biçimbirimlerini ikinci dilde işlemleme
FİLİZ RIZAOĞLU
Doktora
İngilizce
2016
DilbilimBoğaziçi Üniversitesiİngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE GÜREL
- A psycholinguistic study on the pronoun comprehension and processing of Turkish alzheimer's patients
Türk alzheimer hastalarının adıl kavrama ve işlemleme özelliklerinin psikodilbilimsel incelemesi
ESRA KÜÇÜKSAKARYA
Yüksek Lisans
İngilizce
2017
DilbilimHacettepe Üniversitesiİngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMİNE YARAR
- Tarihî Türk dillerinde sözdizimsel değişimler: Sıfat işlevli yantümceler
Syntactic changes in historical Turkic languages: Relative clauses
HÜLYA UYSAL
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- A structural and stylistic analysis of Turkish proverbs
Türk atasözlerinin yapısal ve biçemsel incelemesi
FİRDEVS BESTE KAPTANOĞLU
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
DilbilimHacettepe Üniversitesiİngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMİNE YARAR