Erken Osmanlı mimarisinde taş süsleme (2 cilt)
The Stone decoration in early Ottoman architecture
- Tez No: 81946
- Danışmanlar: PROF.DR. FİLİZ YENİŞEHİRLİOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: El Sanatları, Sanat Tarihi, Crafts, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1999
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 958
Özet
ÖZET Bu doktora tezinin konusu, Erken Osmanlı Mimarisinde Taş Süsleme dir. 1300-1453 yılları arasında Osmanlı Devletinin Türkiye Cumhuriyeti sınır ları içinde inşa ettirdiği yapılarda görülen taş süsleme incelenmiştir. Taş süsleme, genellikle yapıların dış cephelerinde yoğunlaşmaktadır. Süsleme, taçkapı, pencere, mihrabiye, şebekeler, revak duvarları, sundurma, kemerler ve kemer üzengileri, gülbezek, kabara ve panolar, mihrap, minare ve minber gibi bölümlerde görülmektedir. Süslemelerin bu bölümlere işlenişinde yedi teknik kullanılmıştır. Bunlar kabartma, oyma, kafes oyma, kakma, renkli taş almaşıklığı, kazıma ve boyamadır. Bu tekniklerin birden fazlasının bir yapı da kullanıldığı durumlar vardır. Süslemenin işleneceği yüzeyin görülebilirliği ve kompozisyonla işlenecek teknik arasında bir ilişkinin varlığı gözlenmekte dir. Örneğin alçak kabartma tekniği, kolay görünemeyecek yüzeylere ve tek eksenli tek kurgulu kompozisyonlara uygulanmıştır. Yüksek kabartma tekniği ise çok kurgulu-çok katmanlı kompozisyonlarda görülür. Tezhip kaynaklı bir kompozisyonda da, kabartmayla beraber boyama tekniği uygulanmıştır. Süslemelerde, bitkisel ve geometrik kaynaklı kompozisyonların yanı sıra, mukarnas, yazı, günlük kullanım eşyalara ve mimari elemanlar kullanıl mıştır. Geometrik kompozisyonlar daha çok kafes oyma tekniğiyle yapılmış şebekeler ve revak duvarlarında dikkati çekerler. Edirne Eski Caminin min berinin üçgen aynalıkları ve basamak yüzeylerini süsleyen geometrik kompo zisyonlar, hem bulundukları yer hem de nitelikleri bakımından dönem içinde üniktirler. Kemalli Asılhan Bey (1382) ve İznik Yeşil Camilerindeki (1392) örnekler, erken dönemin başında radyal dizilimli bitkisel kompozisyonların beğenildiğini gösterir. Çok eksenli çok kurgulu arabesk kompozisyonlar daha11 çok Yıldırım dönemiyle görülmeye başlar ve Çelebi Mehmed döneminde yo ğunluk kazanır. XIV. yüzyılın ikinci yarısından XV. yüzyılın ilk yarısına kadar beze- necek yüzey arama veya yaratma çabaları devam etmiştir. Kemalli Asılhan Bey Cami kuzey cephe batı taraf penceresi alt lentosundaki ve İznik Yeşil Cami kuzey cephe doğu taraf penceresinin alınlığındaki kompozisyonların bulunduk ları yüzeyle uyumsuzlukları, bezenecek yüzey arama çabalarına örnektir. Amasya Yörgüç Paşa Zaviyesi giriş revağı doğu duvarındaki pano ve Edirne Üç Şerefeli Caminin minarelerinin kaidelerinde renkli taş kakılarak panoya dönüştürülmüş yüzeyler bezenecek yüzey yaratma çabalarının XV. yüzyıl içindeki örnekleridir. Ele alınan dönem içinde taş süslemede, üslûpsal açıdan üç farklı dönemden bahsedilebilir. Bunlar 1300-1380 (Oluşum Dönemi), 1380-1420 (Gelişim Dönemi), 1420-1453 (Değişim Dönemi)'dir. Erken Osmanlı taş süslemesinin Bizans, Memlûk ve Timurlu gibi kül tür çevreleriyle ilişkileri bulunmakla birlikte, doğrudan biçim aktarımı yerine daha çok biçimi yorumlama yoluna gidilmiştir. Yıldırım dönemiyle birlikte aynı yapıda, ahşap, alçı gibi süslenebile cek başka malzemeler kullanılır. Çelebi Mehmed döneminde çok katmanlı çok kurgulu ve çeşitli kompozisyonların görülmesi, Erken Osmanlı döneminin sosyo-kültürel yapısındaki çoğulculukla ilişkilendirilebilir. Erken Osmanlı taş süslemesinde görülen en önemli özelliklerden biri, diğer tüm beyliklerin taş süslemesinde de olduğu gibi figürlü tasvirlerin or tadan kalkmış olduğudur. Selçuklu geleneklerinin canlı olduğu İç Anadolu beyliklerinde de figürlü anlatımların olmaması bir moda, bir“çağ değişimi”olarak yorumlanabilir. Erken Osmanlı taş süslemesi, mimariyi tamamlayan ve onu güzelleş- tirerek malzemenin kendisinin sağladığı prestiji pekiştirir. II.Murad dönemiyle,HI özellikle Edirne Üç Şerefeli Camiyle birlikte taş süsleme dış cepheden de ya vaş yavaş kaybolur ve büyüyen ölçüleriyle mimarinin kendisi doğrudan bir prestij ifadesine dönüşür.
Özet (Çeviri)
IV SUMMARY The subject of the thesis is the stone decoration in Early Ottoman Arc hitecture. The stone decoration of the buildings built by Ottoman state within the borders of Turkish Republic between 1300-1453 were studied. Stone decoration is mainly seen on the facades of the buildings. Deco ration can be seen on features like portals, window frames, portico walls, arches and stirrupss of arch, panels, mihrab, minaret and minber. Seven techniques were use in the appliance of the decoration, which are. In some buildings more than one of these techniques were applied. It is observed that there is a relation between the visibility of the decoration and the preference of the technique. For instance, low relief was applied to the more remote surfaces and in compositions with single axe and design.high relief, on the other hand, is seen in multiple designed and multiple layered compositions. In a design of bookbinding origine painting is applied together with relief. Together with floral and geomatric compositions, stallectide, inscriptions, daily objects and architectural members were also depicted in the decoration. Geometric compositions were mainly applied on the portico walls and şebekes (balustrade) with cage carved technique. The geometric compositions on the triangular panels and the treads of the minber of Edirne Eski Camii are unique to the period, due to their location and quality. The examples of stone decoration in Kemalli Asilhan Bey and İznik Yeşil Mosques indicate a taste for floral compositions with radial set ups. Compositions with multiple axes and multiple designs were stated to be used in the era of Yıldırım and used mainly in the time of Çelebi Mehmet. The affords for finding or creating the surfaces for decoration were continued from the second half of XlVth century to the first half of XVthcentury. The lack of harmony of the compositons on the sill of the west window on the north facade of Kemalli Asilhan Bey mosque and on the tym- phanon of theeast window of the north facade of İznik Yeşil Mosque are examples of the search for surfaces to decorate. The panel on the east wall of portico of Amasya Yörgüç Paşa Zaviyah and the panel on the base of the mina ret of Edirne Üç Şerefeli Mosque are XVth century examples of surface crea tion. Three periods can be discerned in the style of stone decoration of the period, that are: 1300-1380 (formation period), 1380-1420 (development period), 1420-1453 (changing period). Although the stone decoration of Early Ottoman Period was related with the Byzantine, Memlukid, Timurid cultural spheres, instead of direct adoptation of forms, a interpretation, was preferred. Beginning with the period of Yıldırım, other decorative materials like wood or stucco were used within the same building. The apperance of various compositions with multiple layers and designs can be related to the pluralism of the socio-cultural structure of Early Ottoman Period. One of the important characteristics of Early Ottoman stone decora tion, like the other principalities is the dissappearence of the figures. The ab sence of figurative vocabulary even in the ars of Central Anatolian principa lities, where the Seljukid tradition was still alive, can be evaluated as a“fashion”, a“change of time”. Stone decoration of Early Ottoman architecture completed the architecture and supported the prestige that was provided by the material. Beginning with the time of Murat II, especially after Edirne Üç Şerefeli Mosque, stone decoration slowly disappeared from the facades and building itself, with its expanding dimensions, became an expression of prestige.
Benzer Tezler
- Beylikler Dönemi mimarisinde taş süsleme 1300-1435 (2 cilt)
The Architectural decoration of the principalities 1300-1435
MUHAMMET GÖRÜR
Doktora
Türkçe
1999
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. AYNUR DURUKAN
- Avrupa Birliği'ne entegrasyon sürecinde bankacılık sektörünün konumu (GAP illeri örneği)
Başlık çevirisi yok
MEHMET REŞİT SEVİNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
EkonomiHarran Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. H. MUSTAFA PAKSOY
- Doğu Anadolu bölgesi Hıristiyan dini mimarisinde Jamatun yapıları I
Başlık çevirisi yok
YALÇIN KARACA
Doktora
Türkçe
2004
Sanat TarihiYüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OSMAN AYTEKİN
- Erken Osmanlı mimarisinde renkli sır tekniğindeki çiniler(1300 ? 1453)
Tiles of coloured glaze in the early Ottoman architecture
NİLGÜN CURA
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Sanat TarihiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. ALİ OSMAN UYSAL
- Batı Anadolu beylikleri mimarisinde tipolojiye bağlı süsleme tasarımları
The decoration programs in terms of typlogy in the architecture of the West Anatolian principalities
SÜREYYA EROĞLU
Doktora
Türkçe
2006
Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÖNÜL CANTAY