Batı Türkçesinde fiil gövdeleri
Verb stems in Western Turkish
- Tez No: 821300
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA ÖNER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Batı Türkçesi, fiil gövdeleri, çok anlamlılık, anlam bilgisi, tarihi-karşılaştırmalı filoloji, Western Turkish, verb stems, polysemy, semantics, historical-comparative philology
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 912
Özet
Batı Türkçesinde Fiil Gövdeleri adlı tezde dört çağdaş Batı Türkçesi lehçesinde: Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Gagauz Türkçesi çok anlamlı fiil gövdeleri ele aldık. Türkçe Sözlük Ters Dizimi'nden bütün fiil gövdelerini fişleyip çağdaş lehçelerdeki anlamlarını karşılaştırdık. Bunun sonucunda 1657 çok anlamlı fiil gövdesinden oluşan derlemi elde ettik. Ana lehçe olarak Türkiye Türkçesini belirtip diğer lehçelerle olan benzerlik ve farkları tespit ettik. Derlemi, iki şube şeklinde - İsimden Fiil Yapımı ve Fiilden Fiil Yapımı olarak düzenledik. Her bir şubenin eklerini çok anlamlı fiil türetme sıklığına göre sıraladık. İFYE derlemden çıkan ve eklerin ürettiği anlamlara göre ele aldık. Çok anlamlılıklarını ve ortaya çıkan anlam değişmelerini inceledik. FFYE'nin köke kattığı anlamın çok anlamlı fiil gövdeleri içerisinde nasıl gerçekleştiğini takip ettik. Derlemdeki her fiil için mümkün olduğunda ET. anlamlarını takip ettik, alıntı kelimelerden türeyenlerin ise alıntı kelimelerinin hangi dilden geldiğini gösterdik. Araştırma ile elde ettiğimiz sonuçlar oldukça değerli olduğunu düşünüyoruz. Batı Türkçesinde fiil gövdelerinin çok anlamlılığı İFYE ile türeyenlerin çoğunlukla geldiği kökle ilgili olmasına rağmen, son derece beklenmedik ve kökün anlamından uzaklaşan anlam genişlemeleri, pejoratifleşmeleri vb. tespit ettik. FFYE ile türeyenlerin ise büyük bir sıklıkla DLT'de kaydedilen anlamların TKM.'de yaşayıp diğer lehçelerde korunmadıklarını gördük. Böylece çağdaş lehçelerin ET. ile olan ilişkilerini karşılaştırma şansımız oldu. Genel olarak Batı Türkçesi fiil gövdelerini çok anlamlılığı hem sayıca hem de çeşit açısından, yol açtığı anlam değişmeleri açısından son derece zengin olduğunu gördük. Çalışmanın esası Oğuz lehçeleri olup da mümkün olduğu kadar fiilleri Kıpçakça denkleriyle de karşılaştırdık. Bu yoluyla küçük çaplı da olsa Türkçenin iki kolu arasındaki karşılaştırma yapma fırsatımız oldu.
Özet (Çeviri)
This PhD dissertation, titled Verb Stems in Western Turkish, explores polysemic verbs in contemporary Western Turkish – more precisely, in Türkiye Turkish, Azerbaijan Turkish, Turkmen Turkish, and Gagauz Turkish. We have compared the meanings of all the verb stems we have listed from the Türkçe Sözlük Ters Dizimi (Turkish Dictionary's Reverse Index) with the meanings in the other three Western Turkish languages. With that we have assembled a corpus of 1657 verb stems. Türkiye Turkish is the main language of the corpus and this thesis; the other three languages are contrasted to it in order to find similarities and differences. The corpus is divided into two sections: the first explores denominal verb stems and the second deverbal verb stems. We have listed the suffixes in the sections according to their productivity in the corpus. The denominal suffixes from the corpus are sorted according to the meanings they create and the changes in meaning they indicate. For the deverbal suffixes we have followed in which way does the meaning of the suffixes takes realisation in the stems. We have tried to explore whenever possible the meanings of the verbs in Old Turkic, and for the verbs derivated from a loanword we have showed the origin of the word. The examination of all the listed elements presents valuable conclusions. Despite that the polysemy of the denominal verbs is usualy in strong relationship with the form it is derived from we have also seen a number of extremly unespected and meanging changes such as meaning enlargment, pejorativation distanted from the root of the stem. As for the deverbal stems we have noticed a number of meanings seen in DLT (Dîvânu Lugâti't-Türk) and nowadays preserved in Turkmen Turkish and not the other three languages. This has given us an an insight in the relationship of the contemporare Western Turkish languages and the Old Turkic. Overall, we have come to see that polysemic verb stems in Western Turkish are not only numerous, but also of great variety in both form and semantics. Alongside that the main material of the work is Western Turkish whenever possible we have made comparison with the Kıpçak forms. In that way it has been made a comparison of the fields of Turkish language no matter how small it may seem.
Benzer Tezler
- Bucaktan Sesler adlı eser esasında Gagavuz Türkçesinde fiil
Verbs in Gagauz Turkish Based on 'Bucaktan Sesler'
HATİCE ÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Nazım Keriçli'nin 'Üç İstek' adlı eseri esasında Kırım Tatar Türkçesinde fiil
Verb in Crimean Tatar Turkish based of Nazım Keriçli's work 'Three Wishes'
MUHAMMED FATİH ÖNER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Özbek Türkçesinin leksikolojisi
Başlık çevirisi yok
SELAHİTTİN TOLKUN
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiEski Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ YÜCE
- Kazak ve Türkiye Türkçesinde fiil yapım ekleri
Verb formation suffix in Kazakh dialect and Turkish
KUANYSHBEK KENZHALİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEKİ KAYMAZ
- Batı Türkçesinde şahıs çekiminin tarihi - karşılaştırmalı incelemesi
Historical comparative study of personal conjugation in Western Turkic
MERVE KARASU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DilbilimEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZKAN ÖZTEKTEN