Arşiv ve sözlü kaynaklara göre Sovyet-Afgan savaşında Kırgızistanlıların rolü
Архивдик жана оозеки булактар боюнча Aфган согушунда кыргызстандыктардын ролу
- Tez No: 823036
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. ZUHRA ALTIMIŞOVA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 209
Özet
1979-1989-жылкы Афган согушуна Советтер Союзунун курамындагы республикалардан, анын ичинен Кыргызстандан да жоокерлер да катышкан. Афган согушуна жалпы Кыргызстандан 7141 жоокер катышып, алардын ичинен 248 жоокер согушта курман болгон. Ал эми кыргызстандык 2 жоокер Советтер Союзунун Баатыры наамын алган. Кыргызстандык жоокерлер Афган согушунун бардык этабында, өздөрүнүн атуулдук милдетин татыктуу аткара алышкан. Афган согушуна катышкан кыргызстандык жоокерлердин согуштагы жана согуштан кийинки жашоо турмушу чакан эскерүү китептери, гезит беттериндеги макалалар менен чектелип, архивдик жана оозеки булактар аркылуу комплекстүү изилдөөгө алынган эмес. Магистрдик иште 1979-1989-жж. Афган согушуна катышкан кыргызстандык жоокерлердин ролун изилдөөдө архивдик жана оозеки булактарды топтоо жана салыштыруу, Кыргызстандын коомдук-саясий, социалдык-экономикалык турмушунда афган ардагерлеринин ордун аныктоо максаты коюлган. Изилдөөнүн хронологиялык чеги 1979-1989 жана 1990-2022 жылдарын камтыйт. Бул диссертациялык изилдөөнү ишке ашырууда Кыргызстандын 7 облусунда талаа изилдөөлөрү жүргүзүлүп, Афган согушуна катышкан жоокерлерден оозеки булактар топтолду. Ошондой эле Кыргызстандагы шаардык жана облустук деңгээлдеги мамлекеттик архивдердеги материалдар жана эскерүү китептери басма сөз каражаттарындагы маалыматтар изилденди. Магистрдик иште анализ, синтез методдору менен бирге тарыхый-салыштырма жана интервью методдору колдонулду. Магистрдик диссертация баш сөз, киришүү, негизги үч бөлүм жана корутундудан турат. Киришүү бөлүмүндө изилдөөнүн актуалдуулугу, объектиси, максаты жана методдору сыяктуу маалыматтарга орун берилди. Диссертациянын биринчи бөлүмүндө Афган согушунун тарыхый булактары каралып, архивдик, оозеки жана жарыяланган булактар анализденип берилди. Экинчи бөлүмдө Афган согушунда кыргызстандыктардын ролу каралып, согуштун алгачкы этабындагы мобилизациялоо процесси, кыргызстандык жоокерлердин согуштагы жана согуштан кийинки жашоо-турмушу оозеки эскерүүлөр аркылуу изилденди. Үчүнчү бөлүмдө Афган согушунун ардагерлеринин Республикалык кеңеши жана облустардагы өкүлчүлүктөрүнүн ишмердиги анализденди. Ошондой эле афган ардагерлеринин эгемендүү Кыргызстандын коомдук-саясий, социалдык- экономикалык турмушундагы орду талдоого алынды. Изилдөөнүн жыйынтыгында жеткиликтүү архивдик булактар чектелүү санда экендиги маалым болду. Оозеки булактар аркылуу кыргызстандык жоокерлердин согуштун бардык этабында, түрдүү аскердик кызматтарда катышкандыктары ырасталды. Басма сөз беттеринде кыргызстандык жоокерлер тууралуу маалыматтар 1983-1984-жж. баштап жарыялана баштагандыгы тастыкталды. Ошондой эле Афган согушунун алгачкы этабында мобилизацияланган жоокерлердин басымдуу бөлүгү Орто Азиялык жоокерлер болгону, алар өздөрүнчө атайын батальон түзгөндүгү жана алардын курамында кыргызстандык жоокерлер да болгону аныкталды. Жоокерлердин катаал шартта согушуп, бир катар кыйынчылыкка туш болушкандыктарын оозеки маалыматтар далилдейт. Изилдөөдө Афган согушунун ардагерлеринин эгемендүү Кыргызстандын коомдук-саясий, социалдык экономикалык турмушунда жана жаштарды тарбиялоодо ролу чоң экендиги айкындалды. Ачкыч сөздөр: Афган согушу, кыргызстандык жоокерлер, архивдик булактар, оозеки булактар, Афган согушунун ардагерлеринин Республикалык кеңеши
Özet (Çeviri)
Afganistan jeopolitik konumu nedeniyle farklı dönemlerde önde gelen dünya güçlerinin çıkarlarının kesiştiği başlıca alanlardan biri olmuştur. 19. yüzyılda Afganistan, Güney ve Orta Asya üzerindeki hakimiyet mücadelesinde büyük önem taşımıştır. Bu dönemde Rus İmparatorluğu ile İngiliz İmparatorluğu arasındaki“Büyük Oyun”olarak bilinen tarihi rekabet ortaya çıkmıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yaşanan“Soğuk Savaş”, yakın tarihte yaşanan ciddi çatışmaların başlangıcı olmuştur. Bunlardan biri 1979-1989 yılları gerçekleşen Sovyet-Afgan Savaşı' dır. Kırgızistan da dahil olmak üzere Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinden askerler 1979- 1989 Sovyet-Afgan Savaşı'na katıldılar. Sovyet-Afgan Savaşı'na Kırgızistan'dan toplam 7.141 asker katıldı ve bunlardan 248'i savaşta hayatını kaybetti. 2 Kırgızistanlı asker Sovyetler Birliği Kahramanı unvanını layık görülmüştür. Kırgızistanlı askerler, Sovyet- Afgan Savaşı'nın her aşamasında kendi vatandaşlık görevlerini en iyi şekilde yerine getirdiler. Sovyet-Afgan Savaşı'nda Sovyet askerlerinin sınırlı müfrezesinde yer alan Kırgızistanlı askerler savaşın her safhasında görev aldılar. Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan her asker, vatandaşlık görevini layıkıyla yerine getirmiş, birçok kahramanlıkları sergilemiştir. Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgız askerleri yurttaşlık görevlerini layıkıyla yerine getirmişler ve büyük bir cesaret örneği göstermişlerdir. Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgızistanlı askerlerinin savaş sırasında ve savaş sonrasındaki yaşamları küçük hatıra kitapları, gazete yazıları ile sınırlı kalmış, konu arşiv ve sözlü kaynaklar aracılığıyla kapsamlı bir şekilde araştırılmamıştır. Kırgız askerlerinin Sovyet-Afgan Savaşı'ndaki rolünün araştırılmasında, mevcut arşiv belgeleri, ülke genelinde Afgan gazilerinden derlenen sözlü hatıralar, bilimsel eserler ve süreli yayınlar aracılığıyla kapsamlı bir araştırma yapmak ihtiyacını ortaya çıkardı. 1979-1989 Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Orta Asya'lı askerlerle ilgili araştırmalar son dönemde yeniden yapılmaya başlamıştır. Kırgızistan'da ise böyle araştırmaların çoğu savaşta ölen ya da savaştan döndükten sonra ölen gazileri anma şeklinde yapılmaktadır. Ancak bu tarihi sürecin ilk tanıklarının, özellikle de savaşa katılan askerlerin araştırılması yeterli düzeyde yapılmamıştır. Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgız askerlerinin rolünün araştırılmasında arşiv belgeleri, Kırgızistan'daki Afgan gazilerinden derlenen sözlü kaynaklar, bilimsel literatür ve basında yer alan kaynaklar kapsamlı bir şekilde kullanılmamıştır. Bu nedenle, saha araştırması yoluyla tarihi olayların tanıklarından bilgi toplamak ve Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgız askerlerinin rolünü ortaya çıkarmak gerekmektedir. Mevcut arşiv kaynaklarını ve yayınlanmış kaynakları kapsamlı bir şekilde incelemek ve karşılaştırmak önemlidir. Çalışmada Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgız askerlerinin rolü, arşiv belgeleri, sözlü ve basın kaynakları temel alınarak kapsamlı bir şekilde analiz edilmiş ve Afgan gazilerinin savaş dönemindeki ve bağımsız Kırgızistan'daki yerinin araştırılması amaç edinilmiştir. Tez çalışmasında Kırgızistan'ın 7 bölgesinde saha araştırması yapıldı ve Sovyet-Afgan Savaşı'na katılmış askerlerden sözlü kaynaklar toplanmıştır. Araştırmanın veri toplama aşamasında Kırgızistan'ın 7 bölgesinden ait arşiv bilgileri incelendi, hem arşiv belgeleri hem sözlü kaynakların karşılaştırmalı tahlili yapılmıştır. Maalesef araştırmacıların kullanmasına izin verilen Kırgız askerlerinin Sovyet-Afgan Savaşı'ndaki rolünü yansıtan arşiv belgeleri şimdilik sınırlı sayıdadır. Erişilebilir arşivlerdeki belgeler Kırgız askerlerinin savaş sırasındaki özgeçmişlerini, ödüllerini, diplomalarını ve fotoğraflarını içeren, vatanlarına, anne babalarına, kardeşlerine hasretlerini dile getiren mektuplarını içermektedir. Yeni tarihi kaynaklar, özellikle araştırmacıların kullanımına izin verilen arşiv belgeleri, Afgan gazilerinden derlenen sözlü hatıralar, bilimsel eserler ve süreli yayınlar karlılaştırmalı bir şekilde incelenmiştir. Birinci sınıf tarihi kaynakları toplarken ve kullanırken, Sovyet-Afgan Savaşı gazileri konuyla ilgili tarihi kaynakları doğrulayan değerli bilgilerbizimle paylaştılar. Ayrıca süreli yayınlardaki bilgiler araştırmanın tarihi kaynakları olarak kullanılmıştır. Kırgız askerlerinin Sovyet-Afgan Savaşındaki rolü, kahramanlıkları, savaş dönemi ve savaş sonrası yaşamları hakkında bilgiler genellikle süreli yayınlarda yer almaktadır. Yüksek lisans çalışmasında 1979-1989 Sovyet-Afgan Savaşı'na katılan Kırgız askerlerinin rolünün araştırılmasında arşiv ve sözlü kaynakların derlenip karşılaştırılması, Afgan gazilerinin Kırgızistan'ın sosyo-politik, sosyo-ekonomik hayatındaki yerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın kronolojik kapsamı 1979-1989 ve 1990-2022 yıllarını kapsamaktadır. Bu tez araştırmasının gerçekleştirilmesinde Kırgızistan'ın 7 bölgesinde saha araştırması yapılmış olmakla birlikte Sovyet-Afgan Savaşı'na katılmış askerlerden sözlü kaynaklar toplanmıştır. Ayrıca Kırgızistan'da şehir ve bölgelerdeki devlet arşivlerinde bulunan malzemeler ve hatıra kitaplarında ve basında yer alan bilgiler incelenmiştir. Çalışmada
Benzer Tezler
- 1920-30 жж. кыргызстанда совет режиминин кулактарды тап катары жоюу саясаты
1930-30 yılları arasında Kırgızistan'daki Sovyet yönetiminin kulakları (varlıklı kesimi) sınıf olarak ortadan kaldırma siyaseti
ZUHRA ALTIMIŞOVA
Doktora
Türkçe
2010
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- Sosyal bilgiler dersinde yerel tarih öğretimine ilişkin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının görüşlerinin belirlenmesi (MAKÜ örneği)
Determining the opinions of prospective social science teachers about teaching local history in social science lessons (MAKU sample)
SÜMEYYE POLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TarihBurdur Mehmet Akif Ersoy ÜniversitesiSosyal Bilgiler ve Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET SAİT KORKMAZ
- Kaynaklarda tespit edilen Navajo dokuması
Navajo weaving detected in sources
ESENGÜL DÜZENLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
El SanatlarıAkdeniz ÜniversitesiHalı, Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. MEHMET ALİ EROĞLU
- The establishment of art history as a discipline in Turkish universities (1870s-1960s)
Sanat tarihinin bir disiplin olarak Türkiye'deki üniversitelerde kuruluşu (1870'ler-1960'lar)
VERDA BİNGÖL
Doktora
İngilizce
2023
Sanat Tarihiİstanbul Teknik ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEYNEP KUBAN TOKGÖZ
- Ankara Devlet Konservatuvarı derleme kayıtlarında yer alan Erzurum yöresi halk ezgilerinde ritim sazların icra ettiği kalıpların incelenmesi
An analysis of the percussion instruments by rhythmic patterns found in the folk tunes of Erzurum and surrounding area in the records of Ankara State Conservatory compilations
CEMAL ÖZKIZILTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
MüzikHacettepe ÜniversitesiGeleneksel Türk Müzikleri Ana Sanat Dalı
PROF. DR. AYTEN KAPLAN