1920-30 жж. кыргызстанда совет режиминин кулактарды тап катары жоюу саясаты
1930-30 yılları arasında Kırgızistan'daki Sovyet yönetiminin kulakları (varlıklı kesimi) sınıf olarak ortadan kaldırma siyaseti
- Tez No: 615414
- Danışmanlar: PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Sovyet hakimiyeti, bay-manap, kulak, el koyma, kolhozlaştırma Orenburg, Ukrayna
- Yıl: 2010
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 221
Özet
Изилдөөдө Совет бийлиги орногондон кийин 1920-30 жж. Кыргызстанда тап күрөшү саясатынын нугунда жүргүзүлгөн чаралардан бай-манап, кулактардын республикадан көчүрүлүшү жана алардын кийинки тагдыры чагылдырылды. Көчүрүүнүн максаты калкты тап күрөшүнө тартууга, бай-манап, кулактардын саясий, экономикалык таасирин жоюуга багытталган эле. 1920-30 жж. бай-манап, кулактарды республикадан СССРдин башка аймактарына көчүрүү маселеси Совет мезгилине таандык жана эгемендүүлүктөн кийин жарыяланган айрым эмгектерде да кездешет. Совет доорунда жарыяланган эмгектерде депортациялоо чарасына албетте бир жактуу оң баа берилген. Ал эми бай-манап, кулактардын сүргүндөгү кийинки тагдырлары буга чейин илимий чөйрөдө карала элек. Диссертацияда 1920-30 жж. бай-манап, кулактардын республикадан көчүрүүнүн жүргүзүлүшү жана алардын чет жердеги жашоо- шарты, турмушу архивдик жана оозеки маалыматтардын негизинде биринчи жолу кеңири баяндалат. Изилдөөдө Совет мезгилинде коомчулукка жабык болгон өтө жашыруун мүнөздөгү архив документтери кылдат анализденди. Архив маалыматтары менен бирге илимий эмгектерден, ошол кездеги мезгилдүү басылмалардан мүмкүн болушунча материал чогултууга аракет жасалды. Айрыкча сүргүндө жүргөндөрдүн балдары же жакын туугандарынан интервью алынып, илимий максатта пайдалануу ыкмасы колдонулду. Архивдик маалыматтар Совет доорунун идеологиясын, ал эми эскерүү материалдары жеке кишинин көз карашын чагылдыргандыктан сын көз менен карап, колдонууга көңүл бурулду. Ошондой эле архив материалдары менен оозеки булактарды салыштыруу методу да колдонулду.
Özet (Çeviri)
Çalışmada Sovyet yönetimi kurulduktan sonra 1920-30 yıllarda Kırgızistan'da sınıf mücadelesi siyaseti çerçevesinde yürütülen tedbirlerden bay-manap, kulakların SSCB'nin başka bölgelerine göç ettirilmesi ve göç sonrası yaşanan tarihi süreçleri ele alındı. Göç ettirilmenin başlıca amacı, halkı sınıf mücadelesi içine çekmeye, bay-manap ve kulakların siyasî ve ekonomik etkisini yok etmeye yönelik idi. 1920-30 yıllarda bay-manap, kulakları SSCB'nin diğer bölgelerine göç ettirilme meselesine Sovyet dönemine ait ve bağımsızlık sonrası yayınlanmış bazı eserlerde değinilmiştir. Tabi olarak Sovyet döneminde basılan eserlerde göç ettirilme tedbiri sübjektif olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte bay-manap, kulakların sürgün sırasındaki durumları bugüne kadar ilmî açıdan incelememiştir. Tezde 1920-30'lu yıllarda bay-manap, kulakları göç ettirilme sürecinin izleyişi ve onların yabancı yerlerdeki yaşam koşulları, hayatı, arşiv ve sözlü bilgilerin ışığında ilk defa geniş bir şekilde yansıtılmıştır. Tezde, Sovyet döneminde topluma kapalı olan“çok gizli”işaretli arşiv belgeleri titizlikle analiz edildi. Arşiv belgeleri ile birlikte ilmî eserlerden, dönemin gazetelerinden imkânlar nispetinde bilgi toplamaya gayret edildi. Ayrıca sürgün edilenlerin çocukları veya yakın akrabaları ile görüşme yapılarak Sözen tarih metotlardan da istifade etme yoluna gidilir. Arşiv belgeleri Sovyet devrinin ideolojisini, sözlü bilgiler ise tek bir insanın görüşünü yansıttığından elde edilen bilgiler eleştirel açıdan yaklaşıldı ve değerlendirilir. Bu çerçevede hem arşiv kaynaklar hem de sözlü tarih metotlarla elde edilen bilgiler karşılaştırılması yoluna gidilir. 1920-30 yıllarda bay-manap, kulakları Kırgız Sovyet Sosyalist Muhtar Cumhuriyetinden göç ettirilme meselesi problemi üç bölümde ele alındı. Birinci bölüm, ix 1920-30 yıllarda Kırgızistan'daki Sovyet rejiminin kulakları sınıf olarak yok etme siyaseti yürüttüğü dönemde Kırgız toplumunun sosyal, ekonomik ve siyasi durumu, Sovyet rejiminden kulakları sınıf olarak yok etme hareketinin sebepleri ve bu durumun Kırgız toplumuna etkisi ele alındı. İkinci bölümde, 1927 ve 1929 yıllarında gerçekleştirilen göçürme kampanyası ve bu kampanyanın sonuçları incelendi. Üçüncü bölümde ise 1931'de kulakların Ukrayna'ya sürülmesi ve onların sürgündeki hayatları üzerinde duruldu. 27 Mart 1927'de Kommünist Parti Merkez Komitesine bağlı Kırgız Vilayet Komitesinin İcra Bürosu, Kırgızistan'dan 21 manabı sürgün kararı alıp, söz konusu karar, aynı yılın bahar aylarında hemen konulmuştur. Sözlü bilgilere göre, 21 manap ilk önce Moskova yakınında Kirov bölgesi, Halturin şehrine sürgün edilmiştir. Halturin şehrinin iklimi çok soğuk olduğundan manapların arasından okuma yazma bilenleri bu durumu bir yazıyla Moskova'ya şikayet etmişlerdir. Bunun üzerine manaplar, Kazakistan'ın Orol Bölgesi'nin Ordo şehrine, çöldeki sıcak yere göç ettirilirler. Bu defa Ordo şehrinin çok sıcak olması şikâyet konusu olması ve manaplar sıcağı dayanamadıklarını yazılı olarak mevkie bildirmişlerdir. Bunun üzerine 1929 yılında Rusya'nın Orenburg şehrine gönderilirler. 1930'da manaplara Çimkent'e gitmelerine izin verilmiştir. Kısa bir müddet sonra Çimkent'ten Cambıl'a, 1931'de ise Frunze'ye dönerler, fakat memleketlerine dönmelerine izin verilmemiştir. Manaplar, 1935'e kadar Frunze'de yaşamışlar, kontrol altına tutulmuşlar, ancak 1935'te hayatta olanları köylerine döndüler. 4 Şubat 1929'da Kırgız Sovyet Sosyalist Muhtar Cumhuriyeti Merkezî İcra Komitesi ve Halk Komisserler Birliği Narın, Karakol, Talas ve Oş bölgelerinden çok zengin kimseleri göç ettirme kararı alır ve 44 aile Orenburg şehrine sürgün ettirilir. Kırgızlar Orenburg'da işsizlikten dolayı, maddi anlamda büyük sıkıntılar çekmişlerdir. 1930'dan itibaren kitle kolhozlaştırmanın temelinde kulakları sınıf olarak yok etme siyaseti uygulanmaya başlanmıştır. Kulakları sınıf olarak yok etmede toprak ve esas üretim araçlarına el koymak ve yaşadığı bölgelerden göç ettirme siyaseti planlanmıştır. 29 Haziran 1931'de Kommünist Parti Merkez Komitesine bağlı Orta Asya Bürosu Kommünist Parti Merkez Komitesinin onayı ile“Kulak çiftliklerini göç ettirme hakkında”yönergeyi onaylamış, aynı yılın 21 Temmuzunda ise Orta Asya'dan kulak-bayları göç ettirmeye yönelik talimatı yayınlamıştır. 1931'de yaz ayında Kırgızistan'dan kulak olarak suçlanan 700 aile Ukrayna'ya sürgün edilmiştir. Onların içinde Kırgızlarla beraber yerli Rus ve Ukrainler de bulunmaktaydı. Ukrayna'da köylerde yaşayan sürgün mağdurları 1934'de Nikolayev bölgesi, Skadovsk ilçesine bağlı Çalbası köyüne (şimdiki Herson Bölgesi, Tsyüripinsk İlçesi, Vinogradov köyü) yerleştirilmiştir. Ukrayna'ya sürgün edilenlere işçi sürgün ve özel sürgün statüsü verilmiştir. Repressiya döneminde 1938'de Kırgızistan'dan Ukrayna'ya sürgün edilen 63 insan repressiya baskıya uğramıştır. Repressiya konusunda sözlü bilgiler ile Ukrayna Herson Vilayeti Derjavniy Arşivi'nin materiyalleribu anlamda birbiriyle paralellik göstermektedir. Sınıf mücadelesinin güçlendirilmesi, kolhozlaştırmanın çok hızlandırılması, kişileri kulak olarak ayırmada ve göç ettirme kampanyasını uygulamada yasaların çiğnenmesi sürgüne uğrayan Kırgızların aileleriyle Çin'e gitmelerine veya kendi isteği ile basmacı gruplarına katılmak suretiyle protesto hareketlerine yol açmıştır. Bu durum x arşiv belgelerinden tespit edilebilmektedir. Çin'e göç etme ve basmacıların hareketleri ve katılma faaliyetleri 1930'lara kadar devam etmiştir. Göç ettirme kampanyalarını uygulamak için cumhuriyet çapında bölgesel komisyonlar düzenlemiş bay-manap, kulaklara karşı propagandalar yapılmıştır. Sürgüne gönderilecek insanlar merkezî, yerli yönetimin vekillerinden ve Devlet Siyasi Başkanlığı Bölümünün vekilinden oluşan üçlü grup (troyka) tarafından tespit edilmiştir. Şahısları kulak olarak ayırma ve göç ettirmeye yönelik yasaların kurallarına her zaman uyulmamıştır. Özel düşmanlık, boy ilişkilerinin etkisinden dolayı gerçek sayıdan fazla kulak çıkarma durumlarına rastlamış çoğu zaman ekonomik düzeyi orta aileler, bazen fakir yaşayanlar bile sürgün büyük kayıplara uğratılmışlardır. Sınır dışı edilen baymanap, kulaklardan alınan mülklerin sayesinde kolhozların maddi dayanağı oluşturulmuştur.
Benzer Tezler
- Кыргызстандагы тарых илими: жаралышы жана өнүгүүсү (XX кылымдын 20-30 жылдары)
Kırgızistan'da tarih biliminin doğuşu ve gelişimi (1920–1930'lu yılları )
MAKTIM MAMETEMİN KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2018
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CEENBEK ALIMBAEV
- Kırgız nesrinin ilk yazarlarının edebi arayışları ve bulguları üzerine bir araştırma (1920-1930)
Кыргыз прозасынын алгачкы калемгерлери: изденүүлөр жана табылгалар (1920-30жж)
FEVZİ KARACA
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAYEVA
- Türkiye'de liberalleşme sürecinde bütçe açıklarının finansman yöntemleri ile ilişkisi
The Relationship between the butget deficid and financel metods in the liberalization period in Turkey
MEHMET MURAT CANDEMİR
- Курды СССР в 1920-30-ые гг.: процессы адаптации и интеграции в советскую систему
Başlık çevirisi yok
İSMET KONAK
Yüksek Lisans
Rusça
2010
Siyasal BilimlerM. V. Lomonosov Moscow State UniversityDOÇ. DR. E. N. DANILOVA