Mekânsal gerçekliğin dönüşüm halleri: Ücra zihinlerin ücra mekânları
Transforming states of spatial reality: Extreme spaces of extreme minds
- Tez No: 827866
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ İFFET HÜLYA ARI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 120
Özet
Bu tez çalışması, mekânın algılanmasıyla paradoksal biçimde kurulan gerçekliğin(in) algılayan öznelerin özel zihinsel mekanizmaları etkisiyle dönüşen hallerini odağına alır. Gerçeklik algısı, çok bileşenli bileşke bir deneyim sonucunda kurulur ve gerçekliğin sınırları öznenin kapasiteleri doğrultusunda çizilir. Özel zihinsel mekanizmalara sahip öznelerin“ücra zihinler”olarak nitelendirildiği tez kapsamında kognitif nörobilimden ödünç alınan algısal kısıtlara referans veren agnozi ve demans, algısal aşırılıklara referans veren sinestezi ve halüsinasyon kavramlarının mekânsal gerçekliği iki ayrı uçtan nasıl dönüştürdüğü incelenmiştir. Birincil, öznel deneyimlerin kişiye özgü, içsel bir gerçeklik sunması ve üçüncü kişilere aktarılmasının zorluğu; deneyimin özünü ve ödünç kavramların filtresiyle gerçekliği nasıl dönüştürdüğünü kavramayı güçleştirir. Bunun bilinciyle ilerleyen tezde bu zihinsel mekanizmalar, mekânsal gerçekliği zenginleştiren araçlar olarak ele alınmış ve gerçekliğin bu araçlar doğrultusunda nasıl dönüştüğü dört katmanlı bir yöntem ile incelenmiştir. Öznenin kendisi dışında bir konumdan mekâna bakmak üzere, özneye farklı pozisyonlar kazandırarak kapasitesini genişleten empati; araştırma yönteminin kurucusu, kilit unsurudur. Empatik yaklaşımlar aracılığıyla, mekânsal algının hiper (fazla, yoğun) ve hipo (eksiltili, seyreltilmiş) hallerini deneyimleyen ücra zihinler ile konumsal ortaklaşmalar ve ortak bir gerçeklik zemini yaratılabileceğine inanılır. Bu amaçla ilk aşamada; ödünç terimlerin edebiyat, sinema, sanat gibi bağlamlarda nasıl yer edindiğine dair derlenen verilerin biriktirildiği, bu yolla ödünç terimlerle karşılaşma/tanışma imkânı sunan bir araştırma düzlemi kurgulanır. Ödünç terimler kapsamında deneyimlenemeyen gerçekliklere dair heterojen yapıda bilgi mozaikleri içeren bu araştırma düzlemi, mekâna algısal kutuplardan bakmak için bir Kılavuz önerisidir. Empatik yaklaşımlar kazanmak üzere derlenen verilerden ulaşılan, atipik algılama hallerine ve mekânsal gerçekliği dönüştürmeye yönelik çıkarımlar da kılavuz düzlemine yerleştirilir. İkinci aşamada, çok boyutlu mekânsal gerçekliğin dönüşümünü daha sistematik ve kategorik biçimde, daha dar bir altlık üzerinden incelemek üzere bir Mekânsal Taksonomi Denemesi yapılır. Bu taksonomi kapsamında mekânı kuran fiziksel, algısal, kavramsal, davranışsal, bağlamsal bileşenler Lawson, Roth ve Eldem'in tanımları doğrultusunda niteliksel ve niceliksel yönleriyle gruplanır. Mekânın çok boyutlu gerçekliğini kuran bu kavramlar; nörolog yazar Oliver Sacks'ın Aklın Gözü, Müzikofili: Müzik ve Beyin Öyküleri, Karısını Şapka Sanan Adam, Halüsinasyonlar kitaplarındaki vaka örnekleri taranarak seçilen ödünç terimlerle ilgili mekânsal deneyimler üzerinden sınıflandırılır ve belirlenen kategorilerin başlığı altında mekânı yeniden kuran, bozan, manipüle eden, dönüştüren taktikler halinde listelenir. Kılavuz ve Mekânsal Taksonomi Denemesi yoluyla çıkarsanan mekânsal dönüşüm taktikleri, atipik algılama biçimleri ve empatik deneyimler üçüncü aşamada Empati Kartları üzerinde sıralanır. Algısal kısıtlarla/aşırılıklarla karşılaşma, potansiyellerini keşfetme, analiz etme ve aktarma şeklinde ilerleyen araştırmanın dördüncü aşamasında, yapılan çıkarımlardan iki farklı çıktı hedeflenmiştir. İlki, ödünç terimlerin mimarlığa enjeksiyonu ile kurulan ikili kavram setleri olarak mimari agnozi, mimari demans, mimari halüsinasyon/halüsinatif mimari, mimari sinestezi/sinestetik mimari tarifleri üretmektir. Bu kapsamda agnozi ile ilgili uç deneyimlerden hareketle; agnozi ile mimarlık birlikteliğinin mekânsal karşılıkları olarak tamamlanamayan/eksiltili mekânlar, belirli kısıtlar çerçevesinde kurulmuş mekânlar ve bu tür mekânların deneyimlenmesiyle oluşan parçalı, eksiltili, detay odaklı, bütüncül anlama ulaşmada zorluk yaşanan algılama halinin mimari agnozi başlığı altında tarif edilebileceği öne sürülmüştür. Demans ile ilgili uç deneyimlerden hareketle; demans ile mimarlık birlikteliğinin mekânsal karşılıkları olarak aşamalı biçimde sınırlarını yitiren, içerisinde kaybolma hissini tetikleyen mekânlar, kaotik yapısıyla (mekânın bütününe hâkim olmayı güçleştiren karmaşık plan düzeni, yatayda ve düşeyde düzensiz ve çok sayıda kademelenmeler, düzensiz ve çok sayıda opak bölücüler içeren) aşinalık kazanmanın zor olduğu ve buna paralel olarak içerisinde yönlenmenin güçleştiği, disoryantasyon hissi uyandıran mekânlar ve bu tür mekânların deneyimlenmesiyle oluşan parçalı, fragmantal, yönelim bozuklukları içeren, güvensiz ve kaotik algılama halinin mimari demans başlığı altında tarif edilebileceği öne sürülmüştür. Sinestezi ile ilgili uç deneyimlerden hareketle; sinestezi ile mimarlık birlikteliğinin mekânsal karşılıkları olarak çok duyulu deneyimler sunan, farklı duyumları eş zamanlı tetikleyen ve buna paralel olarak gerçeklik deneyimini ilave duyumsal katmanlarla yoğunlaştıran mekânlar, deneyimleyicisi ve/veya çevresi ile bütünleşen/hiper-bağlantısallıklar kuran, etkileşime açık mekânlar ve bu tür mekânların deneyimlenmesiyle oluşan esnek, dinamik, dönüşen, özgür algılama halinin mimari sinestezi/sinestetik mimari başlığı altında tarif edilebileceği öne sürülmüştür. Halüsinasyon ile ilgili uç deneyimlerden hareketle; halüsinasyon ile mimarlık birlikteliğinin mekânsal karşılıkları olarak mekânsal organizasyonunda dramatik oran/boyut/derinlik farklılıkları içeren, dramatik ölçek geçişleri barındıran mekânlar, bağlamla ilişkilenmeyen mekânlar, kendi gerçekliğine ilave gerçeklik katmanlarına açık, mevcut gerçekliği dağıtıp parçalamaya veya yoğunlaştırmaya tetikleyen mekânlar ve bu tür mekânların deneyimlenmesiyle oluşan esnek, dinamik, ayrıntılı, temassız, bağlamdan kopuk, yanılgılar içeren, manipülatif algılama halinin mimari halüsinasyon/halüsinatif mimari başlığı altında tarif edilebileceği öne sürülmüştür. Araştırma sürecinin son aşamasında hedeflenen ikinci çıktı, yaratıcı kısıtlar ve yaratıcı aşırılıklar barındıran mekânsal filtrelerin aktarıldığı (Nöro)Mimari Tabu Kartları ile oyunlaşan bir altlık üretmek ve bu altlık aracılığıyla yalın, homojen, standartlara uyan bir mekânı; listelenen kısıtlar çerçevesinde dönüştürmeye davet etmektir. Bu sayede, tez kapsamında üretilen kavram enjeksiyonlarıyla öne sürülen kuramsal söylemin karşılığını pratik anlamda da aramak ve bu arayış sürecinin devam edeceğinin işaretini vermek amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
This thesis focuses on the transforming states of reality, paradoxically established by the perception of space, with the effect of the unique mental mechanisms of the perceiving subjects. The perception of reality is established as a result of a multi-component experience, and the boundaries of reality are drawn in line with the capacities of the subject. Within the scope of this thesis, subjects with unique mental mechanisms are described as“extreme minds”and how spatial reality transforms from two endpoints by the concepts borrowed from cognitive neuroscience (agnosia and dementia as referring to perceptual losses, synesthesia and hallucination as referring to perceptual excesses) are examined. The difficulty of transferring the first-hand, subjective experiences presenting a personal, internal reality to others; makes it difficult to grasp the essence of the experience and how the reality transforms through the filter of the borrowed concepts. As the thesis progresses with the awareness of this, these mental mechanisms are considered as tools that enrich spatial reality. How reality transforms in line with these tools is examined by a four-layered method. Empathy, which expands the capacity of the subject by giving various positions to look at the space from a position outside the subject itself, is the founder element and cornerstone of the research method. It is believed that positional associations and a common ground of reality with extreme minds who experience hyper (excessive, intense) and hypo (subtractive, diluted) states of spatial perception can be created through empathetic approaches. First of all, a research platform is set up in which data is collected on how borrowed terms take place in contexts such as literature, cinema, and art, which offers the opportunity to encounter borrowed terms. Within the scope of borrowed terms, this research plane, which contains heterogeneous mosaics of information about realities that are unable-to-experienced, is a proposal for a Guide to look at space from perceptual poles. Inferences about atypical perception states and transforming spatial reality, which is reached from the data compiled to gain empathetic approaches, are also placed on the plane of the guide. Secondly, a Trial of Spatial Taxonomy is conducted to examine the transformation of multidimensional spatial reality more systematically and categorically through a narrower resource. Within the scope of this taxonomy, the physical, perceptual, conceptual, behavioral, and contextual components that construct the space are grouped with their qualitative and quantitative aspects in line with the definitions of Lawson, Roth, and Eldem. These concepts, which establish the multidimensional reality of space, are classified based on the spatial experiences related to the borrowed terms selected by scanning the case studies in the neurologist author Oliver Sacks's books titled The Mind's Eye, Musicophilia: Tales of Music and the Brain, The Man Who Mistook His Wife for a Hat, Hallucinations. Tactics that re-establish, disrupt, manipulate, and transform the space are listed under the heading of the determined categories. Thirdly, spatial transformation tactics, atypical forms of perceptions, and empathetic experiences deduced from the Guide and the Trial of Spatial Taxonomy are listed on Empathy Cards. This research proceeds in stages called encountering perceptual losses/excesses, discovering, analyzing, and transferring their potentials. In the fourth layer of this research, two different outputs have been targeted from the inferences made till this process. The first is to produce architectural definitions of architectural agnosia, architectural dementia, architectural hallucination/hallucinative architecture, and architectural synesthesia/synesthetic architecture as conceptual pairs established by injecting the borrowed terms into architecture. In this context, based on the extreme experiences related to agnosia, it has been suggested that incomplete/deficient spaces, spaces established within certain constraints and the fragmented, deficient, detail-oriented perceptions, difficulties in reaching a holistic meaning created by experiencing such spaces can be described under the title of architectural agnosia. These spatial counterparts can be produced by combining architecture and agnosia with a transdisciplinary approach. Based on the extreme experiences related to dementia, it has been suggested that spaces that gradually lose their boundaries and trigger the feeling of being lost in it, spaces with chaotic structure (complex plan layout that makes it difficult to comprehend the whole space, irregular and multiple spatial levels in horizontally and vertically, irregular and multiple opaque dividers) cause difficulties to get familiarity with it, to get clear orientation in it and the partial, fragmental, disoriented, insecure and chaotic perceptions created by experiencing such spaces can be described under the title of architectural dementia. These spatial counterparts can be produced by combining architecture and dementia with a transdisciplinary approach. Based on the extreme experiences related to synesthesia, it has been suggested that spaces that offer multi-sensory experiences, spaces that trigger different sensations simultaneously and intensify the experience of reality with additional sensory layers in parallel with this, spaces that are integrated/hyper-connected with the experiencer and/or its environment, open to interaction, and the flexible, dynamic, transforming, liberated perception that created by experiencing such spaces can be described under the title of architectural synesthesia/synesthetic architecture. These spatial counterparts can be produced by combining architecture and synesthesia with a transdisciplinary approach. Based on the extreme experiences related to hallucination, it has been suggested that spaces that contain dramatic ratio/size/depth differences in their spatial organization, spaces that contain dramatic scale transitions, spaces that are out of context, spaces that are open to additional layers of reality to their own reality, that trigger the existing reality to disintegrate or intensify, and the flexible, dynamic, detailed, intangible, out of context, manipulative perception that created by experiencing such spaces can be described under the title of architectural hallucination/hallucinative architecture. These spatial counterparts can be produced by combining architecture and hallucination with a transdisciplinary approach. Finally, the second targeted output for the last layer of this research process is to produce a playful base called (Neuro)Architectural Taboo Cards with spatial filters containing creative constraints and creative excesses on it, and through this base, a simple, homogeneous, standards-compliant space is to invite transformation within the constraints listed on these cards. Thus, it is aimed to seek the practical equivalent of the theoretical discourse put forward with the conceptual injections produced within the scope of this thesis and to make a sign that this research process is to be continued.
Benzer Tezler
- Construction of everyday reality in a virtual world: The case of 'World of warcraft'
Sanal dünyada gündelik gerçeklik kurulumu: 'World of warcraft' vakası
CEYDA YOLGÖRMEZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2016
SosyolojiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÇAĞATAY TOPAL
- Mekân poetiği bağlamında romanda metaverse ve mekânın sanaldönüşümü
Metaverse and virtual transformation of space in literary fiction within the context of space poetics
HALİL ÖZDEMİR
Doktora
Türkçe
2024
Karşılaştırmalı EdebiyatEskişehir Osmangazi ÜniversitesiKarşılaştırmalı Edebiyat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEDİNE SİVRİ
- Katılımcı mekân tasarım sürecinde sanal gerçekliğin kullanımı
Usage of virtual reality in participatory spatial design
EMRE DEDEKARGINOĞLU
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2023
İç Mimari ve DekorasyonHacettepe Üniversitesiİç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MELTEM YILMAZ
- Türk modernleşmesi ve gündelik hayat ilişkisine sinema üzerinden bakmak: 1950'ler Türk Sinemasında eğlenme pratikleri
Look over the relationship between turkish modernization and everyday life through the cinema: in the 1950s the Turkish Cinema entertainment practices
ESRA GÜNGÖR
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Radyo-TelevizyonGazi ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SERDAR ÖZTÜRK
- Zamansallık ve mekansallık bağlamında heterotopyaların sentaktik ve semantik irdelenmesi
A syntactic and semantic research on the temporality and spatiality of heterotopias
İLGİ HACIHASANOĞLU