Özbek Türkçesinin Hive Oğuz ağzı
Khiva Oghuz dialect of Uzbek
- Tez No: 828251
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA ARGUNŞAH
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Harezm ağızları, Hive Oğuz ağzı, Oğuzca unsurlar, Karluk, Khwarezm dialects, Khiva Oghuz dialect, Oghuz elements, Qarluq
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 1328
Özet
Büyük bir bölümü Özbekistan'ın sınırları içerisinde yer alan Harezm bölgesi, kadim zamanlardan bu yana, verimli topraklara sahip oluşu ve jeopolitik öneminden dolayı, birçok topluluğa ev sahipliği yapmış ve bazen bölgede birçok etnik unsur bir arada yaşamıştır. Kaynakların verdiği bilgilere göre bölge Harezm bölgesi, 11. asra kadar İranî kavimlere ev sahipliği yapmış, bu asırdan sonra Türkleşmeye başlamıştır. Türk dilinin 13.-15. asırlar arasında konuşulup yazılan dönemini kapsayan 'Harezm Türkçesi' terimi de ismini bu coğrafyadan almıştır. Tarihî dönemde bu coğrafyada Karluk, Kıpçak ve Oğuz unsurlarının iç içe yaşadığı bilinmektedir. Günümüzde de bu coğrafya, farklı Türk dilli unsurlarının bir arada yaşadığı yer olma özelliğini devam ettirmektedir. Bu çalışmanın konusu, Harezm'in tarihî şehirlerinden biri olan Hive'nin diyalektolojik durumunu çeşitli dil bilimsel yöntemlerle ortaya koymaktır. Edebî dili bir Karluk lehçesi olan Özbekistan'da, Oğuz ve Kıpçak ağızlarının da önemli yer tuttuğu, bu ülkenin diyalektolojik bakımdan zengin bir yapıya sahip olduğu dil bilimciler tarafından sıkça zikredilir. Harezm bölgesinin güneyi de Oğuz ağızlarının en yoğun olduğu bölgedir. Bunlar içerisinde de tarihî ve kültürel dokusuyla Hive önemli bir yer tutar. Bu çalışmada, Hive ağzı betimsel yöntemle ele alınarak grameri hazırlanmış ve metinler esasında ağzın tespit edilebilen söz varlığı ortaya konmuştur. Çalışmanın temeli, 2019 yılının Ağustos- Kasım ayları arasında Harezm'de yapılmış olan saha araştırmasından elde edilen materyallere dayanmaktadır. Çalışmada Hive ağzı, gramatik ve leksik bakımdan ele alınmış, Oğuz ve Karluk özelliklere vurgu yapılmış ve Hive'nin günümüzdeki diyalektolojik durumu araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.
Özet (Çeviri)
Since ancient times, the Khwarezm region, a large part of which is now within the borders of Uzbekistan, has been home to many communities due to its fertile lands and geopolitical importance, and sometimes many ethnic elements have lived together in the region. According to the information provided by the sources, the Khwarezm region was home to Iranian tribes until the 11th century, and after this century it started to Turkization. The term 'Khwarezm Turkic', which covers the period of the Turkic spoken and written between the 13th-15th centuries, took its name from this geography. It is known that Qarluq, Qipchaq and Oghuz tribes lived together in this geography in the historical period. Today, this geography continues to be a place where different Turkic elements live together. The subject of this study is to reveal the dialectological situation of Khiva, one of the historical cities of Khwarezm, through various linguistic methods. It is frequently mentioned by linguists that Oghuz and Qipchaq dialects have an important place in Uzbekistan, whose literary language is a Qarluq variety, and that this country has a dialectologically rich structure. The south of the Khwarezm region is the region with the highest concentration of Oghuz dialects. Among these, Khiva has an important place with its historical and cultural texture. In this study, the grammar of the Khiva variety was prepared by using the descriptive method and a part of the vocabulary of the variant was revealed on the basis of texts. The basis of the study is based on the materials obtained from the field research conducted in Khwarezm between August-November 2019. In the study, the Khiva variety is analyzed grammatically and lexically, Oghuz and Qarluq features are emphasized, and the current dialectological situation of Khiva is presented for the use of researchers.
Benzer Tezler
- Buhara Özbek Hanlığı vakayinamesi 'Muhitü't-Tevarih' [Vr. 430a-489a] adlı eserin transkripsiyon ve değerlendirilmesi
Transcription and evaluation of the Bukhara Uzbek Khanate chronicle 'Muhitü't-Tevarih' [Vr. 430a-489a]
İSMAİL HULUSİ ŞENYIL
- Özbek Türkçesinin leksikolojisi
Başlık çevirisi yok
SELAHİTTİN TOLKUN
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiEski Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ YÜCE
- Özbek Türkçesinin kuruluş dönemindeki ses bilgisi özelliklerinin karşılaştırılması
Comparison of phonetics of Uzbek Turkish language during its establishment period
YASEMİN UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YUSUF AVCI
- Türkiye'deki Afganistan Özbeklerinin ağzı (Ses bilgisi-metinler-gramatikal dizin)
The dialect of Afghan Uzbeks in Turkey (Phonetics-texts-grammatical index)
YALÇIN YURDAKUL
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇETİN PEKACAR
- Özbek yazarı Mumincan Taşkın'ın Şairler Tezkiresi ve tahlili
A Uzbek writer Mo'minjon Tashqin's Shoirlar Tazkirasi and analysis
MUNENORİ INOUE
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
DilbilimFatih ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NODİRKHON KHASANOV