Türkiye'deki Afganistan Özbeklerinin ağzı (Ses bilgisi-metinler-gramatikal dizin)
The dialect of Afghan Uzbeks in Turkey (Phonetics-texts-grammatical index)
- Tez No: 735299
- Danışmanlar: PROF. DR. ÇETİN PEKACAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 966
Özet
Özbek Türkçesinin tarihî yayılma evreni içinde yer alan Afganistan, dil içi ve dil dışı etkilerin karmaşık olduğu bir alandır. Afganistan; yalnız Özbek Türkçesi için değil Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi ve Türkmen Türkçesi ağızlarının da yayılma evreni içerisinde değerlendirilir. Tarihî Karluk-Kıpçak-Oğuz birlikteliği günümüz Afganistan Özbek Türkçesi için de geçerlidir. Bölgede eğitim dili olan Darice de dil dışı etki unsurudur. 1979 yılında Rusların Afganistan'ı işgal etmesiyle Afganistan'dan göç etmek zorunda kalan bir kısım Özbek Türkü; 1982 yılında Türkiye'ye getirilerek Gaziantep, Hatay ve Şanlıurfa'da iskân edilmiştir. Çalışmanın evreni bu iskân bölgelerinde ortaya çıkan ağız adacıkları ile sınırlandırılmıştır. Çalışmada Türkiye'deki Afganistan Özbekleri ağzının ses bilgisi özellikleri ile muhtemel ağız gruplarının eş zamanlı ve tasvirî bir yöntemle tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma“İnceleme, Metinler ve Gramatikal İndeks”bölümlerini içermektedir. Anılan yerleşim birimlerinde 2017 ve 2018 yıllarında yapılan derlemeler, IPA (The International Phonetic Alphabet) çeviri yazı sistemi kullanılarak transkribe edildi. Metinler“yerleşim yeri”,“uruk”ve“Afganistan'dan geldikleri yer”olmak üzere 3 temel değişken kurgulanarak kodlandı. Böylece muhtemel alt ağız gruplarını ifade eden OBA, OBK, OCM, OHF, OKÇ, OKD, OKK, OKÖ, OKY, ÖBK, ÖBL, ÖKK, ÖKF, ÖKY, ÖTÖ, GKK kodları oluşturuldu. İnceleme bölümünde“söyleyişte hece sınırlarının değiştirilmesiyle kısalan ünlülerin varlığı”;“iyi bilinen 'açık e' dışında, çok açık, art dil, düz ve çok açık, orta dil, düz ünlülerin varlığı”;“ünlü bölünmesi ve neticesinde ortaya çıkan çift ünlülerin varlığı”;“fonetik bir hadiseye işaret eden uzun boğumlanmalı ünsüzlerin varlığı”;“sistemli hâldeki kelimeler arası gerileyici benzeşme örneklerin varlığı”;“ön dil ünlülerinin ve ön damak ünsüzlerinin ortalılaşması”;“kelime başlarında yuvarlak ünlülerden önce çift dudak ünsüzü türetilmesi”;“tek heceli kelimelerden sonra heceyi kapatma isteğiyle süreksiz, gırtlaksı, ötümsüz ünsüzün türetilmesi”;“sandhi içerisinde ünsüz türetilmesi”gibi bazı orijinal fonetik tespitlere ulaşılmıştır. Özbeklerin söz konusu alt ağız grupları, 1982 yılından günümüze kadar iskân edildikleri yerleşim birimlerinde birlikte yaşamaktadırlar. Bu birlikteliğin grupların ayırıcı fonetik vasıflarının azalmasına, benzerliklerin ve nöbetleşmelerin artmasına sebep olduğu görülmüştür. Gramatikal dizin bölümünde ortaya konan verilerin de araştırmacılar tarafından hazırlanması muhtemel ağız sözlüklerine ve ağız atlaslarına malzeme sunacağı; ayrıca incelenen ağza ait gramer özelliklerini görmek bakımından imkân sağlayacağı öngörülmektedir.
Özet (Çeviri)
Afghanistan, which is in the historical expansion universe of Uzbek Turkish, is an area where linguistic and non-linguistic effects are complex. Afghanistan is evaluated in the expansion universe not only for Uzbek Turkish but also for Kazakh Turkish, Kyrgyz Turkish, and Turkmen Turkish dialects. The historical Karluk-Kipchak-Oghuz association is also valid for today's Afghanistan Uzbek Turkish. Dari, the language of education in the region, is also a non-linguistic factor. Uzbek Turks, who were forced to migrate from Afghanistan due to the Russian occupation of Afghanistan in 1979, were brought to Turkey in 1982 and settled in Gaziantep, Hatay and Şanlıurfa. The universe of the study was limited to the dialect groups that emerged in these settlements. In this study, the aim was to determine the phonetic features of the Afghan Uzbek Turks dialect in Turkey and simultaneously possible dialect groups with a descriptive method. The study is composed of“Review”,“Texts”and“Grammatical Index”sections. The compilations made in the aforementioned settlements in 2017 and 2018 were transcribed using the IPA (The International Phonetic Alphabet) transcription system. The texts were coded by constructing three basic variables:“the place of settlement”,“tribe”,“and the place of origin in Afghanistan”. Thus the codes OBA, OBK, OCM, OHF, OKÇ, OKD, OKK, OKÖ, OKY, ÖBK, ÖBL, ÖKK, ÖKF, ÖKY, ÖÖÖ, and GKK representing possible sub-dialect groups were created. In the analysis section, some original phonetic determinations were determined such as“vowels are shortened by changing the syllable boundaries in the articulation”,“open postdorsal a and open predorsal a vowels exist apart from the well-known open e”,“diphthongs are created from the vowel split”,“the existence of long articulated consonants indicates a phonetic event”,“regressive affinities exist between words in a systematic state”,“anterior palatal vowels and consonants become middle palatal”,“derivation of bilabial consonants occur before round vowels at word beginnings”,“occlusive, glottal, unvoiced consonant occur after monosyllabic words in order to close the syllable”and“consonant derivation occurs in sandhi”. The dialect groups have been living together in settlements continuously since 1982. It was seen that this association led to a decrease in the distinctive phonetic characteristics of the groups and an increase in similarities and alternations. It was expected that the data presented in the part of grammaritical index, would provide material for dialect dictionaries and dialect atlasses prepared by the researcers and would give opportunities for observing the grammaritical features of inspected dialect.
Benzer Tezler
- Büyük Ortadoğu Projesi: Gelişimi ve savaşları
Major Middle East Project: Development and wars
AHMET İHSAN ÖMÜR TİBET
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Uluslararası İlişkilerUfuk ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Bölümü
DOÇ. DR. MEHMET OKYAYUZ
- Afganistan'ın yerel yönetim sistemi
Local administration system in Afghanistan
NAQIBULLAH SALEEM MOMAND
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Kamu YönetimiAnkara ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ OZAN ZENGİN
- Türkiye ve Afganistan sismik yönetmeliklerine göre perde duvarlarının davranışının karşılaştırması
Comparison of seismic behavior of shear walls according to Turkey and Afghanistan seismic codes
OBAIDULLAH AMIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
İnşaat Mühendisliğiİstanbul Aydın Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEPANTA NAİMİ
- Türkiye-AB arasındaki Geri Kabul Antlaşması çerçevesinde Türkiye'deki Afgan mültecilerin durumu (2001 sonrası)
EU-Turkey Readmission Agreement between the framework of Afghan refugees in Turkey (after 2001)
EKRAMUDDİN BAYAZİDİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Uluslararası İlişkilerİstanbul ÜniversitesiAvrupa Birliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YEŞİM ÖZER
- Afganistan'da uygulanmakta olan finansal sistem, sisteme ilişkin yasal düzenlemeler ve Türkiye karşılaştırması
Financial system applied in Afghanistan, legal arrangements regarding the system and comparison with Turkey
MOHAMMAD ANWAR HASHEMİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
BankacılıkNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiBankacılık ve Finans Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEÇKİN ARSLAN