Кыргызстандагы мамлекеттик ишканалар менен чарбалык коомдордун өлкөнүн экономикасындагы ролу жана салымы
Kırgızistan'daki devlet teşebbüsleri ve ekonomik toplulukların ülke ekonomisindeki rolü ve katkısı
- Tez No: 829734
- Danışmanlar: PROF. DR. JUSUP PİRİMBAEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Devlet şirketleri, anonim şirketler, sübvansiyonlar
- Yıl: 2022
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Ekonomi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 104
Özet
Devlet şirketlerinin ülke ekonomisinde büyük yeri vardır. Özellikle, devlete ait şirketlerin temel amacı, misyonu ve görevleri, şirketlerin çalışmasının durmadan çalışması gerekliliği ülkenin kalkınma stratejisini, güvenliğini, ekonomik ve sosyal istikrarını düzenleme ve istikrara kavuşturma işlevidir. Devlet güvenliği açısından özel ve gizli ürün, mal ve hizmetlerin üretimi, depolanması ve amacına uygun, siyasi-stratejik kullanımının egemen bağımsız bir devlet için büyük önem taşıdığı söylenmelidir. Dolayısıyla kamu iktisadi teşebbüslerinin makroekonomik performansı üzerinde doğrudan bir etkisi olmasa bile dolaylı olarak önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, 31 Aralık 2021 tarihli verilere göre, 13 kamu kuruluşu, kontrol altındaki devlet kurumlarının bilgilerine erişim mevcut yasalara göre sınırlı olduğundan, devlet mülkiyetinin“açık оtоmаtik muhаsеbеsi sürеcinе”katılmamaktadır. Bu nedenle, stratejik olarak toplum için gizli, devlet için önemli olan ürünleri üreten devlet şirketleri ülkemizin güçlü ülrt olması için gereklidır. 31 Ağustos 1991'de Kırgız Cumhuriyeti bağımsız, egemen bir ülke olarak Sovyetler Birliği'nden ayrıldığı günden itibaren kendi serbest ekonomi politikasını yürütmeye başlamıştır. Aynı yıl, daha doğrusu 1991 baharında devlete ait işletmeler özel mülkiyete devredildi, yani devletten ayrılma süreci ve devlet mülkiyeti yönetimi alanında yetkili devlet organı ile özelleştirme başladı. ix Böylece devlete ait şirketlerin mülkiyet şekli devletten özele doğru değişmiş, özel şahıslar tarafından yönetilmiş, büyük bir kısmı çalışmayı bırakmış, taşınır ve taşınmazları satılmış, yağmalanmış ve yok edilmiştir. Tarım, sanayi ve tekstil sektörleri tamamen çöktü ve yok oldu. Günümüzde kamu iktisadi teşebbüsleri ve devlet iktisadi teşebbüslerinin sayısı değişmiştir. Şu anda ülkemizde: - 95 devlet teşebbüsü; 23 ekonomik topluluk faaliyet gösteriyor. Bu devlete ait şirketler, her yıl raporlama yılının 1. çeyreğinde Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticaret Bakanlığına bağlı Devlet Mülk Yönetimi Fonu ile yıllık yürütme planları üzerinde anlaşmaya varır ve onaylar. Onaylanan planların devlet şirketleri tarafından karşılanmaması durumunda, bunlar Kırgız Cumhuriyeti'nin kamu teşebbüsleri ve ekonomik topluluklar hakkındaki yasalarına göre sorumludur. Ayrıca Devlete ait şirketler piyasa ortamında serbest rekabete katılmakta ve kar elde edebilmektedir. Ne de olsa devlet tarafından vergi ve sübvansiyon desteği, bürokratik yardımlar ve devletin sosyal hizmetleri ile destekleniyordu. 2021 yılının ilk yarısı verilerine göre toplam 8044 kişiye istihdam sağlandı. Vergi katkı payları 547.893,8 bin som, Sosyal Fon'a 605.570,6 bin som tutarındadır. Bu gösterge ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Tezin ikinci bölümünde kamu şirketlerinin ekonomiye katkısı detaylı olarak anlatılmıştır. Yukarıda belirtilen kamu iktisadi kuruluşlarının ülke ekonomisine olan büyük katkılarına, rollerine ve önemlerine rağmen hala sorunlu konular bulunmaktadır. Bunlar: - devlete ait şirketlerde yönetici pozisyonlarında çalışanların personel seçimi, bilgi ve deneyim eksikliği; - Yıllık planları tam olarak yerine getirmemesine rağmen yöneticinin sorumsuzluğu; - Devlet şirketinin sermaye varlıklarının ve varlıklarının verimsiz kullanımı; - Şirketin yeni çalışma ilkelerine ve gelişme yollarına bağlılığının olmaması, yenilenmesi, teşvik eksikliği vb. Bu problemlerin araştırılması ve çözüm yolları tezin üçüncü bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Özet (Çeviri)
Мамлекеттик компаниялардын өлкөнүн экономикасында орду чоң. Анткени, мамлекеттик компаниялардын негизги түзүлүү максаты, иштөө зарылчылдыгы, миссиясы жана милдеттери – бул өлкөнүн өнүгүү стратегиясын, коопсуздугун, экономикалык жана социалдык туруктуулугун жөнгө салып, турукташтырган функциясы эсептелинет. Айта кетсек, мамлекеттин коопсуздугу жагында атайын жана жашыруун продуктуларды, товар жана кызматтарды өндүрүү, сактоо жана туура, максаттуу, саясий-стратегиялык багытта колдонуу эгемендүү көз карандысыз мамлекет үчүн мааниси чоң. Ошондуктан, мамлекеттик компаниялардын макроэкономикалык көрсөткүчтөргө түздөн-түз таасирин тийгизбесе да кыйыр түрдөмаанилүү роль ойнойт. Алсак, 2021-жылдын 31-декабры боюнча маалыматтарга ылайык, 13 мамлекеттик ишкана мамлекеттик мүлктүн ачык автоматташтырылган эсепке алуу процессине катышпайт, анткени алардын карамагында турган мамлекеттик органдардын маалыматына жетүү колдонуудагы мыйзамдарга ылайык чектелген. Демек, стратегиялык орду өлкө үчүн чоң. Кыргыз Республикасы 1991-жылдын 31-августунда Советтер Союзунун курамынан бөлүнүп чыккан күндөн тартып, көз карандысыз, эгемендүү өлкө катары, өз алдынча эркин экономикалык саясатын жүргүзүп баштады. Ошол эле жылы, тагыраагы 1991-жылдын жаз айларында мамлекеттин колундагы ишканалар жеке менчике өткөрүлүп, башкача айтканда мамлекеттик мүлктү vi башкаруу чөйрөсүндөгү ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган менен мамлекеттен ажыратуу жана менчиктештирүү процесси башталган. Ошентип, мамлекеттик компаниялардын менчиктин формасы мамлекеттиктен жекеге өтүп , жеке тараптар башкарып, көпчүлүгү иштөөсүн токтотуп, кыймылдуу жана кыймылсыз мүлктөрү сатылып, тонолуп, бузулуп жок болду. Айыл-чарба, өнөржай жана текстил тармактары биротоло кыйрап, жок болду. Бүгүнкү күндө, мамлекеттик ишканалар жана акцияларында мамлекеттин үлүшү бар ишканалардын саны өзгөрдү. Азыркы учурда өлкөбүздө: – 95 мамлекеттик ишкана; 23 чарбалык коомдор ишмердүүлүгүн жүргүзүп келе жатат. Бул мамлекеттик компаниялар жыл сайын отчёттук жылдын 1-кварталында Кыргыз Республикaсынын Экoнoмика жaнa кoммерция министрлигине кaрaштуу мамлекеттик мүлктү бaшкaруу бoюнчa Фонду менен жылдык аткарчу пландарын макулдашып бекитишет. Бекитилген пландар мамлекеттик компаниялар тарабынан нормага жетпей калган учурда Кыргыз Республикасынын мамлекеттик ишканалар жана чарбалык коомдор жөнүндөгү мыйзамдарына ылайык, жоопкерчилик тартышат. Ошондой эле, Мамлекеттик компаниялар рыноктук шартта эркин атаандашууга катышат жана пайда алып келе алат. Анткени, мамлекет тарабынан салыктык жана субсидиялык колдоолор, бюрократиялык жеңилдиктер жана мамлекеттик социалдык кызматтар берилип колдоого алынган. Учурда макроэкономикалык жактан мамлекетке алып келген пайдалары болуп 2021-жылдын биринчи жарым жылдыгындагы маалыматтарга караганда жалпы 8044 киши жумуш менен камсыз болгон. Салыктык төгүмдөрү 547 893,8 миң сом, Социалдык фондго 605 570,6 миң сомду түзгөн. Бул көрсөткүч өлкөнүн экономикасы үчүн чоң салым. Мамлекеттик компаниялардын Экономикага салымын диссертациянын экинчи бөлүгүндө кеңири ачыкталат. Жогоруда айтылган мамлекеттик компаниялардын өлкөнүн экономикасына кошкон салымы, ролу жана мааниси чоң болгондугуна карабай жетишпеген көйгөйлүү маселелери да бар. Алар: vii – Мамлекеттик компанияларда жетекчилик кызматта иштегендердин кадрдык тандоосу, билими жана тажрыйбасынын жетишсиздиги; – Жылдык пландарын толугу менен аткарбагандыгына карабай жетекчинин жоопкерчилик тартпоосу; – Мамлекеттик компаниядагы пайдаланылган негизги каражаттарын, мүлктөрүн сарамжалдуу пайдаланбоосу; – Компаниянын жаңы иштөө принциптерине жана өнүктүрүүгө багытталган жолдорго, жаңыланууга умтулбоосу, стимулдун жоктугу жана башкалар. Аталган көйгөйлөрдү издөө жана аларды чечүүнүн жолдору диссертациянын үчүнчү бөлүмүндө кеңири чагылдырылат. Ачкыч сөздөр: мамлекеттик компаниялар, чарбалык коомдор, субсидиялар.
Benzer Tezler
- Кыргызстанда туризмди өнүктүрүү проблемалары
Kırgızistanda'ki turizmin kalkınma sorunları
GULZAT BERENALİEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2012
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEkonomi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DANIŞMAN YOK
- «тышкы сооданын кыргызстандын экономикалык өсүшүнө тийгизген таасири»
Dış ticaretin Kırgızistan'ın ekonomik büyümesine etkisi
ELNURA TURSUNBEKOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DAMİRA CAPAROVA
- Кыргызстандагы текстиль жана тигүү ɵнɵр жай тармактарынын ɵнүгүүсү
Kırgızistan'daki tekstil ve giyim dikme sektӧrünün kalkınması
RASHİDA CHEE
Yüksek Lisans
Kırgızca
2012
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEkonomi Ana Bilim Dalı
AR.GÖR. DANIŞMAN YOK
- Кыргызстан экономикасынын еаэб шартында реалдуу секторунун өнүгүүсү
Avrasya Ekonomik Birliği koşullarında Kırgızistan ekonomisinin reel sektörünün gelişimi
AYSULUU RAYIMBEKOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2020
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DAMİRA CAPAROVA
- Kırgızıstan'da yoksulluğun önlenmesinde mikrokredi uygulamaları
Кыргызстанда жакырчылык менен күрөшүүдө микрокредит колдонуулары
KADIRBEK SULTAKEEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
MaliyeKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMaliye Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İdris SARISOY