Geri Dön

Bilgisayarlı dilbilim çerçevesinde deyimlerin bilişsel yöneltimli etiketlenmesi

Cognitive-oriented labeling of idioms within the framework of computational linguistics

PDF İndir

  1. Tez No: 831626
  2. Yazar: UMUT YOZGAT
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ÖZGE CAN ERDOĞAN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Dilbilim, Linguistics
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Genel Dilbilim Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Genel Dilbilim Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 172

Özet

Bilişsel bakış açısına göre dil, bilişsel bir dizgenin bir parçasıdır ve soyutlama süreçleri, karar verme gibi tüm bilişsel yetiler de dille etkileşime girer. Bu çerçevede dili bir kavramsallaştırma süreci olarak ele alan özellikle 1970'li yıllardan sonraki çalışmalar, sözdizim ve anlambilim temelli yaklaşımların çözümlemede yetersiz kaldığı deyim olgusuna farklı bir bakış açısı getirmiştir. Dili özerk olmayan bilişsel bir süreç olarak gören bu bakış açısına göre yapısal olarak tahmin edilemeyen uzlaşılmış anlatımlar olarak deyimler, doğası gereği dilsel değil kavramsal olarak tanımlanmaktadır. Tek tek parçalarının anlamlarından öte, parçalarının tümünün anlamın yapılandırılmasına katkıda bulunduğu çok sözcüklü bileşenlerin bir alt türü olan deyimler, bireyin dünyayı anlamlandırmasında etkin bir rol oynar; bu da söz konusu dil olgusunu başta bilişsel dilbilim olmak üzere pek çok farklı disiplinin merkezine yerleşmesiyle sonuçlanır. Ne var ki hem deyimin iç yapısı hem bağlam ve olası diğer tetikleyiciler gibi etmenlerden etkilenmesi, bu olgunun çözümlenmesini oldukça karmaşık hale getirdiğinden deyimler, günümüzde bilgisayarlı dilbilim alanının adeta çözüme gereksinim duyan odak noktası konumundadır. Bu noktada çalışmamız, deyimlerin temsil ettikleri kavramların belirlenmesi bilgisayarlı dilbilim çalışmaları açısından deyimlerin tahminedilebilirliğinde işler olduğu varsayımından hareketle Türkçe deyimlerin düşünce içeriklerinin birer parçası olarak kavramları İdealleştirilmiş Bilişsel Modeller çerçevesinde saptamayı, bu yolla bilgisayarlı dilbilim araçlarına bir veri etiketlemesi yöntemi oluşturmayı amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda 68 Türkçe deyim kavram etiketlenmiş, TUD verileri üzerinden gerçek kullanım örüntüleri saptanmış, bölüt içerisinde deyim-kavram eşleşmesini sınamak için bir Phyton kodu yazılmış, bu kodda Türkçe için geliştirilmiş bir dil modeli kullanılmıştır. Tüm bu kuramsal ve uygulamalı yöntemler sonucunda varsayımımız doğrulanmış, deyimler geliştirdiğimiz sistem tarafından yakalanarak işaretlenebilmiştir.

Özet (Çeviri)

From a cognitive perspective, language is part of a cognitive system; and all cognitive abilities such as abstraction processes and decision making also interact with language. In this context, especially the studies after the 1970s, which deal with language as a conceptualization process, have brought a different perspective to the idiom phenomenon where syntax and semantics-based approaches are insufficient in analysis. According to this perspective, which sees language as a non-autonomous cognitive process, idioms as consensual expressions that are structurally unpredictable, are defined conceptually rather than linguistically in nature. Idioms in which the whole of their parts contribute to the construction of meaning, rather than the meanings of their individual parts, and are a subtype of multi-word components play an active role in the individual's understanding of the world; this results in the language phenomenon being placed at the center of many different disciplines, especially cognitive linguistics. However, because of the internal structure and the influence of the factors such as context and other possible triggers, idioms are the focal point of computational linguistics field that needs a solution. At this point, our study is based on the assumption that the determination of the concepts that idioms represent works in the predictability of idioms in terms of computational linguistics studies. In this study, it is aimed to determine the concepts as part of the thought content of Turkish idioms within the framework of Idealized Cognitive Models, and in this way to create a data labeling method for computer linguistics tools. For this purpose, 68 Turkish idioms are taken as a database and appropriate concepts are assigned to them, real usage patterns of idioms were determined through TUD data, a Python code has been written to test phrase-concept matching within the segment and in this code, a language model developed for Turkish is used. As a result of all these theoretical and applied methods, our hypothesis is confirmed, and the idioms are captured and marked by the system we developed.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    147689

    The written performance of the Turkish advanced university students of English with reference to the use of conjuncts from the quantitative and functional perspectives

    İngiliz dili eğitimi bölümündeki öğrencilerin, bağlaçları işlevsel ve nicelik açısından yazılı anlatımda kullanma performanslarının ana dili İngilizce olan öğrencilerin performansları esas alınarak bilgisayar destekli ortamda karşılaştırmalı analizi

    DİLAVER ALİ BAYRAKÇI

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2004

    DilbilimMustafa Kemal Üniversitesi

    İngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. ABDURRAHMAN KİLİMCİ

  2. Tez No

    89594

    The Computer corpus-based lexical and syntactic contrastive interlanguage analysis on the written performance of the English language learners at Cukurova University with referance to the native ...

    Çukurova Üniveristesi'nde İngiliz Dili Eğitimi Bölümü'ndeki öğrencilerin sözcük ve sözdizimi açısından yazılı anlatım performanslarının ana dili İngilizce olan öğrencilerin performansları esas alınarak ....

    ABDURRAHMAN KİLİMCİ

    Doktora

    İngilizce

    İngilizce

    1999

    DilbilimÇukurova Üniversitesi

    İngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. F. ÖZDEN EKMEKÇİ

  3. Tez No

    223702

    Akraba ve bitişken diller arasında bilgisayarlı çeviri için karma bir model

    A hybrid model for machine translation between agglutinative and related languages

    AHMET CÜNEYD TANTUĞ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2007

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİstanbul Teknik Üniversitesi

    Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF.DR. EŞREF ADALI

  4. Tez No

    347285

    Signals of understanding in multilingual communication: A cross-linguistic functional analysis of interjections

    Çok dilli iletişimde anlama belirtkeleri: Ünlemlerin işlevsel dilbilim çerçevesinde dillerarası bir incelemesi

    MEHMET AKKUŞ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2013

    DilbilimOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    İngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ÇİĞDEM SAĞIN ŞİMŞEK

  5. Tez No

    184541

    Implementing cognitive grammar on a cognitive architecture: A case study with ACT-R

    Bilişsel gramerin bilişsel mimaride gerçekleştirilmesi: Bir ACT-R çalışması

    EVGUENI STEPANOV

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2004

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Bilişsel Bilim Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. BİLGE SAY

Geri Dön