Şehir planlamanın kurumsallaşmasında bir kamu mimarı: Mithat Yenen (1908-1987)
A public architect in the institutionalization process of urban planning: Mithat Yenen (1908-1987)
- Tez No: 837276
- Danışmanlar: DOÇ. DR. VESİLE GÜL CEPHANECİGİL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 213
Özet
Cumhuriyet Dönemi'nde savaştan çıkan ülkenin hızla kalkınması ve modernleşmesi için ekonomik kalkınmanın yanı sıra şehirlerin imarı ve planlanmasına da önem verilmiştir. Geç Osmanlı Dönemi'nde başlanan kent planlamanın kurumsal hale getirilmesi ve yasal düzenlemelerle kurallara bağlanması Cumhuriyet Dönemi'nde de devam etmiştir. Bu kurumsallaşma süreci, şehir planlama anlayışının oluşması için önem teşkil etmesine karşın, modern dönem mimarlık tarihi yazınında bu sürecin şekillenmesinde görev alan kamu mimarlarının, şehir plancıların ve teknik elemanların isimlerine nadiren rastlanmaktadır. Halbuki, günümüze kadar gelen ve hala şekillenmekte olan şehir planlamanın kurumsallaşması sürecine kimlerin, nasıl bir birikimle ve hangi eylemlerle yön verdiğinin anlaşılması, geleceğe yönelik şehir planlama politikalarının oluşturulması için önem arz etmektedir. Çalışmanın amacı 1930'lardan 1970'lere kadar şehir planlamada yeni kurumların oluşması, geliştirilmesi ve teknik elemanların yetiştirilmesine katkı sağlamış öncü figürlerden biri olan Mithat Yenen'in şehir planlamaya katkısını ve şehir planlama anlayışını tanımlamaya çalışmaktır. Bunu yapmak için ikincil literatürün yanı sıra aile arşivi, çeşitli bakanlık ve kurumların arşivleri, kanun ve talimatname metinleri, yayınlanmış imar planı izah raporları, dönemin süreli yayınları kullanılarak hem dönem içindeki gelişmeler hem de Yenen'in üretimleri ortaya çıkarılmıştır. Mithat Yenen, 1908 yılında Selanik'te doğmuştur. Lise eğitimini 1920-1928 yılları arasında İstanbul Erkek Lisesi'nde almıştır. 1929-1935 yılları arasında Stuttgart Teknik Üniversitesi'nde mimarlık eğitimi almıştır. Burada 1901 yılından itibaren Deutscher Werkbund üyesi Theodor Fischer'in başlattığı eğitim reformu ve daha sonra Paul Bonatz ve Paul Schmitthenner'in ders programların yaptıkları staj zorunluluğu, şehir planlama ve konstrüksiyon bilgisi gibi derslerin eklenmesi gibi uygulamalar sayesinde mimaride pratik ve uygulamaya dayalı bir eğitim almıştır. Öğrencilik yıllarında karşılaştığı Paul Bonatz, Paul Schmithenner, Heinz Wetzel, Ernst Egli gibi isimler mimarlık ve şehir planlama anlayışının gelişmesine katkı sağlamıştır. 1935 yılında Stuttgart'tan mezun olan Yenen, 1936 yılında Ankara'da Dahiliye Vekaleti'ne bağlı Belediyeler İmar Heyeti'nde önce şehircilik mütehassısı daha sonra Teknik Müdür olarak çalışmaya başlamıştır. Bu sırada Anadolu'yu gezerek Türk şehirlerini araştırma fırsatı bulan Yenen, fotoğraflar ve eskizler yardımıyla Türk şehirlerini ve özelliklerini derleyerek çeşitli süreli yayınlarda ve konferanslarda araştırmalarını sunmuştur. 1941 yılında Belediyeler İmar Heyeti'nde İmar Şefi olarak görev yapmıştır. Bu dönemde devlet tarafından 1930 Belediyeler Kanunu'ndan beri süregelen, imar ve planlamanın kurumsal hale gelmesini sağlamak amacıyla bir dizi yasal düzenlemeye gidilmiştir. 1945 yılında Belediyeler İmar Heyeti ve Belediyeler Bankası'nın bir araya getirilmesiyle kurulan İller Bankası'nda Teknik İşler Müdürü, 1949'da ise genel müdür yardımcısı olmuştur. Bu sırada 1930'larda imar ve planlama için yapılan mevcut düzenlemelerin uygulanmasında aksaklıklar yaşanmıştır. Bu nedenle bu durumu çözmeye yönelik yeni talimatnameler yayınlanmıştır. Mithat Yenen de bu talimatnamelerin açıklayıcılarından biridir. 1950'lerde talimatnamelerin imar planlarını yarışmalara bağlaması üzerine, bu tür yarışmaların sayısı artmış ve Mithat Yenen de birçoğunda jüri üyesi olarak yer almıştır. 1945'teb itibaren mevcut imar kanunlarının gündemdeki sorunlara cevap veremediği eleştirileri artmıştır. 1950'lerin sonunda ise hem kurum teşkilatında hem de yasal düzenlemelerde yeniliğie gidilmiştir. 1956 yılında yeni İmar Kanunu çıkarılmıştır. 1958 yılında ise mevcut şehir planlama kurumlarını bir araya getirecek daha merkezi bir kurum ihtiyacı olduğu göz önünde bulundurularak İmar ve İskan Bakanlığı kurulmuştur. Kuruluş kanununda Mithat Yenen de görev almış, kurumun teşkilatlanmasında önemli rol oynamıştır. 1958-1960 yılları arasında kurumun Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü'nün başında görev almış, 1960-1966 yılları arasında ise İmar ve İskan Bakanlığı Müsteşarı olmuştur. 1956 yılında başlayan Menderes imarı ile birlikte şehir planlama gündeminin büyük bir kısmını meşgul eden İstanbul'un imarında 1958 yılından itibaren Mithat Yenen de görev almıştır. 1958 yılında İller Bankası'na bağlı İstanbul Planlama Müdürlüğü'nü kurmuştur. Büronun müşaviri Piccinato, genel müdürü Cevat Erbel'dir. Büro, 1963 yılına kadar İstanbul ve Doğu Marmara Bölgesi üzerinde çalışarak Geçit Devri Nazım Planı ve Doğu Marmara Bölgesi Ön Planı'nı ortaya çıkartmıştır. Her iki çalışma da sonraki yıllarda gündeme gelecek olan İstanbul Nazım Plan çalışmalarının esaslarını belirlemiş, yapılan güncel duruma ilişkin araştırmalar nazım plan projesi için altlık oluşturmuştur. Bu dönemde Yenen, sıklıkla bölge planlamanın İstanbul gibi metropol şehirler için önemini vurgulamıştır. 1966 yılında bakanlıktaki müsteşarlık görevinden ayrılan Yenen, Büyük İstanbul Nazım Plan bürosunu kurmuştur. Doğu Marmara Bölge Planlama bürosundaki ekiple kurulan büro, projenin ilk taslağını 1971 yılında tamamlamıştır. Daha önce benimsenen desentralizasyon esaslarını içeren proje, yurt dışındaki farklı kurumlardan maddi ve teknik destek alınması, Boğaz Köprüsü ve metronun inşası tartışmaları nedeniyle kamuoyunun gündemini meşgul etmiştir. 1971 yılında yapılan araştırmaların eksikliği nedeniyle proje yeterli düzeyde bulunmamıştır. Yenen, 1974 yılında emekliye ayrılıncaya kadar büroda baş danışman olarak çalışmıştır. Şehir planlamanın düzenleyen, organize eden ve karar veren tarafında yer alan Yenen'in fikirlerini uygulamaya geçirdiği projeleri de mevcuttur. Bilinen tek imar planı projesi 1944 yılındaki Simav Kasabası imar planıdır. Planda kentin dokusuna zarar verilmemeye çalışıldığı görülmektedir. Ek olarak bilinen iki adet konut projesi bulunmaktadır. Bunlar“Kavaklıdere'de bir apartman”projesi ve Ankara Gölbaşı'nda bulunan ve ailesi tarafından uzun yıllar kullanılan Haftasonu Evi'dir. Yenen, 1950'li yıllarda nüfus artışıyla birlikte Ankara'da ucuz konut ihtiyacnın artışıyla birlikte devlet teşvikiyle sayıları artan, bu nedenle planlamanın da bir parçası sayılabilecek olan yapı kooperatiflerinden bazılarının vaziyet ve parselasyon planlarını üstlenmiştir. 1951-1957 aralığında çeşitli dönemlerde tasarlanan ve uygulanan bu projeler Ankara Türk Eti Yapı Kooperatifi, Ankara Baraj Evleri Yapı Kooperatifi, Kavacık Ucuz Subayevleri, İlbank Blokları, Kalaba Mebusevleri olarak sayılabilir. Araştırma bulguları göstermektedir ki, 1930'lardan itibaren şehir planlama faaliyetleri kurumların işlevleri bir araya getirilerek ve çeşitli yazılı düzenlemeler vasıtasıyla merkezileştirilmeye ve sistemli hale getirilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte mevcut kurumsallaşma sürecinde ve devlet adına gerçekleştirilen projelerde görev alan kamu mimarlarının görünürlükleri özel sektördeki proje müelliflerinin aksine sınırlıdır. Cumhuriyet Dönemi şehir planlama sürecinin hem teknik hem de yönetim kısmında bulunan Mithat Yenen de uygulayıcı olmaktan ziyade kurucu, organize edici, karar verici ve eğitici kimliğiyle bir kamu mimarı profili çizmektedir.
Özet (Çeviri)
In the Republican Era, the importance was given to the issues of urban development and planning to recover and modernize the country which had newly survived a war. The process of institutionalization of urban planning and constitutional regulations which had been started in the late Ottoman era, continued to improve in the Republican era. Although, this institutionalization process was important to constitute the understanding of urban planning, It is rare to see names of public architects, urban planners and technical personnel, who took important roles for forming this process, in the literature of architectural history of the modern era. However, it is important to understand who contributed to the institutionalization process and directed with what kind of knowledge and actions to designate new urban planning policy for the future. The aim of the work is to introduce Mithat Yenen who was a pioneer to constitute and improve new institutions, contributed to educate young urban planners from the 1930's to 1970's, define his understanding of architecture and urban planning, reveal his contributions to the urban planning. In order to do that, with the secondary sources, the family archive, archives of several ministry departments and institutions, the texts of laws and constitutional regulations, published reports of urban planning projects and periodical publishing were used. By this way, both important developments or urban planning in the era and Yenen's projects are revealed and explained. Mithat Yenen, was born in 1908 in Thessaloniki. He took his high school education in İstanbul High School between 1920-1928. He took his architectural education in Stuttgart Technical University between 1929-1935. The university had been reformed since 1901 by Theodor Fischer who was a member of Deutscher Werkbund movement which was the very beginning stage of the Bauhaus Movement. He tried to apply a design approach which focuses on more craftsmanship and constructing techniques. In the following years, Paul Bonatz and Paul Schmitthenner made changes on syllabus, added internship, city planning, construction/building theory and made the architectural education based practicing more. Mithat Yenen took design and city planning lectures from Paul Bonatz, Heinz Wetzel and construction theory from Paul Schmitthenner. Additionally, he completed his internship in Ernst Egli's office in Istanbul. These names contributed to his understanding of architecture and urban planning. He mostly built his career on urban planning and his teacher here, Heinz Wetzel was following Camillo Sitte's path who was a member of the Garden-city movement. He was thinking that a city must be part of nature and the architectural elements in a city should be designed with consideration of its environment. Mithat Yenen also will be defending this idea in the following years. In 1936, when he turned back to Turkey after graduation, he started to work in The Municipality Board of Urban Development (Belediyeler İmar Heyeti) which was a department of the Ministry of Interior (İçişleri Bakanlığı). Due to urban planning, he traveled around Anatolia during his mission and got an opportunity to observe Turkish cities. Actually, he worked on Turkish cities and houses on sketches and photographs and he tried to reveal its characteristics. He gave speeches in many conferences and wrote about them. He also wrote about what principles should be for urban planning in Turkish cities. He defended local techniques and materials besides protecting local urban patterns. It is meaningful to talk a bit about general urban planning policy and the institutions in charge in Turkey between 1936-1945. At the beginning of 1930's, the inadequacy of the existing public works and urban planning regulations was recognized and in 1933, the Code of Municipality, Building and Roads was established. The law was forcing municipalities to complete development plans according to the new regulations. In a couple of years, it was understood that municipalities had some difficulties about producing new plans because they didn't have enough adequate technical personnel and in fact, they didn't understand how exactly new regulations could be applied on planning. That's why an instruction guide was established in 1936 which contained all the rules and practical implementations about making existing maps of cities and new urban plans. In 1939, Those instructions were also published under the article of Mithat Yenen on Belediyeler Dergisi. That's why we could ask whether Yenen was the writer of this guide or not. Moreover, in his article, he also mentioned what the principles of urban planning should be. Therefore, we could assume that he could take the role of forming those instructions. However, problems about producing new city plans and how these new regulations would apply remained. Therefore, in the following years, 1940's, informative articles started to publish in several professional periodicals (such as İller ve Belediyeler Dergisi, Mimarlık etc.) about new regulations. Mithat Yenen wrote several of them as the manager of the technical department (Teknik işler müdürü) in the Municipality Board of Urban Development (Belediyeler İmar Heyeti). He explained each step to municipalities from preparing a present situation map of a city to planning the urban development. From what kind of paper and pencil should be used to where they should deliver to obtain approval. How to plan water and infrastructure issues etc. He was one of the most informed people about the bureaucratic and applicational procedure of urban planning. Besides all, he also worked with Hermann Jansen who was the head advisor of the Directorate of Urban Development of Ankara (Ankara İmar Müdürlüğü) and Martin Wagner who was the advisor of the Ministry of Development (Bayındırlık Bakanlığı). In 1945, Belediyeler Bankası and Belediyeler İmar Heyeti under the Board of Interior Affairs were brought together and İller Bankası was established. The existing institutions which are responsible for urban planning were Şehircilik Fen Heyeti related to the Board of Public Works; Belediyeler Bankası and Belediyeler İmar Heyeti related to Interior Affairs. Mithat Yenen became firstly Technical Director of the urban planning department in İller Bankası and by 1949, he started to work as general manager assistant of the institution. In those years, the previous public development law was being debated because of its inadequacy. In 1948, Birinci Türk Yapı Kongresi was held and deficiencies of the 1933 Yapı ve Yollar Kanunu were declared here. In the published book of the congress, Mithat Yenen and Cevat Erbel wrote a report which claims that existing code was not good enough to respond to the needs of urban planning. Also, they suggest some changes in the law. These suggestions were going to become the base of establishment of İmar ve İskan Bakanlığı which was held in 1958. In the 1950's, new regulations required the urban planning competitions and Mithat Yenen was a jury member in most of them. All the discussions about the existing urban development law led to a renovation. In 1956, the new public development law (İmar Kanunu) was established. Yenen took the role of establishment law of the Ministry of Urban Development and Settlement which was established in 1958. There were two institutions which are related to urban planning and it was discussed if this could be a problem for the application stage of the regulations. That's why it has been decided to bring all the pieces together and İmar ve İskan Bakanlığı appeared. As a summary, the duty of the institution was to have urban plans of cities, towns and villages prepared, and regulate principles of the general housing policy. Moreover, Mithat Yenen led the organization of the departments of the institution. He brought several departments such as planning and public development, housing, region planning, disaster management, construction material, etc. Moreover, he was the director of the planning department between 1958-1960. He also directed the department of region planning and this department managed many pioneer projects such as Marmara, Zonguldak, Çukurova etc. From 1958, he became one of the important names of the Master Plan of İstanbul and the regional plan of Marmara. After Menderes imarı started in 1956, the criticism which expressed how İstanbul lost its urban pattern because of the major destructions and road constructions were rising and as a result of this it was decided to establish an organization which would deal with those concerns more professionally and programmatically. That's why the Organization of City Planning of Istanbul was founded and Mithat Yenen was the founder. Piccinato was the advisor of the institution and Cevat Erbel was the general manager. This organization worked until 1961 and they completed the Geçit Devri Nazım Planı which was basically a report about the existing situation and the first draft of decisions about the master plan. They were defending a regional planning approach, not a central but a linear one. Mithat Yenen also mentioned the importance of taking İstanbul plan as a region not only a city. Decentralization was the main principle and to be able to do that, other cities in the region and their industrial facilities must be considered. Between 1959-1963, this organization also worked on Regional Planning of Eastern Marmara. This plan contained similar principles with Piccinato's plan and in the long term, this plan provided necessary basic information about the region. It was used in the Master Plan of Istanbul after 1966. Meanwhile, he became the secretary of the Ministry of Urban Development and Settlement between 1960-1966. He continued to direct the regional planning department of the Ministry. In 1966, he quitted being the secretary of the ministry and became the head of the organization of the Master Plan of Istanbul (Büyük İstanbul Nazım Plan) until his retirement in 1974. The first draft was completed in 1971 but it wasn't approved because of lack of the necessary information about the area. There were several debatable topics in the projects such as Bosphorus Bridge, metro line, uncontrollable increasing of population and settlements in Istanbul. Mithat Yenen was the organizing, directing and deciding figure of urban planning in Turkey. Beside that, there were projects in which his ideas were applied. The only urban planning project that was known as his work was the town plan of Simav (Kütahya). The plan tried not to damage the existing urban pattern. Additionally, there are two residential projects which are“an apartment in Kavaklıdere-Ankara”and“the Weekend House in Ankara-Gölbaşı”. His family used the second one for several years until he retired. In the 1950's with the increasing population in Ankara, the need for affordable housing also increased. That's why the government encouraged people to constitute cooperatives and the numbers of residential cooperatives increased. Therefore, it can be said that residential cooperatives were also part of the policy of urban planning. In 1951-1957, Mithat Yenen was the architect of the site plan some of them which are Ankara Türk Eti Yapı Kooperatifi, Ankara Baraj Evleri Yapı Kooperatifi, Kavacık Ucuz Subayevleri, İlbank Blokları, Kalaba Mebusevleri. The finding of the research shows that since the 1930's, the operations of urban planning have been tried to become more centralized and systematic via bringing various institutions and their functions together and publishing several regulations. Beside that, the appearance of public architects was more limited than other architects in the process of institutionalization and projects that were given by the government. Mithat Yenen, who was in charge on both technical and bureaucratic sides of urban planning, was a public architect being organizer, educator and decision-maker rather than an implementer architect.
Benzer Tezler
- Uygulama aracı olarak kentsel tasarım proje yarışmaları özelinde planlama- kentsel tasarım ilişkisinin değerlendirilmesi
Evaluation of the (land use) application process between city planning and urban desig' in terms of urban design project competitions
TUĞBA MALKOÇ KÖSE
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Şehircilik ve Bölge PlanlamaGebze Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT YILDIZ
- Şehir planlamanın paradigmal sorgulanması ve ekolojik dengenin korunması bağlamında yeni bir süreç önerisi (Kuramsal bir deneme)
Investigation of city planning at the paradigm level and a new process proposal within the context of preservation of ecological balance (A theoretical essay)
MEDİHA BURCU SILAYDIN
Doktora
Türkçe
2006
Şehircilik ve Bölge PlanlamaDokuz Eylül ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞENEL ERGİN
- Kentsel dönüşümün sosyolojik ve ekonomik etkileri: Antalya Kepez Santral Mahallesi kentsel dönüşüm örneği
The sociological and economic effects of urban transformation: the example of urban transformation in Antalya Kepez Santral neighborhood
MESUT ELMASTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Şehircilik ve Bölge PlanlamaSüleyman Demirel ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN KEPENEK
- Yeni bir toplumsallaştırma sürecinin mekansal anlatımı: Olanak ve sınırları
Spatial expression of a new socialization process: Potantials and limitations
DUYGU ÇUKUR
Doktora
Türkçe
2009
Şehircilik ve Bölge PlanlamaDokuz Eylül ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Bölümü
PROF. DR. ŞENEL ERGİN
- Kentsel tasarım elemanı olarak bitkilendirme ile iklim kontrolü. Bağdat Caddesi, 1. Levent ve Ataşehir örneği
Başlık çevirisi yok
YASEMİN BOSTANCI
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MESTURE AYSAN