Türkçede değer biçilmiş anlam: Türkçe dersi kitaplarında sıfatların kullanımı
Appraisal meaning in Turkish: The use of adjectives in context of Turkish
- Tez No: 838960
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜLSÜN LEYLA UZUN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 327
Özet
Dil kullanımının çözümlenmesinde dilin kişilerarası üstişlevi ve dil düzlemlerinin birleşiminden doğan anlamların çözümlenmesi gerekliliği son yıllarda önem kazanan konulardan biridir. Dilin söylemanlambilim düzlemi ile kişilerarası üstişlevinin ilişkilendirilmesi sonucu ortaya çıkan dilin değerlendirme boyutu dil kullanımının çeşitli dilsel birimler ve yapılar aracılığıyla değerlendirici anlamın çözümlenmesine olanak sağlamaktadır. Dil kullanımının temel işlevleri arasında yer alan değerlendirme, dış dünyayı duygular ve düşünceler aracılığıyla anlamlandırma ve yorumlama eylemlerinin bir yansımasını oluşturmaktadır. Dil kullanımının iletişim değeri açısından taşıdığı bu işlevde gerek duygusal gerekse değerlendirici tepkilerin rolü önemlidir. Duygusal tepkiler, kişisel görüşü ifade ederken değerlendirici tepkiler ise bir kişiye, duruma veya başka bir varlığa karşı toplumsal değerler sistemi içerisinde (Hunston 1994: 210) olumlu ve/veya olumsuz tepkilerin dilsel görünümleri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum da dilin değerlendirme işlevinin hem öznel (duygusal tepkiler) hem de öznelerarası (değerlendirici tepkiler) boyuta sahip olduğunu göstermektedir (Hunston, 2011:12). Bu çalışma Değer Biçme Kuramı çerçevesinde (Martin ve White 2005; 2007) sıfat nitelikli değerlendirici dilsel birim özelinde tutum dizgesine odaklanarak dil örüntüleri ile tutumsal konumlama arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaç çerçevesinde anadili öğretiminde kullanılan Türkçe dersi kitaplarında yer alan metinlerdeki tutumsal konumlandırma duyuşsal etki, yargılama ve değerbilirlik altulamı kapsamında işlev yüklenen sıfatlar çalışmanın sorgulama odağında yer almaktadır. Çalışmada doküman incelemesi yöntemi kullanılarak tutumsal konumlandırma değerlendirici işlevi alan sıfatlar içerik analizi tekniğiyle bu dilsel birimlerin dilbilgisel, anlambilimsel, değer biçme ve örüntü ölçütleri kapsamındaki özelliklerinin yanı sıra tutum türleri ve metin türleri arasındaki etkileşim de ortaya konmaktadır. Elde edilen bulgular Türkçe dersi kitapları özelinde Türkçe yazılı söylemde tutum ulamının sıklıkla değerbilirlik, yargılama ve duyuş etki sırasıyla tercih edildiğini göstermektedir. Bununla birlikte Türkçe dersi kitaplarında tutumsal konumlamanın açık biçimleriyle yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Duyuş etki tutumunun mutluluk; Yargılama tutumunun toplumsal saygı, değerbilirlik tutumunun ise değerleme bileşeni ile Türkçe dersi kitaplarında seçiminin yapıldığı ortaya konmuştur. Sıfat nitelikli değerlendirici dilsel birimlerin anlambilimsel özelliklerinin tutum türüne göre farklılaştığı gözlemlenmiştir. Sıfat nitelikli değerlendirici dilsel birimlerin biçimbilimsel özelliklerde yalın ve türemiş biçimlerinin tercih edildiği, küçültme ve pekiştirme türlerinin ise tutumsal konumlama etkisinin az olduğu görülmüştür. Bununla birlikte sıfat nitelikli dilsel birimlerin sözdizimsel özelliklerinin betimlenmesi tutumsal konumlamaya ilişkin dilsel örüntülerin ortaya konmasına olanak sağlamıştır. Çalışma kapsamında her bir tutum türüne ilişkin sözdizimsel özelliklerin değişmesi sonucu sıfat nitelikli değerlendirici dilsel birimlerin hem tümleme hem de tümcesel örüntülerine ulaşılmıştır. Son olarak tutumsal konumlama ve metin türleri etkileşiminde bir farklılık olmadığı yani Türkçe dersi kitaplarında hem bilgilendirici hem de kurgulayıcı metinlerde üç tutum türünün sıklıkla bulunduğu ortaya konmuştur. Elde edilen bu sonuçlar anadili öğretimi kitaplarında, seçimi yapılan metinlerin öznel ve öznelerarası dil kullanımını baskın bir biçimde yansıttığını göstermektedir. Duygusal ve değerlendirici tepkilerin Türkçe dersi kitaplarına sıklıkla yerleştirilmesi, öğrencilerin kavramlaştırma sırasında algılama ve ulamlaştırma işlemlerini değer biçilmiş anlam ile gerçekleştirdiğini göstermektedir. Bu da anadili öğretiminde algılama ve ulamlaştırma eylemlerinin değerlendirici birimlerden bağımsız yapılamadığı anlamına gelmektedir. Çalışmanın Türkçe dersi kitapları özelinde tutumsal konumlamaya ilişkin ortaya koymuş olduğu vargıların yanı sıra Türkçede sıfat anlambilimsel çalışmalara sunmuş olduğu yeni yönelimler nedeniyle alana büyük bir katkı sağladığı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Analyzing the meanings arising from the combination of the interpersonal metafunction of language and language strata in the analysis of language use is one issue that has gained importance in recent years. The evaluative dimension of language, which emerges from the association of the discourse-semantics strata of language with the interpersonal metafunction of language, enables the analysis of evaluative meaning through various linguistic units and structures. Evaluation, among the essential functions of language use, constitutes a reflection of the actions of making sense of and interpreting the external world through emotions and thoughts. Both emotional and evaluative reactions play an important role in this function of language use in terms of communication value. While emotional reactions express a personal opinion, evaluative reactions emerge as linguistic manifestations of positive and/or negative reactions to a person, situation or other entity within the system of social values (Hunston 1994: 210). This shows that the evaluative function of language has both subjective (emotional reactions) and intersubjective (evaluative reactions) dimensions (Hunston, 2011:12). This study aims to reveal the relationship between language patterns and attitudinal positioning by focusing on attitude in the framework of Appraisal Theory (Martin and White 2005; 2007). Within the framework of this purpose, the study focuses on adjectives that function within the scope of attitudinal positioning, affect, judgement and appreciation in the Turkish textbooks used in mother-tongue teaching. In the study, by using the document analysis method, the adjectives that possess the evaluative function of attitudinal positioning are analyzed with the content analysis technique to reveal the characteristics of these linguistic units within the scope of grammatical, semantic, appraisal and pattern criteria, as well as the interaction between attitude types and text types. The findings show that in Turkish written discourse in Turkish textbooks, the attitudinal locus is frequently preferred in appreciation, judgement and affect. In addition, it has been concluded that attitudinal positioning takes place in explicit forms in Turkish textbooks. It has been revealed that the attitude of affect is chosen with the component of happiness, the attitude of judgement is selected with the element of social esteem, and the attitude of appreciation is determined with the value component in Turkish textbooks. It was observed that the semantic properties of adjectival evaluative linguistic units differed according to the type of attitude. It was observed that nominative and derivational forms of adjective-qualified evaluative linguistic units were preferred in morphological features. The effect of reduction and reinforcement types on attitudinal positioning was low. However, the description of the syntactic features of adjectival linguistic units enabled the linguistic patterns related to attitudinal positioning to be revealed. As a result of the change in the syntactic features of each attitude type within the scope of the study, both complementation and phrasal patterns of adjectival evaluative linguistic units were reached. Finally, it was revealed that there was no difference in the interaction between attitudinal positioning and text types; that is, three attitude types were frequently found in both informative and fictional texts in Turkish textbooks. These results show that the texts selected in Turkish language teaching textbooks predominantly reflect subjective and intersubjective language use. The fact that emotional and evaluative responses are frequently included in Turkish language teaching textbooks shows that students perform perception and universalization processes with appraised meaning during conceptualization. This means that perception and universalization actions cannot be performed independently from evaluative units in mother-tongue teaching. The study is thought to make a significant contribution to the field due to its new directions to adjective semantic studies in Turkish and the conclusions it reveals about attitudinal positioning in Turkish textbooks.
Benzer Tezler
- Sanatsal yaratım süreci içinde, temel değer, ürün ve üslup olarak desen
Basic value, product and shape in artistic creation process
NURİ YAVUZ
- Türkçede anlam türlerine göre sıfatlar ve biçim-sözdizimsel özellikleri
Turkish adjectives in terms of their semantic types and morpho-syntactic properties
FATMA YÜKSEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
DilbilimDokuz Eylül ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞEN CEM DEĞER
- Türkçede ve Arapçada söylem bağlaçlarının karşılaştırmalı betimlemesi
A comparative analysis of discourse conjunction in Turkish and Arabic languages
ALAA MOHAMMED
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜLYA PİLANCI
- Türkçede canlı yavrularına verilen isimler: Kıpçak grubu
The name of living offspring: Kıpçak group
MELEK NUR FİDAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSMAİL DOĞAN
- Independence of case and inner aspect in Turkish
Türkçede durum ve içsel görünüşün bağımsızlığı
DERİN DİNÇER
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Bilim ve TeknolojiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ UMUT ÖZGE