Türkçede anlam türlerine göre sıfatlar ve biçim-sözdizimsel özellikleri
Turkish adjectives in terms of their semantic types and morpho-syntactic properties
- Tez No: 146042
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AYŞEN CEM DEĞER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2004
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 148
Özet
Sözdizimsel ve biçimbilimsel yönelimlerine göre ad, eylem, sıfat ve belirteç gibi sınıflara ayrılmış olan sözlüksel ulamlar kimi bağlamlarda birbirlerinden kesin bir çizgiyle ayrılamamaktadır. Sözlüksel ulamların özellikleri farklı dillerde örtüşebildiği gibi birbirlerinden tamamıyla ayrılabilmektedir de. Adlar ve eylemler hemen hemen tüm dillerde sözlüksel ulam olarak yer alabilirken sıfatlar bir temel sözlüksel ulam olarak her dilde bulunmayabilmektedir. Dixon (1982) Ad, Eylem ve Sıfat gibi sözlüksel ulamların çeşitli dillerdeki özelliklerini betimlerken, her sözlüksel birimin bir 'anlam türüne' ait olduğunu savlamaktadır. Dixon'un (1982) bu savma dayanan bu çalışmanın amacı, Dixon'un (1982) Özellik Kavramlarına ilişkin geliştirmiş olduğu anlam türlerini temel alarak eşsüremli bir yaklaşımla, Türkçedeki sıfatları anlam türlerine göre sınıflandırıp her anlam türünde yer alan sıfatların biçim-sözdizimsel özelliklerini belirlemektir. Çalışma, Dixon'un (1982) Özellik Kavramları için önerdiği anlam türlerinin Türkçede sıfat ulamından başka bir ulamda anlam bulup bulamadığım ve anlam türlerini ifade eden sözlüksel birimlerin biçim-sözdizimsel özelliklerin neler olduğu sorularına da yanıt aramaktadır. Türkçe Sözlük'te (1998) madde başı olarak yer alan Türkçe kökenli yalın sıfatlar araştırmanın veri tabanını oluşturmaktadır. Veri tabanım oluşturan sıfatların anlambilimsel olarak karşıtanlamlılık durumu, biçimbilimsel olarak türerime uyumu ve sözdizimsel olarak tümcedeki işlevleri ve konumlan saptanmıştır. Saptamalar sonucunda Dixon'un (1982) öne sürdüğü anlam türleriyle sıfat ulamının örtüştüğünü, ancak kimi anlam türlerinde ad tabanlı sözcüklerin yer aldığı görülmüştür. Türkçede sıfatların biçim-sözdizimsel açıdan düşüm sürecine girdikleri ve yüklemdi konumda yer alabildikleri saptanmıştır. Türerim sürecinde sıfatlara çeşitli biçimbirimlerin eklenmesiyle geçişli, geçişsiz çatılarda durum değişikliği, kimi biçimbirimlerle ad, sıfat ve belirteç türeteb ildiği ortaya konmuştur. Ayrıca, ikilemdi sıfatların belirteç işlevli olan yalın sıfatlarla aynı işleve sahip oldukları belirlenmiştir. Tüm bu bulguların ışığında da Özellik Kavramlarının ulamlaştırılmasında Türkçede baskınolan ulamın, sıfat ulamı olduğu, ancak sıfat ve ad ulamlarının pek çok açıdan örtüştüğü saptanmıştır. vı
Özet (Çeviri)
Lexical categories, which are classified as nouns, verbs, adjectives and adverbs in terms of their morphosyntactic properties, cannot be easily differentiated from each other in certain contexts. The morphosyntactic properties of lexical categories may display similarities and differences among languages. In the languages of the world, nouns and verbs exist as major lexical categories, but certain languages may lack adjectives as a major lexical category. Dixon (1982) suggests that lexical items of a language fall into a number of 'semantic types' and each lexical item belongs to just one type. He also suggests that Property Concepts, that is, concepts refering to properties of referents, are expressed with adjectives in most languages and with nouns and verbs in adjective deficient languages. This study which takes its departure from Dixon (1982) aims at classifiying adjectives in Turkish in terms of semantic types and determining morpho-syntactic properties of each type. The study is also concerned with the answer of the following questions: Are the Property Concepts in Turkish expressed with noun-like or verb like lexical categories other than adjectives? The database for the study consists of mono! Turkish adjectives which appear as a lexical entry in Dictionary of Turkish (1988) The adjectives in the database are analyzed in terms of semantic, morphological and syntactic criteria. The findings reveal that adjectives in Turkish can function as nouns and appear in predicate position in a sentence. Turkish adjectives also form verbs, nouns, adjectives and adverbs with certain suffixes. Certain mono-syllabic adjectives function as adverbs which also have similiar meanning with adverbs derived by reduplicated adjectives. In light of these findings, it is concluded that the lexical category which is functional in expressing Property Concepts in Turkish is mainly adjective; however, in most cases the distinction between the adjective category and noun category in Turkish is not clear-cut. Vll
Benzer Tezler
- Ahmet Hamdi Tanpınar'ın 'Sahnenin Dışındakiler' adlı romanının söz dizimi bakımından incelenmesi
Examination of Ahmet Hamdi Tanpinar's novel named 'Sahnenin Dışındakiler' in terms of syntax
CEMİLE VARHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Dilbilimİstanbul Aydın ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ DINARA DUISEBAYEVA
- Türkçe tümcelerin öğelerinin bulunması
Finding constituents of Turkish sentences
NİLAY COŞKUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİstanbul Teknik ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EŞREF ADALI
- Die Tiere in den Türkischen und Deutschen sprichwörtern (eine vergleichende untersuc-hung)
Başlık çevirisi yok
TEVFİK EKİZ
Yüksek Lisans
Almanca
1994
Alman Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiAlman Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. HÜSEYİN SALİHOĞLU
- Türkçede kelime öğretimi
Word teaching at Turkish
HALİDE GAMZE İNCE
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Eğitim ve ÖğretimAbant İzzet Baysal ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. HİDAYET ÖZCAN