Celî Dîvanî yazının XIX ve XX. yüzyıl örnekleri üzerinden yazı üsluplarının incelenmesi
Examination of Celi Divani writing styles through 19th and 20th century examples
- Tez No: 857446
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜL GÜNEY ZİNCİR, DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜSEYİN ÖKSÜZ
- Tez Türü: Sanatta Yeterlik
- Konular: El Sanatları, Güzel Sanatlar, Sanat Tarihi, Crafts, Fine Arts, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 279
Özet
Bu çalışmanın konusunu, celî dîvânî yazının, 19 ve 20. yüzyılda görülen üslup özellikleri oluşturmaktadır. Celî dîvânî, İran'da doğan ta'lik yazıdan ortaya çıkarılan dîvânî isimli yazıdan geliştirilmiştir. Celî, hat sanatında tabii kaleminden daha kalın yazılan yazılara dense de“celî dîvânî”tamlaması, dîvânî yazının celîsini değil ayrı bir yazı cinsini ifade etmektedir. Bu konunun ele alınmasındaki amaçların başında, hat sanatına dair kaynaklarda detaylı bir yer tutmamış celî dîvânî yazıya dair kapsayıcı çalışmaların zeminini hazırlamak gelmektedir. Buradan hareketle yazının yalnız geçmişini değil, bugünü ve geleceğini anlamak üzere bir yol açılmış olacaktır. 16. yüzyıl dolaylarında başlayan celî dîvânî yazı, Osmanlılar tarafından Dîvân-ı Hümâyûn kaleminde, resmi işlerde kullanılmıştır. 19. yüzyıl sonlarından itibaren ise bu yazıyla levhaların ve sanatlı yazıların meydana getirildiği görülür. Celî dîvânî yazının üslup özelliklerinin incelenmesi sebebiyle çalışma, bu yazının 19 ve 20. yüzyılda yazılmış imzalı levha örnekleriyle sınırlandırılmıştır. Araştırma esnasında dîvânî ve celî dîvânî üzerine bilgi sunan kaynaklar taranarak elde edilen veriler analiz edilmiştir. Bu bilgiler ışığında arşivlerdeki celî dîvânî belge ve levhalar incelenerek evvela literatürdeki eksikler giderilmeye ve var olan bilginin sağlaması yapılmaya çalışılmıştır. Üslup incelemelerinde ise tespit edilen 19. yüzyıla ait dört, 20. yüzyıla ait sekiz hattatın 76 civarındaki eseri, bilgisayar programları yardımıyla harf ve harekelerine ayrılarak tasniflenmiştir. Elde edilen veri, detaylı analiz ve kıyaslamalara tabi tutulmuştur. Çalışma sonucunda; celî dîvânî yazan hattatların tamamında belirgin bir üslup farkı olduğu görülmüştür. Bu farkın, aynı hattatın yazılarında da bulunduğu tespit edilmiştir. Harekelerin ise celî dîvânî yazıda harflerden daha fazla yorum farkına sahip olduğu anlaşılmıştır. Celî dîvânî istiflerde, önceleri evraklardan gelen satır formu kullanılırken 20. yüzyılın ilerleyen yıllarında daha çeşitli ve sanatlı tasarımlar yapılmaya başlandığı görülmüştür. Yazının bütüncül tahlili sonucunda, celî dîvânî hattının gelişmeye hazır fakat üzerinde gerektiği kadar durulmamış, birçok araştırma imkanını barındıran bir hat çeşidi olduğu tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
The subject of this study is the stylistic features of jali dîvânî writing seen in the 19th and 20th centuries. Celî dîvânî was developed from the script called dîvânî, which emerged from the ta'lik script that was born in Iran. Although Celî is called the writing written thicker than the natural pen in the art of calligraphy, the phrase“celî dîvânî”does not refer to the celî of dîvânî writing, but a separate type of writing. The primary purpose of addressing this issue is to lay the groundwork for comprehensive studies on jali dîvânî script, which has not taken a detailed place in the sources on calligraphy. From this point of view, a path will be opened to understand not only the past but also the present and future of writing. Celi dîvânî script, which started around the 16th century, was used by the Ottomans in official works in the Dîvân-ı Hümâyûn. Since the end of the 19th century, it has been seen that tableaus and artistic writings were created with this script. Due to the examination of the stylistic features of the Celi Dîvânî script, the study is limited to the signed plate samples of this script written in the 19th and 20th centuries. During the research, the data obtained by scanning the sources providing information on dîvânî and celi dîvânî were analyzed. In the light of this information, by examining the celi divani documents in the archives, first of all, an attempt was made to eliminate the deficiencies in the literature and to provide the existing information. In the stylistic analysis, around 76 artworks of four 19th century and eight 20th century calligraphers were classified according to their letters and movements with the help of computer programs. The data obtained was subjected to detailed analysis and comparisons. In the results of working; It has been observed that there is a clear stylistic difference in all calligraphers writing celî dîvânî. It has been determined that this difference is also found in the writings of the same calligrapher. It has been understood that the vowels have more differences in interpretation than the letters in the celi divani script. While the line form derived from documents was used in the celi divani stacks, it was observed that more diverse and artistic designs began to be made in the later years of the 20th century. As a result of the holistic analysis of the script, it has been determined that the celi dîvânî calligraphy is a type of calligraphy that is ready for development but has not been focused on as much as it should, and contains many research opportunities.
Benzer Tezler
- Celî Divânî hattının tarihsel gelişimi ve kullanım alanları
Historical development and usage areas of Jeli Diwani calligraphy
ESRA ER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Güzel SanatlarFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. MEHMET HÜSREV SUBAŞI
- Celi Divani hattında Elif zülfeleri ve Kef serenlerinin tarihi gelişi
Development of history of lovelocks of Elif letter and serens of Kef letter in Jali Diwani
MURAT OKUMUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Güzel SanatlarSelçuk ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZUHAL TÜRKTAŞ
- Hattat Nazif Efendi ve eserleri
Calligrapher Nazif Efendi and his works
SELVİNAZ KAYHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Sanat TarihiMarmara Üniversitesiİlahiyat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. M. HÜSREV SUBAŞI
- 16.-18. yüzyıl Osmanlı beratlarının hat sanatı özellikleri ve yeni levha uygulamaları
16.-18. calligraphy characteristics of century Ottoman warrants and new plate applications
İLKNUR YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Güzel SanatlarAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. AYSEN SOYSALDI
- Hat sanatında kullanılan okutma, mühmel harf ve tezyin işaretleri
Vowel points undotted symbols and decorative elements used in calligraphy art
BİLAL SEZER
Doktora
Türkçe
2004
El SanatlarıAtatürk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NACİ OKCU