Geri Dön

10-15. yy. arasında Orta Asya ve Yakın Doğu Türk mimarisinde eyvanlı yapıların mekân dizimsel analizi

The analysis of the buildings with iwans in Central Asian and Near Eastern Turkish architecture between 10-15. centuries by space syntax

  1. Tez No: 859971
  2. Yazar: AYŞENUR DAĞ GÜRCAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. CEMİLE NAKIŞ KARAMAĞARALI
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Gazi Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 381

Özet

Mezopotamya, İran ve Orta Asya'da kullanımı çok eskiye dayanan eyvan; anıtsal, sembolik ve işlevsel niteliğe sahip bir mekân olarak Türk mimarlığında da kendine yer edinmiştir. Bu çalışma, eyvanın tarihsel gelişimini incelemenin yanında asıl olarak Orta Asya'dan Yakın Doğu'ya uzanan coğrafyada eyvanın hangi dönem, yapı ve fonksiyonlarda kullanıldığını tespit etmek, mekânsal kurgudaki rolünü tanımlamak, bu süreçte geçirdiği değişimleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Özellikle 11. Yüzyıldan itibaren bu coğrafyada eyvan; cami, medrese, türbe, hamam, saray, kervansaray ve hankâhlarda görülürken bölge ve dönemlere göre eyvanın kullanımı, boyutu, yer aldığı yapı ile kurduğu ilişkinin farklılaştığı tespit edilmiştir. Eyvanın kullanımı, bazı yapı tiplerinde devam etmiş, bazılarında etmemiş, bazılarında da değişkenliğe uğramıştır. Çalışmanın amaçlarından birisi de bu değişimi sorgulamaktır. Bu araştırmada eyvanın prototipi sayılabilecek örnekler ve eyvanın görüldüğü yapılar coğrafi bölgelere, tarihsel dönemlere ve yapı fonksiyonlarına göre sınıflandırılmış, bu incelemeden ulaşılan veriler doğrultusunda eyvanın Türk-İslam mimarisi içerisindeki rolü, işlevsel ve anlamsal yönden ele alınmıştır. Daha sonra mekân örgütlenmesinde eyvanın tanımlayıcı olduğu ilişkiler tespit edilerek plan düzleminde mekânsal analizler yapılmıştır. Eyvanlı yapıların mekânsal analizi için mekân dizim metodu önerilmiştir. Farklı dönem, coğrafya ve fonksiyonlardan, 68 adet eyvanlı yapının dış bükey mekân, görünür alan ve eş görüş alan analizleri yapılmıştır. Tüm mekânsal sistemin, merkezi mekânın, ana eyvanın, giriş ve yan eyvanların bağlantılılık, bütünleşme, ortalama derinlik değerlerine ulaşılmış, mekânsal veriler ile analiz değerleri karşılaştırılarak yorumlanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre birkaç istisna dışında ana eyvanın merkezi mekândan sonra en yüksek ikinci bütünleşme ve bağlantılılık değerine sahip olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanında analiz verileri ışığında eyvanın sayısının, akslarının, açıklık ve derinliğinin, merkezi mekânın oranlarının mekân dizim parametre değerlerini etkilediğine varılmıştır. Bundan ötürü bağımsız bir eyvan-merkezi mekân kurgusu tasarlanarak kontrollü deney yapılmıştır. Bu deney sonuçlarından hareketle eyvanın görsel entegrasyon ve bağlantılılık değerini olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir. Bu çalışma, mimarlık tarihi araştırmalarında bir mekân elemanının süreç içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümleri izlemeye yardımcı olmanın yanında somut verilerle değerlendirme imkânı sunmaktadır.

Özet (Çeviri)

The iwan, which has a long history of use in Iran, Mesopotamia and Central Asia, has also found its place in Turkish architecture as a monumental, symbolic and functional space. In addition to examining the historical development of the iwan, this study aims to determine the periods, buildings and functions in which the iwan was used in the geography extending from Central Asia to the Near East, to define its role in spatial organization, and to reveal the changes it has undergone in this process. Especially since the 11th century, while the iwan is seen in mosques, madrasas, mausoleums, baths, palaces, caravanserais and khanqahs in this geography, it has been determined that the use, scale, material and the relationship between the iwan and the space in which it is located differ according to regions and periods. In this study, the examples that can be considered as the prototype of the iwan and the buildings in which the iwan is seen are classified according to regions, periods and building functions, and in line with the data obtained from the typological analysis, the semantic and functional role of the iwan in Turkish Islamic architecture is discussed. Then, the relationships that the iwan defines in the organization of space were determined and spatial relationship analysis was made on the plan. The Space Syntax Method is proposed for the spatial analysis of buildings with iwan. The convex map, visual graph and isovist area analyses of 68 buildings from different periods, geographies and functions were conducted. The connectivity, integration, mean depth, visual connectivity, visual integration and visual mean depth values of the entire spatial system, the central space, the main iwan, the entrance and side iwans were obtained. The spatial data and the space syntax analysis values obtained were compared and interpreted. In addition, in the light of the analysis data, it was concluded that the number of iwan, iwan span and depth, and central space size affect the space syntax parameter values. Therefore, iwan-central space setup was designed and a controlled experiment was conducted. Based on the results of the experiment, it was observed that the iwan positively affected the visual integration and connectivity values. This study not only helps to monitor the changes and transformations of a spatial element in architectural history research, but also offers the opportunity to evaluate it with concrete data.

Benzer Tezler

  1. Dünden bugüne rebab ve yeniden ele alınması

    Başlık çevirisi yok

    M. REFİK KAYA

    Sanatta Yeterlik

    Türkçe

    Türkçe

    1998

    Müzikİstanbul Teknik Üniversitesi

    Türk Sanat Müziği Ana Sanat Dalı

    DOÇ. M. CAHİT ATASOY

  2. 'манас' эпосундагы тарыхый түрк тилдерине таандык тилдик каражаттар

    Manas Destanında tarihî Türk lehçelerine аit dil unsurları

    AYCAMAL ASKARBEK KIZI

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2018

    Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Türkoloji Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV

  3. Burdur Müzesi'nde bulunan halılar, heybeler ve yastık yüzleri

    Carpets, scenes and pillow surfaces in the Burdur Museum

    BİLGE GÜLNAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    El SanatlarıErciyes Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. ASLI SAĞIROĞLU ARSLAN

  4. 9-12. yüzyıl resimli el yazmaları ışığında Bizans'ta mobilya

    9-12. furniture in Byzantine in the light of century painted manuscripts

    DİDEM GÜZEL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    El SanatlarıSivas Cumhuriyet Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MERYEM ACARA ESER

  5. İstanbul'da yaşayan 6-18 yaş arası kız çocuklarında ergenlik gelişim basamaklarının değerlendirilmesi

    The evaluation of pubertal stages in 6-18 years old girls living in Istanbul

    ZEYNEP ATAY

    Tıpta Uzmanlık

    Türkçe

    Türkçe

    2011

    Endokrinoloji ve Metabolizma HastalıklarıMarmara Üniversitesi

    Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ABDULAH BEREKET