10-15. yy. arasında Orta Asya ve Yakın Doğu Türk mimarisinde eyvanlı yapıların mekân dizimsel analizi
The analysis of the buildings with iwans in Central Asian and Near Eastern Turkish architecture between 10-15. centuries by space syntax
- Tez No: 859971
- Danışmanlar: PROF. DR. CEMİLE NAKIŞ KARAMAĞARALI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 381
Özet
Mezopotamya, İran ve Orta Asya'da kullanımı çok eskiye dayanan eyvan; anıtsal, sembolik ve işlevsel niteliğe sahip bir mekân olarak Türk mimarlığında da kendine yer edinmiştir. Bu çalışma, eyvanın tarihsel gelişimini incelemenin yanında asıl olarak Orta Asya'dan Yakın Doğu'ya uzanan coğrafyada eyvanın hangi dönem, yapı ve fonksiyonlarda kullanıldığını tespit etmek, mekânsal kurgudaki rolünü tanımlamak, bu süreçte geçirdiği değişimleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Özellikle 11. Yüzyıldan itibaren bu coğrafyada eyvan; cami, medrese, türbe, hamam, saray, kervansaray ve hankâhlarda görülürken bölge ve dönemlere göre eyvanın kullanımı, boyutu, yer aldığı yapı ile kurduğu ilişkinin farklılaştığı tespit edilmiştir. Eyvanın kullanımı, bazı yapı tiplerinde devam etmiş, bazılarında etmemiş, bazılarında da değişkenliğe uğramıştır. Çalışmanın amaçlarından birisi de bu değişimi sorgulamaktır. Bu araştırmada eyvanın prototipi sayılabilecek örnekler ve eyvanın görüldüğü yapılar coğrafi bölgelere, tarihsel dönemlere ve yapı fonksiyonlarına göre sınıflandırılmış, bu incelemeden ulaşılan veriler doğrultusunda eyvanın Türk-İslam mimarisi içerisindeki rolü, işlevsel ve anlamsal yönden ele alınmıştır. Daha sonra mekân örgütlenmesinde eyvanın tanımlayıcı olduğu ilişkiler tespit edilerek plan düzleminde mekânsal analizler yapılmıştır. Eyvanlı yapıların mekânsal analizi için mekân dizim metodu önerilmiştir. Farklı dönem, coğrafya ve fonksiyonlardan, 68 adet eyvanlı yapının dış bükey mekân, görünür alan ve eş görüş alan analizleri yapılmıştır. Tüm mekânsal sistemin, merkezi mekânın, ana eyvanın, giriş ve yan eyvanların bağlantılılık, bütünleşme, ortalama derinlik değerlerine ulaşılmış, mekânsal veriler ile analiz değerleri karşılaştırılarak yorumlanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre birkaç istisna dışında ana eyvanın merkezi mekândan sonra en yüksek ikinci bütünleşme ve bağlantılılık değerine sahip olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanında analiz verileri ışığında eyvanın sayısının, akslarının, açıklık ve derinliğinin, merkezi mekânın oranlarının mekân dizim parametre değerlerini etkilediğine varılmıştır. Bundan ötürü bağımsız bir eyvan-merkezi mekân kurgusu tasarlanarak kontrollü deney yapılmıştır. Bu deney sonuçlarından hareketle eyvanın görsel entegrasyon ve bağlantılılık değerini olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir. Bu çalışma, mimarlık tarihi araştırmalarında bir mekân elemanının süreç içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümleri izlemeye yardımcı olmanın yanında somut verilerle değerlendirme imkânı sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
The iwan, which has a long history of use in Iran, Mesopotamia and Central Asia, has also found its place in Turkish architecture as a monumental, symbolic and functional space. In addition to examining the historical development of the iwan, this study aims to determine the periods, buildings and functions in which the iwan was used in the geography extending from Central Asia to the Near East, to define its role in spatial organization, and to reveal the changes it has undergone in this process. Especially since the 11th century, while the iwan is seen in mosques, madrasas, mausoleums, baths, palaces, caravanserais and khanqahs in this geography, it has been determined that the use, scale, material and the relationship between the iwan and the space in which it is located differ according to regions and periods. In this study, the examples that can be considered as the prototype of the iwan and the buildings in which the iwan is seen are classified according to regions, periods and building functions, and in line with the data obtained from the typological analysis, the semantic and functional role of the iwan in Turkish Islamic architecture is discussed. Then, the relationships that the iwan defines in the organization of space were determined and spatial relationship analysis was made on the plan. The Space Syntax Method is proposed for the spatial analysis of buildings with iwan. The convex map, visual graph and isovist area analyses of 68 buildings from different periods, geographies and functions were conducted. The connectivity, integration, mean depth, visual connectivity, visual integration and visual mean depth values of the entire spatial system, the central space, the main iwan, the entrance and side iwans were obtained. The spatial data and the space syntax analysis values obtained were compared and interpreted. In addition, in the light of the analysis data, it was concluded that the number of iwan, iwan span and depth, and central space size affect the space syntax parameter values. Therefore, iwan-central space setup was designed and a controlled experiment was conducted. Based on the results of the experiment, it was observed that the iwan positively affected the visual integration and connectivity values. This study not only helps to monitor the changes and transformations of a spatial element in architectural history research, but also offers the opportunity to evaluate it with concrete data.
Benzer Tezler
- Dünden bugüne rebab ve yeniden ele alınması
Başlık çevirisi yok
M. REFİK KAYA
Sanatta Yeterlik
Türkçe
1998
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiTürk Sanat Müziği Ana Sanat Dalı
DOÇ. M. CAHİT ATASOY
- 'манас' эпосундагы тарыхый түрк тилдерине таандык тилдик каражаттар
Manas Destanında tarihî Türk lehçelerine аit dil unsurları
AYCAMAL ASKARBEK KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2018
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Burdur Müzesi'nde bulunan halılar, heybeler ve yastık yüzleri
Carpets, scenes and pillow surfaces in the Burdur Museum
BİLGE GÜLNAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
El SanatlarıErciyes ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ASLI SAĞIROĞLU ARSLAN
- 9-12. yüzyıl resimli el yazmaları ışığında Bizans'ta mobilya
9-12. furniture in Byzantine in the light of century painted manuscripts
DİDEM GÜZEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıSivas Cumhuriyet ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MERYEM ACARA ESER
- İstanbul'da yaşayan 6-18 yaş arası kız çocuklarında ergenlik gelişim basamaklarının değerlendirilmesi
The evaluation of pubertal stages in 6-18 years old girls living in Istanbul
ZEYNEP ATAY
Tıpta Uzmanlık
Türkçe
2011
Endokrinoloji ve Metabolizma HastalıklarıMarmara ÜniversitesiÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULAH BEREKET