Geri Dön

İstanbul Tarihi Yarımadası'nda bulunan ayazmalar ve Vefa Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması koruma projesi

Holy water springs (Ayazmas) of İstanbul Historical Peninsula and conservation project of Virgin Mary Church and Ayazma

PDF İndir

  1. Tez No: 863497
  2. Yazar: MERVE TUNA
  3. Danışmanlar: PROF. DR. DENİZ MAZLUM
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 359

Özet

İstanbul tarihi boyunca su ile yakın ilişkisi olmuş bir şehirdir ve İstanbul'daki din ve su kültürü ilişkisini gösteren mimari ögelerden biri ayazmalardır. Ayazma, Ortodokslar tarafından kutsal sayılan su kaynaklarına verilen addır. Bu dinî kültür her ne kadar Hristiyanlıkla özdeşleşmiş olsa da geçmişi Pagan geleneklerine kadar dayanmaktadır. Bu çalışma ile İstanbul Tarihi Yarımadası'nda bulunan ayazmaların tespit edilmesi ve Vefa Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması'nın bölgedeki diğer ayazmalar içerisindeki yeri ve su kültüründeki rolü aydınlatılarak yapının ayrıntılı olarak belgelenmesi hedeflenmiştir. Ortodoks inancı ile suyun yakın ilişkisi, bu ilişkinin mimariye yansıması ve geçen süre içerisinde yapılarda yaşanan değişimlerin ortaya koyulması açısından ayazmalara ait toplu bir kaynak oluşturulmaya ve daha önce yapılan çalışmalar güncellenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda İstanbul Tarihi Yarımadası'nda bulunan ayazmaların tespiti ve koruma sorunlarının belirlenmesi üzerine odaklanılmış ve bu doğrultuda ayazmaların bir listesi çıkarılmıştır. Bu çalışma yapılırken ayazmalar üzerine yapılan 1947 ve 1997 tarihli iki çalışma kıyaslanmış, ayazmaların güncel konumları tespit edilmiş, içine girilebilen ayazmalar fotoğraflanmış, günümüze ulaştığı haliyle mimari özelliklerine ve güncel durum bilgilerine yer verilmiştir. Vefa Meryem Ana Kilisesi ile Tarihi Yarımada'da yer alan diğer ayazmaların ortak özellikleri ve farklılaşan sorunları ele alınmıştır. Ayazmaların ilk inşa edildiği dönem tespit edilmeye çalışılmış; yapılar Bizans ve Osmanlı dönemleri olmak üzere iki ana başlık atında toplanmıştır. Tarihi tespit edilemeyen ayazmalar ise ayrı bir başlık altında sıralanmıştır. Bu tespitler sırasında ayazmalar ve ayazmaların içerisinde bulunduğu dinî yapılar hakkında yapılmış sanat tarihi ve mimarlık tarihi çalışmaları incelenmiştir. İstanbul Tarihi Yarımadası'ndaki 65 ayazma ele alınmış ve bunlar katalog haline getirilerek ekler bölümünde toplu bir şekilde sunulmuştur. İncelenen ayazmaların ağırlıklı olarak toprak kotunun altında olduğu görülmüş olup günümüze ulaşabilen ayazmaların dinî yapılarla ilişkili olduğu anlaşılmıştır. Samatya, Kumkapı, Fener, Balat, Ayvansaray semtlerinde ayazmaların yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Günümüze ulaşmayan veya çeşitli sebeplerden dolayı tespiti yapılamayan ayazmalar ile ilgili literatür taraması sonucu edinilen bilgiler aktarılabilmiştir. Rum Ortodoks cemaatinin dinî ritüelleriyle ilişkilendirilmiş ayazma yapıları, İstanbul'un tarih boyunca ev sahipliği yaptığı farklı toplulukların mimarisini şekillendiren önemli unsurlardan biridir. Ancak, bu yapıların tespiti ve korunmasıyla ilgili bir dizi zorlukla karşılaşılmaktadır. Bu yapıların korunması için önerilen çözümler, bölgesel kalkınma, kültürel turizm ve bilinçlendirme faaliyetlerini içermektedir. İnceleme için ziyaret edilen ayazmaların büyük bölümünün ibadete kapalı olduğu görülmüştür. Bazıları bütçe yetersizliği gerekçesi ile onarılmamıştır. Sınırlı sayıda cemaati bulunan bu yapıların birçoğu kültürel turizm amaçlı ziyaretler için de kapalıdır. Bu ayazmaların günümüze kadar ulaşabilmiş olmasının ana nedeni ise bir kilisenin bahçesinde, içerisinde veya altında olmasından kaynaklanmıştır. Müstakil ayazmalar ise şehirleşmenin getirdiği yükün altında kalarak ya varlığını sürdürememiş ya da bina bodrumlarında kaderlerine terk edilmiştir. Tarihi Yarımada'daki ayazmaların korunarak gelecek nesillere aktarılması için gerekli bakım ve onarımın sürekli hale getirilmesi, bunun için de ihtiyaç olan gelirin çeşitlendirilmesi önerilmiştir. Bunu sağlayabilmek için ayazmaların bir kültür rotası çerçevesinde ziyaretinin organize edilmesi ve yapıların ziyarete kapalı tutulmaması önerilmiştir. Vefa Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması, cemaatinin halen var olması nedeniyle İstanbul Tarihi Yarımadası'nda önemli bir yer tutmaktadır. Halk arasında Ayın Biri Kilisesi olarak da bilinen Meryem Ana Kilisesi onlarca yıldır Hristiyanlar ve Müslümanlar tarafından ziyaret edilmektedir. Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması, İstanbul'un tarihî ve kültürel bir mirası olmasının yanı sıra içerdiği anlam bakımından somut olmayan kültürel mirasın da önemli bir bileşenidir. Bugüne kadar kapsamlı bir araştırmaya konu olmayan Vefa Meryem Ana Ayazması için, Fener Rum Patrikhanesi'nin talebi sonrasında yine Patrikhane'den alınan izinle başlayan belgeleme çalışmasında, lazer tarama yöntemi ile yapı üç boyutlu olarak taranarak rölövesi hazırlanmış, restitüsyon denemesi çizilmiş, sonrasında içerisinde bulunduğu avlu ve diğer yapılarla birlikte bütüncül olarak restorasyon projesi hazırlanmıştır. Araştırmalar neticesinde kısıtlı literatür bilgisine ulaşılmış olup bu bilgiler tarihî haritalar ve yapıdaki izler ile birleştirilerek yapının geçirdiği süreçler anlaşılmaya çalışılmıştır. Yapının mülkiyet sorunları ve çevresi ile olan ilişkileri irdelenmiş, tarih boyunca üstlendiği dinî ve toplumsal roller araştırılmıştır. Kilise avlusunun ve avluda yer alan eski okul yapısının farklı parselde bulunması ve farklı mülkiyete sahip olması yapının bütüncül olarak ele alınmasını güçleştirmiştir. İstanbul İli, Fatih İlçesi, Hacı Kadın Mahallesi'nde bulunan, Meryem Ana'nın ölümüne adanmış ayazmalar arasında yer alan, Bizans dönemine tarihlenen Meryem Ana Ayazması'nın üzerinde; yapımı 1920'li yıllara tarihlenen Meryem Ana Kilisesi bulunmaktadır. İlk olarak 5. yüzyılda inşa edildiği düşünülen ayazma, 18. yüzyılda bir bostanın içinde yer almıştır. Toprak kotunun altında yer alan ayazmanın üzerine 19. yüzyıla kadar izi sürülebilmiş bir yapının inşa edildiği, bu yapının dönem içerisinde çeşitli değişikliklere uğradığı anlaşılmıştır. Vefa semtinde ciddi hasara yol açan 1918 yangınından etkilenmeyen ayazma, özellikle duvar ve taş ustaları ile mimarların faaliyet gösterdiği Makedon Eğitim Kardeşliği'nin katkılarıyla 1920'li yıllarda son halini almıştır. 1921 yılında avlunun içerisine bir okul yapısı inşa edilmiş; kısa bir süre sonra ise, mevcut kiliseyi genişletecek biçimde betonarme kolon-kiriş sistemine sahip kilise yapısının inşa edildiği anlaşılmıştır. 6-7 Eylül olaylarından etkilendiği bilinen yapının çevresinde yer alan diğer yapılar 1960'tan itibaren birer birer yıkılmış, imar çalışmaları neticesinde de yapının avlusunda çeşitli değişiklikler meydana gelmiştir. Tez kapsamında yapının genel tanımı yapılmış, plan özellikleri, katlar arasındaki farklılıklar, kilisenin içinde bulunan litürjik ögeler ve dış cephe özellikleri açıklanmıştır. Ayrıca, kullanılan malzemeler ve yapım tekniği hakkında bilgiler sunulmuştur. Yapının hasarları incelenmiş, yapılacak müdahalelerin özgün malzeme ve yapım tekniğine uygun olmasına önem verilmiştir. Kilise, avlu ve günümüzde zemin katı lojman, bodrum katı bir spor kulübünün sosyal tesisi olarak kullanılan eski okul yapısı bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Bahse konu yapı ölçekli bir kroki şeklinde hazırlanmış olup işlevi değiştirilerek, ziyaretçi merkezine dönüştürülmesi önerilmiştir. Ayrıca, avluda peyzaj düzenlemesi ve avlu içerisinde dağınık duran sütun ve sütun başlıkları gibi ögelerin belli bir alanda toplanarak sergilenmesi planlanmıştır. Sonuç olarak; birçok farklı din ve milletten ziyaretçiler tarafından önemli bir kutsal mekân olarak kabul edilen ve bugün hala kültürel ve dinî merasimlere ev sahipliği yapan Vefa Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması'nın yanı sıra diğer ayazmaların korunması ve restore edilmesi için adımlar atılması, İstanbul'un dinî mimarisinin bir parçası olan ayazmaların gelecek nesillere aktarılması ve tarihî dokunun sürdürülebilir bir şekilde korunması için tespit ve önerilerde bulunulmuştur.

Özet (Çeviri)

Throughout its historical journey, Istanbul has maintained a close connection with water, and one of the architectural elements reflecting the relationship between religion and water culture in Istanbul is the“ayazmas”(holy water springs). Ayazma, a term used for water sources considered sacred by Orthodox Christians, is a reflection of a cultural tradition that, while deeply associated with Christianity, traces its roots back to pagan traditions. This study aims to identify and understand the role of ayazmas in the Istanbul Historical Peninsula, with a specific focus on the Vefa Virgin Mary Church and Ayazma. It is important to create a collective resource on holy springs and update previous studies in order to reveal the close relationship between Orthodox belief and water, the reflection of this relationship on architecture, and the changes experienced in the buildings over time. In this regard, the thesis is divided into six main chapters; the first chapter provides general information about the research topic and discusses the purpose and methodology of the study. The second chapter focuses on the ayazmas in the Historical Peninsula of Istanbul, the third delves into the brief history of the Vefa district, and the fourth chapter exposes the location, history, architectural, and structural features of the Vefa Virgin Mary Church and Ayazma. The fifth chapter presents restitution data for the structure, and in the sixth chapter, restoration proposals are provided. In the process of documenting ayazmas in the Istanbul Historical Peninsula, a comparison is made between 1947 and 1997 dated records of two scholars. The current locations of the ayazmas are determined, accessible ones are photographed, and detailed information on architectural features and current conditions is provided. Commonalities and differences between the Virgin Mary Ayazma and other holy water springs in the Historical Peninsula are discussed. An attempt is made to determine the period when the holy springs were first built. The structures are grouped under two main titles: Byzantine and Ottoman periods. The holy springs whose dates cannot be determined are listed under a separate title. During these determinations, art history and architectural history studies about the holy springs and the religious buildings in which the holy springs are located are examined. 65 holy springs in the Istanbul Historical Peninsula are cataloged and presented collectively in the appendices section. It is seen that the majority of the holy springs examined are below ground level, and it is understood that the holy springs that survived to the present day are related to religious buildings. It has been determined that holy water springs are mostly located in Samatya, Kumkapı, Fener, Balat and Ayvansaray districts. The information obtained as a result of the literature review about the holy springs that have not survived to the present day or cannot be identified for various reasons has been conveyed. The investigation reveals that after drawing water from the well, the ayazma water is mostly transferred to marble water tanks and then distributed to believers through taps. However, in contemporary times, there are very few ayazmas that are fed with spring water. Tests conducted by church administrations have shown that the majority of the spring waters are not clean enough for drinking. Elements such as a marble water tank, and well ring are commonly seen in ayazmas. Some holy water springs feature prayer spaces like iconostasis or chapels. Around the water source, icons, oil paintings, and frescoes can be found. Out of the ayazmas located in the Istanbul Historic Peninsula that have reached the present day and still serve as ayazmas, 12 are registered heritage. Holy water spring structures associated with the religious rituals of the Greek Orthodox community are one of the important elements that shape the architecture of the different communities that Istanbul has hosted throughout history. However, a number of difficulties are encountered regarding the detection and protection of these structures. Solutions proposed for the protection of these structures include regional development, and cultural tourism. It was seen that most of the holy water springs visited for examination were closed for worship. Some of them were not repaired due to lack of budget. Many of these buildings, which have a limited number of congregations, are also closed for visits for cultural tourism purposes. The main reason why these holy water springs have survived to the present day is that they are in the courtyard, inside or under a church. Detached holy water springs, on the other hand, were either unable to survive under the load of urbanization or were abandoned to their fate in the basements of buildings. It has been suggested that periodical maintenance and repair should be made in order to preserve the other holy water springs in the Historical Peninsula and pass them on to future generations. In order to provide financial sources for this purpose, it has been suggested that a cultural route be prepared for the holy water springs and the structures be opened to visitors. In the third chapter of the thesis, the Vefa district is briefly presented as a historical area of Istanbul. Known for necropolises dating back to the Roman period and an area where the aristocrats lived during the Byzantine era, Vefa maintained its significance during the Ottoman period. However, it underwent significant changes and suffered population loss and structural damage due to the major fire in 1918. In contemporary times, it is defined as an area where new groups, particularly those arriving from Anatolia since the 1950s, have settled. Presently, especially around the Vefa Virgin Mary Church, the region exhibits characteristics of a declining area. The Vefa Virgin Mary Church and Ayazma hold significance due to the ongoing presence of the community in the Istanbul Historical Peninsula. Also known as the Church of the First Day of the Month among locals, the Virgin Mary Church has been visited by Christians and Muslims for decades. While being a historical and cultural heritage of Istanbul, the Vefa Virgin Mary Ayazma has not been extensively researched until now. The documentation process, initiated at the request of the Fener Greek Patriarchate, involves three-dimensional scanning and preparation of an analytical survey. The next step is providing insights into the complex history of the structure, its surroundings, and its changing functions. The challenges related to ownership and relationships with the surrounding area are examined. The religious and social roles the church has played throughout history are explored. The research identifies the church's location within the Hacı Kadın neighborhood of the Fatih district, dating back to the Byzantine period. The ayazma, associated with the death of the Virgin Mary, is believed to have been built in the 5th century, repurposed in an orchard in the 18th century, and underwent various modifications until the 1920s. The structure remained unaffected by the 1918 fire and saw contributions from the Macedonian Brotherhood of Education in the 1920s. Structures around the Vefa Virgin Mary Ayazma were gradually demolished from 1960 onwards, leading to changes in the courtyard's layout during urban planning efforts. Despite facing challenges, the church and ayazma continue to be recognized as a sacred place by visitors from various religious backgrounds, hosting cultural and religious ceremonies. The general description, plan features, differences between floors, elements within the church, and exterior characteristics of the structure are explained in this study. Information on materials used and construction techniques is also provided. The comprehensive evaluation of the church, courtyard, and the former school building, whose ground floor is now used as a residence and the basement is used as the social facility of a sports club, suggests transforming the building into a visitor center. The proposal includes landscaping in the courtyard and organizing standing apart elements like columns and capitals for display. Material analysis and damage inspection about church and ayazma are conducted, emphasizing the importance of interventions being consistent with the original materials and construction techniques. The conclusion section emphasizes the importance of taking steps to preserve and restore not only Vefa Virgin Mary Church and Ayazma but also other ayazmas as integral components of Istanbul's religious architecture. The impact of historical events such as population exchanges and urban-scale physical and demographic changes, which led to the abandonment and deterioration of many ayazmas, is discussed. The challenges in identifying and preserving these structures, including difficulties related to changes in neighborhood names and the translation into Turkish of Greek names associated with ayazmas, are addressed in the conclusion. The study highlights the importance of increasing academic research and documentation efforts for the preservation of ayazmas, as well as the support from institutions like the Fener Greek Patriarchate. Recommendations include diversifying economic resources, improving living conditions for employee residing in structures within church courtyards, raising awareness for conservation, and promoting cultural tourism. Overall, the thesis determined for a comprehensive approach to preserve and promote ayazmas as an inseparable part of Istanbul's historical and religious heritage.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    503604

    19. yüzyıl Osmanlı taşra idaresinde Aynaroz manastırları

    Monasteries of mount Athos in Ottoman provincial administration in 19.th.

    HADİ BELGE

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    TarihGazi Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. CENK REYHAN

  2. Tez No

    767857

    Su altı kültür mirasının korunması ve sunumuÇanakkale savaş alanları Tekke Koyu örneği

    Conservation and presentation of underwater cultural heritage Çanakkale battlefields example of Tekke Bay

    ERKİN YAŞAR ÇERİK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. YEGAN KAHYA SAYAR

  3. Tez No

    391809

    Alman mavileri haritalarından coğrafi bilgi sistemine uygun kentsel verilerin üretilmesi ve analizi: Tarihi yarımada örneği

    Derivation of suitable municipal data for geographic information system from alman mavileri charts and analysis: An example of ancient peninsula

    ÖMER ÖZTÜRK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Jeodezi ve FotogrametriBahçeşehir Üniversitesi

    Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AHMET AKBAŞ

  4. Tez No

    603081

    Maydos buluntusu yazıtlı tuğlalar: Arkeolojik bir yaklaşım

    Inscribed bricks from Maydos: Archeological an approach

    DEMET SALİHOĞLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    ArkeolojiÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

    Osmanlı Arkeolojisi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. TURAN TAKAOĞLU

  5. Tez No

    679129

    Şehir devletinden başkente: Gelibolu Yarımadası'nda kurulmuş olan Kardia, Agora, Paktye şehir devletlerinin Lysimakheia başkentine dönüşmesi sürecinin yüzey buluntuları aracılığıyla irdelenmesi

    From the city state to the capital city: Established on the Gallipoli Peninsula Kardia, Agora, Paktye of transformation process to the capital city Lysimakheia investigation by evaluation survey finds

    GÖKNUR BEKTAŞ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    Tarihİstanbul Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUSTAFA HAMDİ SAYAR

    PROF. DR. BİLLUR TEKKÖK KARAÖZ

Geri Dön