Doğu Türkistan'da Cedidcilik (Akartiş) hareketi ve din eğitimine olan etkisi
Jadidism in East Turkestan and its effects on religious education
- Tez No: 871110
- Danışmanlar: DOÇ. DR. RAMAZAN GÜREL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Cedidcilik, Usul-i cedid, Doğu Türkistan, Uygur Türkleri, Din Eğitimi, Cedidism, Usul-i Cedid, East Turkestan, Uyghur Turks, Religious Education
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Din Eğitimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 134
Özet
Doğu Türkistan ile İslam'ın doğduğu toprakların arasındaki mesafenin uzak olmasına rağmen Doğu Türkistan'da İslam'ın yayılmasının erken dönemlerde gerçekleştiğini söylemek mümkün. Doğu Türkistan'ın ipek yolunun önemli noktasında yer alması dünyada yaşanan gelişmelerden haberdar olması ve etkilenmesine sebebiyet vermiştir. İslam dini eğitimi Karahanlı sultanı Sultan Satuk Buğrahan'nın islamı kabul etmesi ve devletin resmi dini olarak ilan etmesiyle başlamıştır. Bu dönemde bölgede çok sayıda mescid ve medreseler inşa edilmiştir. Doğu Türkistan'ın Kaşgar ilinde bulunan“Hanlık Medres”o dönemde inşa edilmiş, hâlâ günümeze kadar varlığını sürdüren ilim yuvalarından biridir. Bu topraklardaki ilim ocaklarında Divan-i Lügati'Türk eseriyle tanılan Kaşgarlı Mahmud, bilgenin önemine işaret eden Kutadgu Bilig eseriyle Yusuf Has Hacib, irfanıyla gönülleri fetheden Hoca Ahmed Yesevi ve Ahmed b. Yükneki gibi kişiler yetişmiştir. Kur'an-i Kerim'in ilk Türkçe tercümesi de bu dönemin ürünüdür. Daha sonraki dönemlerde ipek yolunun işlevselliğini kaybetmesi ve bu coğrafyanın istilacılar tarafından işgal edilmesi sonucu toplumun eğitim, sosyal ekonomik ve kültürel düzeyinde gerileme meydana gelmiştir. Doğu Türkistan büyük Türkistan coğrafyasının bir parçası olması hasebiyle Türkistan topraklarında yaşanan gelişmeler ve toplumsal hadiselerden etkilenmektedir. 19. Yüz yılın sonlarında Kırımlı İsmail Gaspirali tarafından ortaya konulan“Dilde, Fikirde ve İşte birlik”sloganıyla başlayan cedidcilik hareketi, 1910 yılından itibaren Doğu Türkistan'da yayılmaya başlamıştır. Cedidcilik hareketinin başta eğitim olmak üzere siyasi, ekonomi alanlarda büyük etkisi olmuştur. Cedidcilik fikrinden etkilenen iş adamları halkı cehaletten kurtarmak amacıyla yurt dışındaki dönemin ilim merkezlerine; Buhara, Kazan, Dehli, İstanbul, Kahire'ye öğrencileri göndermiştir. Bu ilim merkezlerinde eğitimini bitiren ve buralardaki ıslahat fikrinden etkilenenler her türlü zorluğa rağmen Doğu Türkistan'ın çeşitli bölgelerinde Usul-i Cedid mekteplerini açmış ve kısa zaman zarfında büyük sonuçları elde etmiştir. Bölgedeki eğitim kurumları ve toplumun din anlayışındaki değişimlerin ana unsuru olarak cedidcilik olduğunu söylemek mümkündür. Birtakım ıslahat hareketleri sonucu bölge halkının milli şuuru uyanmaya başlamıştır. Bunun ifadesi olarak 1933 yılında Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti ve 1944 yılında Gulca'da Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Bu araştırmamızda bölgede eğitimde yenilenmenin meydana gelmesinde ana unsur olan cedidciliğin Doğu Türkistan'daki din eğitimi anlayışı ve faaliyetlerine göstermiş olduğu etkileri ve bunu temsil eden şahsiyetler konu edilecektir. Giriş bölümünde Doğu Türkistan'da din eğitiminin cedidciliğe kadar tarihi süreci hakkında bilgi verilecek. Birinci bölümünde cedidcilik ve ıslahat kelimelerinin terim anlamının analizi yapılacak ve Doğu Türkistan'da cedidciliğin ortaya çıkmasındaki iç ve dış kaynakları ile temsilcileri hakkında bilgi verilecek. İkinci bölümde ise Cedidciliğin genel olarak eğitime özel olarak dini eğitim ve kurumlarına göstermiş olduğu etkilerine tahsis edilecek. Böylece toplumun dini düşüncesinin yenileşmesi yönündeki Cedidciliğin etkileri ortaya çıkacaktır. Sonuç kısmında cedidcilik etkilerinin kendi dönemindeki ve günümüzdeki yansımaları hakkında değerlendirme yapılacaktır.
Özet (Çeviri)
Although the distance between East Turkestan and the lands where Islam was born is long, it is possible to say that the spread of Islam in East Turkestan took place in the early periods. The fact that East Turkestan is located at an important point on the Silk Road has made it aware of and affected by the developments in the world. Islamic religious education began when the Karakhanid sultan, Sultan Satuk Buğrahan, accepted Islam and declared it as the official religion of the state. During this period, many mosques and madrassas were built in the region. Kaşgarlı Mahmud, who is known in the scientific centers of these lands with his work Divan-i Lügati'türk, Yusuf Has Hacib with his work Kutadgu Bilig, which points out the importance of the wise, Hoca Ahmed Yesevi, who conquered hearts with his wisdom, and Ahmed b. People like Yukneki have been raised. The first Turkish translation of the Holy Quran is also a product of this period. In later periods, as a result of the Silk Road losing its functionality and this geography being occupied by invaders, there was a decline in the educational, social, economic and cultural levels of the society. Since East Turkestan is a part of the greater Turkestan geography, it is affected by the developments and social events taking place in the Turkestan lands. The Jadidism movement, which started with the slogan“Unity in Language, Thought and Work”put forward by Crimean Ismail Gaspirali at the end of the 19th century, began to spread in East Turkestan since 1910. The Jadidism movement had a great impact in political and economic areas, especially in education. Businessmen who were influenced by the idea of Jadidism went to the scientific centers of the period abroad in order to save the people from ignorance; He sent students to Bukhara, Kazan, Dehli, Istanbul and Cairo. Those who finished their education here and were influenced by the idea of reform there, despite all kinds of difficulties, opened Usul-i Cedid schools in various regions of East Turkestan and achieved great results in a short time. It is possible to say that Jadidism is the main element of the changes in the religious understanding of the educational institutions and society in the region. As a result of some reform movements, the national consciousness of the people of the region began to awaken. As an expression of this, the East Turkestan Islamic Republic was declared in Kashgar in 1933 and the East Turkestan Republic was declared in Gulja in 1944. In this research, the effects of Jadidism, which is the main element in the renewal of education in the region, on the understanding and activities of religious education in East Turkestan and the personalities that represent this will be discussed. In the introduction section, information will be given about the historical process of religious education in East Turkestan until Jadidism. In the first part, the meaning of the words 'jadidism' and 'islahat' will be analyzed and information will be given about the internal and external sources and representatives of the emergence of 'jadidism' in East Turkestan. The second part will be devoted to the effects of Jadidism on education in general and religious education and institutions in particular. Thus, the effects of Jadidism towards the renewal of the religious thought of the society will emerge. In the conclusion part, an evaluation will be made about the reflections of the effects of Jadidism in its period and today.
Benzer Tezler
- Uygur Türklerinde modernleşme, kimlik ve ulus inşası
Modernization, identity and nation building in Uyghur Turks
ZEYNEP AYDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Uluslararası İlişkilerKarabük ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ ASKER
- Doğu Buhara İstiklalcilik (Basmacılık) Hareketi (1920–1931)
East Bukhara Independence (Basmism) Movement (1920–1931)
OSMAN ŞEVİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihZonguldak Bülent Ecevit ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN HATUNOĞLU
- Doğu Türkistan'da insan hakları
Human rights in Eastern Turkestan
AHMET TÜRKÖZ
Doktora
Türkçe
1998
Uluslararası İlişkilerİstanbul ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MAHİR AYDIN
- Doğu Türkistan'da insan hakları ihlalleri ve fiili durumun Çin Anayasasına uyumu problemi
Human rights violations in East Turkestan and the problem of the conformity of the actual situation with the Chinese Constitution
BURHANEDDİN TAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TEKİN TUNCER
- Doğu Türkistan'da Hocalar Dönemi
Başlık çevirisi yok
KADİR TUĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ANVAR MOKEYEV