Doğu Buhara İstiklalcilik (Basmacılık) Hareketi (1920–1931)
East Bukhara Independence (Basmism) Movement (1920–1931)
- Tez No: 858828
- Danışmanlar: PROF. DR. NURETTİN HATUNOĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 303
Özet
Türkistan, jeopolitik konumu ve zengin doğal kaynakları nedeniyle XIX. yüzyılın ortalarından itibaren Çarlık Rusya ve İngiltere'nin, Asya hâkimiyeti ile emperyalist politikaları için önemli bir mücadele sahasına dönüşmüştür. Rusya'nın sıcak denizlere inme saikiyle Türkistan'a yönelmesi Hindistan'ı sömürgesi altında tutan İngiltere'nin endişe ederek bölge üzerinde ilgisinin artmasına neden olmuştu. Rusya'da siyasi hedeflerine ulaşmak için bölgeye gönderdiği casusların hazırladığı raporlar doğrultusunda Türkistan işgalini hızlandırmıştır. Sonuçta iki emperyalist devlet arasında yaşanan mücadeleyi kazanan, jeopolitik konumunun da kendisine sağladığı avantajı kullanan Rusya olmuştur. Türkistan'da ve Buhara Emirliği'nde iç dengeleri etkileyen en önemli siyasi gelişme ise Çarlık Rusya'sında yaşanan siyasi gelişmeler olmuştur. Rusya'da muhalif gruplarca monarşi yönetimine karşı 1917 yılı Şubat ayında gerçekleştirilen darbe neticesinde Çarlık Rejimine son verilmiştir. Aynı yıl Bolşevikler ülkedeki siyasi boşluktan yararlanmak suretiyle geçici hükümete darbe yaparak iktidar olmuşlardır. Rusya'da halk hareketi ile iktidar olan Bolşevikler, Buhara Emirliği'nde bulunan reform yanlısı Yaş Buharalılara değişim için örneklik teşkil etmiştir. Rusya'da yaşanan devrimden etkilenen Buharalı Ceditçilerin ülke içinde siyasi söylemlerini değiştirmeleri, emirlik yönetiminin Yaşlar'a karşı siyasi tutumunda değişikliğe neden olmuştur. Bunun neticesinde ülke içinde Yaşlara karşı gözaltı, tutuklama ve işkencelerin başlamasıyla çok sayıda Yaş Buharalı, Bolşeviklerin kontrolü altında bulunan Türkistan şehirlerine kaçmışlardır. Bolşeviklerin, Emir yönetiminden kaçan Yaş Buharalılara kucak açması, Yaş Buharalılar ile Bolşevikler arasında Buhara'nın işgali ile sonuçlanacak iş birliğinin başlamasına neden olmuştur Buhara Emirliği, Sovyet Bolşevikler ve reformist Buharalı Ceditçiler koalisyonu tarafından 4 gün süren savaş sonucu 2 Eylül 1920 yılında işgal edilmiştir. Savaşı kaybeden Emir Âlim Han, ülkenin doğusuna çekilerek burada işgale karşı Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketi olarak anılacak bağımsızlık savaşını başlatacaktır. Emir Doğu Buhara'da 6 ay kadar kaldıktan sonra da istiklalcilik mücadelesine destek sağlamak için Afganistan'a gider, ancak daha sonra ülkesine dönmesine izin verilmez. Bu nedenle Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketinin tabii olarak ilk lideri Afganistan'a geçtiği ana kadar Emir Âlim Han'ın tarafından yürütülmüştür. Emir'in Afganistan'a geçmesi sonrası mücadelenin liderleri onun salahiyetinde komutanlığa sırasıyla getirilen, Lakaylı Molla İbrahim Beg, ondan sonra geçmişte bir dönem Osmanlı Savunma Bakanlığı yapmış Enver Paşa, Paşa şehit edildikten sonra yine Osmanlı Zabiti Hacı Selim Sami Bey ve son olarak ikinci kez Sovyetler tarafından idam edildiği ana kadar Molla İbrahim Beg tarafından yürütülmüştür. Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketi en parlak dönemini Enver Paşa liderliğinde yaşamıştı. En uzun ve meşakkatli günleri ise Molla İbrahim Beg döneminde geçti. Enver Paşa'nın, Doğu Buhara'ya geçtikten sonra, Molla İbrahim Beg tarafından üç ay kadar tutuklu kalması, sonrasında Paşa'nın serbest kalarak hareketin başına geçmesi bu ikili arasında devam edecek husumetin temel neden olacaktı. Bu iki komutan arasında yaşanan husumet Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketinin birlik ve beraberliğine darbe vurduğu gibi hareketin başarıya ulaşmasına engel olan en önemli gelişmelerden olmuştur. Bu iki istiklalci lider arasında yaşanan soruna birde istiklalcilere nazaran kıyas edilemeyecek nitelikte silah ve teknik imkânlara sahip Sovyet Kızıl Ordu gücü eklenince Sovyetler, bir süre sonra Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketini bastırmaya muvaffak oldular. Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketi Sovyet Kızıl Ordu karşısında giriştikleri istiklal harbini silah ve teknik imkânsızlıkların yanı sıra istiklalci güçlerin teşkilatçılıktan uzak yapıları ile birlikte hareket etme kabiliyetlerinin olamayışları nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu çalışmamızda Ruslar'ın Türkistan üzerindeki tarihî jeopolitik ve jeostratejik emelleri, Türkistan'ın geri kalması sonucu ortaya çıkan Ceditçcilik hareketi, 1917 yılında Rusya'da yaşanan çifte devrim sonunda iktidara gelen Sosyalistlerin, Türkistan ve Buhara Emirliği siyasal yapısı üzerine etkisi, Buhara Emirliğinde meydana gelen Kadimci-Ceditçci çatışması ve Bolşevik-Yaş Buharalı işbirliği neticesinde Ruslar'ın, Buhara Emirliği'ni işgal süreci sonucunda Buhara Emir'i Âlim Han'ın ülkenin doğusuna geçerek başlattığı Doğu Buhara İstiklalcilik Hareketinin safhaları incelenmiş, konuyla ilgili Yüksek Lisans, Doktora tezi, makale ve telif eserlerden istifade edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Due to its geopolitical position and rich natural resources, Turkestan has turned into an important field of struggle for Tsarist Russia and Britain's imperialist policies with its Asian domination since the middle of the XIX century. The increasing interest of England in the region caused concern in Russia and accelerated the occupation of Turkestan in line with the reports prepared by the spies sent to the region. In the end, the winner of the struggle between the two imperialist states was Russia, which used the advantage of its geopolitical position. The most important political development affecting the internal balances in Turkestan and the Emirate of Bukhara was the political developments in Tsarist Russia. As a result of the coup d'état carried out by opposition groups in Russia in February 1917 against the monarchy, the Tsarist regime was put an end to. In the same year, the Bolsheviks came to power by coup d'état against the provisional government by taking advantage of the political vacuum in the country. The Bolsheviks, who came to power with the people's movement in Russia, set an example for change for the reform-minded Yash Bukharans in the Emirate of Bukhara. The change in the political discourse of the Bukharan Jadidists, who were influenced by the revolution in Russia, led to a change in the political attitude of the Emirate administration towards the Yashlars. As a result, with the beginning of detentions, arrests and tortures against the Yashlars in the country, many Yash Bukharans fled to Turkestan cities under the control of the Bolsheviks. The Bolsheviks' embrace of the Yash Bukharans fleeing from the Emir's rule led to the beginning of the cooperation between the Yash Bukharans and the Bolsheviks, which would result in the occupation of Bukhara. In this study, the historical geopolitical and geostrategic ambitions of the Russians on Turkestan, the Jadidism movement that emerged as a result of the backwardness of Turkestan, the effect of the Socialists who came to power at the end of the double revolution in Russia in 1917 on the political structure of Turkestan and the Emirate of Bukhara, the Kadimist-Jadidist conflict in the Emirate of Bukhara and the process of occupation of the Emirate of Bukhara by the Russians as a result of the Bolshevik-Yash Bukharan collaboration have been examined and articles and copyrighted works on the subject have been used. The Emirate of Bukhara was occupied by the coalition of Soviet Bolsheviks and reformist Bukharan Jadidists on 2 September 1920 after a 4-day war. Having lost the war, Emir Âlim Khan first retreated to Eastern Bukhara and started the Eastern Bukhara Independence Movement against the occupation. Then he went to Afghanistan to provide support to the struggle for independence. Naturally, the first leader of the East Bukhara Independence Movement was led by Amir Alim Khan until his departure to Afghanistan. After the Emir's transition to Afghanistan, the leaders of the struggle were carried out by Mullah Ibrahim Beg from Lakaylı, who was appointed as commander under his authority, then Enver Pasha, who had been the Ottoman Minister of Defence for a period in the past, after Pasha was martyred, again by Ottoman officer Haji Selim Sami Bey and finally by Mullah Ibrahim Beg until the second time he was executed by the Soviets. The East Bukhara Independence Movement experienced its brightest period under the leadership of Enver Pasha. The longest and most difficult days were experienced during the reign of Mullah Ibrahim Beg. After Enver Pasha's passage to Eastern Bukhara, he was imprisoned by Mullah Ibrahim Beg for three months, after which Pasha was released and became the head of the movement, which would be the main reason for the enmity that would continue between these two. The enmity between these two commanders struck a blow to the unity and solidarity of the East Bukhara Independence Movement and was one of the most important developments that prevented the movement from achieving success. When the Soviet Red Army power, which had incomparable weapons and technical facilities compared to the independents, was added to the problem between these two independence leaders, the Soviets were able to suppress the East Bukhara Independence Movement after a while. The East Bukhara Independence Movement failed in the war of independence against the Soviet Red Army due to the lack of weapons and technical means, as well as the inability of the independence forces to act together with their structures far from organization. In this study, the historical geopolitical and geostrategic ambitions of the Russians on Turkestan, the Jadidism movement that emerged as a result of the backwardness of Turkestan, the effect of the Socialists who came to power at the end of the double revolution in Russia in 1917 on the political structure of Turkestan and Bukhara Emirate, As a result of the Kadimci-Cadidci conflict in the Emirate of Bukhara and the Bolshevik-Yash Bukharan cooperation, the stages of the East Bukhara Independence Movement initiated by the Emir of Bukhara Alim Khan by moving to the east of the country as a result of the occupation process of the Bukhara Emirate by the Russians were examined, and Master's, Doctoral thesis, articles and copyright works on the subject were used.
Benzer Tezler
- Mangıt Hanedanlığı Döneminde Buhara Hanlığı
Mangıt Sovereignty in the period of Bukhara Dynasty
NURETTİN HATUNOĞLU
- 1921 - 1922 yıllarında 'Basmacı hareketi' ve Enver Paşa
1921 – 1922 жылдары «басмачы кыймылы» жана энвер паша
AYDIN İDİL
Doktora
Türkçe
2011
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- Buhara Yahud Maveraünnehr Tarihi 'Özbek Türkçesi' (transkripsiyon-dil özellikleri-sözlük)
Başlık çevirisi yok
MEHMET HAZAR
- Buhara, Semerkand ve Nesef bölgesinde yetişen dilci ve edipler (249-900/863-1495)
Başlık çevirisi yok
FERHAT YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
1996
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET SAVRAN
- Fazlullâh b. Rûzbihân-i Huncî'nin Mihmân-nâme-i Buhârâ'sı: İnceleme-çeviri
Mehman-Name-Ye Bokhara by Fazlollah Ibn Ruzbehan Khonjı: Translation and analyzing
ÜMİT GEDİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DERYA ÖRS