Geri Dön

اﻟﺸِّﻌﺮُ اﻟﻌ َﺮﺑ ِﻲﱡ وَ أَﺛَﺮُه ُ ﻓﻲ اﻟﺨُﻄَﺐِ اﻟﺪِّﯾ ْﻨ ِﯿﱠﺔ

Eş-şi'ru'l-'Arabiyyu ve Eseruhu Fi'l-Hutabi'd-Diniyye

PDF İndir

  1. Tez No: 874128
  2. Yazar: NATIQ FAWZI IBRAHIM AL-AZZAWI
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. HALİL İBRAHİM KOCABIYIK
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Dilbilim, Linguistics
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Arapça
  9. Üniversite: Uşak Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 497

Özet

Bu tezimde uzun yıllardır aklımda olan bir konuyu, yani Arap şiirinin Hz. Peygamber (s.a.v.) ve sahabeleri üzerindeki etkisini incelemeye çalıştım. Bu konuyu vaaz ve vaazlarla ilişkilendirin çünkü bu uzun yıllardır uyguladığım bir uzmanlık alanıdır ve bu konuda beni değiştirmeden önce bu araştırmanın öğrenicisi olmaya çalıştım; çünkü ilim adamları arasında şiirin kınanması ve övülmesi konusunda büyük görüş ayrılıkları vardır. Böylece şiiri dilsel ve terminolojik olarak açıklamayı genişletmeye başladım. Çünkü bu tezin başlığı, Arap şiirini İslamiyet öncesi ve İslam olmak üzere iki bölümde detaylandırmama imkân verecek kadar geniş bir alana sahiptir ve şiiri konuşma ve vaazlarla ilişkilendirerek bu tezin ana konusuna bir giriş niteliğindedir. Şairlerin bıraktığı bu büyük retorik mirastan mümkün olduğu kadar faydalanmaya çalışıyoruz. Birinci bölümde şiir ve unsurları, ikinci bölümde ise hutbe ve hutbeyle ilişkisi ve onlar üzerindeki etkisi ele alındı. Birinci bölümde İslam öncesi şiir, ikinci bölümde ise İslam şiiri anlatıldı, tanımlandı, İslam öncesi Araplar arasındaki statüsü, manası ve şiirin türleri anlatıldı. Türler ve amaçlar arasındaki farka değindim ve bu başlıkta bunu detaylı olarak anlatan veya aralarındaki farkı açıklayan bir yazar bulamadım. Daha sonra Araplarda yer alan övgü, hiciv ve diğer şiir türlerinden bahsettim ve her türde öne çıkan şairlerden bahsettim. Daha sonra İslam öncesi şiirin ürettiği kıymetli şiirlerden en önemlilerini anlattım. Mu'allakatın şiiri olan manalar, ibretler ve faydalarla dolu, her Mu'allakatın içerdiği manaları, kendisini kardeşlerinden ayıran özellikleri ve her birinin beyanının sebebi olan birileri. Bu kadar detayın neden bu bölümde verildiğini ve bu mesajın ana konusuyla ilişkisinin ne olduğunu söyleyebilir misiniz? Cevap: Mesajın konusu Arap şiirinin hutbe ve hutbede bıraktığı etki olduğundan, vaiz ve vaizin en iyi şekilde faydalanabilmesi için Arap şiirinin en önemli ve değerli olanını açıklamak gerekiyordu. Bu kıymetli şeylerden alıp, her biri kendi bölümü ve konusuna göre hutbe ve hutbenin konusuna hizmet etmek için kullansınlar ki, hikâyenin ve hutbenin anlatımında ve üslubunda da sıralanabilsinler. Bu şiirleri hutbesinin veya hutbesinin konusuna bağlamış, dolayısıyla onun yerinde şehitliği, onun yerine de konuşması geçmiştir. Böylece hatip ve vaiz, şiirden vaaz çıkarmayı öğrenir ve birçok vaiz ve vaizin, malzemesinin zorluğu ve yüksek içeriği nedeniyle araştırmaya korktuğu şiirin anlamlarına dalma korkusunu nasıl ortadan kaldıracağını öğrenir. Böylece azmi artar, dili doğru olur, aklı alevlenir. Daha sonra ikinci bölümde İslam şiirinin türlerini anlattım ve bazı türlerine İslam'dan sonra eklenenler dışında, onu, türlerini ve birinci bölümde anlattıklarımın derinliklerini tanımlamaktan vazgeçtim. Zühdün, nezaketin ve iyi davranışın şiiri. Daha sonra şiiri kınayanlar ile onu övenler arasındaki alimlerin sözlerine değindim ve bu dönemdeki kontrollerini İslam öncesi döneme göre açıkladım. Kontrollerin adı ama ben bunları sözlerinin kıvrımlarından derleyip kaynak ve referanslarını dipnotta kaydettim. Bu, şiirin bazı bölümlerini ele alırken İslam'ın şiir üzerindeki etkisine ilişkin kontroller ii ve aşk şiiri ve ağıt şiiri gibi bazı türleri hakkında ayrıntılara girmemeye dikkat edilmesiydi. Birinci bölümde olduğu gibi, İslam'ın başlangıcındaki bu dönemin en önemli şairlerinden Cerir bin Attiyâ, el-Farazdak ve onlardan sonra gelen şairlerden bahsettim ve İbni Selâm'ın bahsettiği sırayı takip ettim. Onun Tabakat'ı. O dönemi çevreleyen siyasi koşulların değişmesi nedeniyle bu şiirin kapsamının oluştuğu yeni dönemi, bazı şiir türlerinin azalmasına ve bazı övgü ve hiciv şiir türlerine yoğunlaşmasına etki ederek, şu sözlerle belirtmiştim: Ali ibn Abi Talib ve İbnü'l-Mübarek'in şiirleri gibi güzel bir münzevi şiir ve vaaz katmanının varlığı. Ancak her iki dönemde de yaşamış olan İslam öncesi dönemin emektar şairlerinden bahsettim. Onları İslam şairleri arasında saymadım. İslam'ın başlangıcını takip eden başka bir İslam sınıfına rastladım ve şiirlerinde bir takım ahlâk ve ahlâksızlıklar vardı ve bunun örneklerini Ebu Navas ve Beşar bin Burd gibi şairlerden ve onların bazı şiirlerinden zikrettim. Dikkat edin, akıl yürütme zamanı konusundan bahsetmiştim ve burada alimlerin aklın geçerliliği konusundaki bazı sözlerini bazı şiir ve zamanlarla, bazılarıyla değil, boşuna değil devamı olarak açıkladım. Konuya değinen ve bu konunun vaaz ve hutbe ehli değil, dil ehline özgü olduğuna işaret ederek, Allah'ım, hatip ve vaiz kategorisinde yer alan zincirde daha yüksek bir şey istiyorsa Nesnel hususlara gelince, Arapların kurallarına aykırı olmamak ve dil kurallarına aykırı olmamak kaydıyla, istediği zaman hutbe ve hutbelerde şiir kullanmakta sakınca yoktur. Onların kökenleri. Daha sonra şiir hırsızlıkları açısından İslam dönemi şiirini farklı kılan unsurlardan, halifeler, şehzadeler ve oğulları gibi şiiri ender görülen şairlerin ortaya çıkışından bahsettim ve her bölüm için bazı örnekler vererek konuyu zenginleştirdim. Bölüm onun yerine. Bütün bunlar, vaiz ve vaizi şiir yazmanın şartları, onunla nasıl başa çıkılacağı ve çeşitliliğinin nedenleri hakkında bilgilendirmek, böylece onları Arapların yöntemleriyle zenginleştirerek onlara genel bir fayda sağlamaktır. Arap şiiri olan en iyi konuşma edebiyatını formüle edin. Daha sonra üç bölümden oluşan ikinci bölüme geçtim. Birinci bölümde hutbenin eski ve modern Araplar arasındaki yeri ve konumu ile söylem ve belagat alanlarında şiirle rekabetini anlattım. Bu aşamadan önce gelen ve diğer aşamadan önce gelen bir bahisteki at yarışı gibi. Hatip ve vaazın bazı özelliklerini, bunların kontrollerini ve aralarındaki şiir ilişkisini tanıtmak gerekiyordu. Hem vaazda hem de hatipte şiirin etkisine bir giriş olmak. İkinci bölümde hatip ve hutbeye güzel bir dokunuş katan kelimelerin anlamlarını şiir yoluyla çıkarmak açısından şiirin hutbenin belagatine etkisini, şiirin hutbenin belagatine etkisini inceledim. Grafiksel olarak ve anlamlı kelimelerden cümlelerin yapılarında herhangi bir kusur olmadan nasıl düzenlenebileceği. Daha sonra üçüncü bölümde şiirin hutbeyi nasıl etkilediğini objektif olarak anlattım ve bu bölümün şiirin bölümlerine göre ayrılmasını, övgü, hiciv, ağıt, zühd ve yumuşaklık, ölümden bahsetme ve Güzel davranış ve güzel ahlâk konusunda kapsamlı hükümler vermiş ve vaizin konuyu güçlendirmede bu etkiden nasıl yararlanabileceğini iii hutbesinde şiirde düzenlenmesi zor olabilecek konuları gündeme getirerek argümanını güçlendirmiştir. Bu konuyu ele alması için ona Kur'an'dan deliller ve şiirin katları arasında yer alan peygamberlik emirleri sunmuştur. Bu tezin giriş bölümünde ve bağlamında, el-İsbahani gibi bazı alimlerin eserinde belirttikleri hususlardan yola çıkarak, gayrimüslim olsalar bile İslam öncesi insanların şiirlerinden faydalanmanın caiz olduğuna dikkat çektim. Şöyle buyuruyor:“İslamiyet öncesi insanların şiiri, bu manada ve buna benzer şeyler, İslamcıların şiirinden daha üstün olmayı hak etmektedir.”dişler, ancak çünkü rakibinin iddiasını kabul etmesi, bir kişinin kendi beyanının doğru olduğuna dair delil ortaya koysa bile kendisi için bir hak iddia etmesinden daha kesindir". Bu mesajın girişinde de belirttiğim gibi. Daha sonra bu basit araştırmadan çıkardığım bazı sonuç ve tavsiyelerle noktayı koydum ve Cenâb-ı Hakk'tan onu nereye giderse bereketli, kime düşerse hayırlı kılmasını niyaz ediyorum.

Özet (Çeviri)

الملَخَّص في هذه الرسالة حاولت أن أستقصيَ موضوعا جال في صدري منذ سنوات طويلة، وهو أثر الشعر العربي في النبي صلى الله عليه وسلم وأصحابه، لذلك كان مناسبا أن اربط هذا الموضوع بالوعظ والخطب لأنَّه اختصاص مارسته لسنوات طويلة، وحاولت فيه أن أكون المتعلم من هذا البحث قبل غيري؛ لما فيه من خلاف كبير في ذمِّ الشعر ومدحه بين العلماء. فبدأتُ بالتَّوسُّع في شرح الشعر لغةً واصطلاحاً؛ لما في عنوان هذه الرِّسالة من مساحة تسمح لي في تفصيل الشعر العربي بِشقَّيهِ، الجاهلي والإسلامي، ولما فيه من مدخل للدخول في الموضوع الرئيسي من هذه الرسالة في ربط الشعر بالخطب والمواعظ للاستفادة قدر المستطاع من هذا الإرث البلاغي الكبير الذي تركه الشعراء. بدأتُ هذه الرِّسالةَ بتقسيم إلى بابين، الباب الأول اختصّ بالشعر ولوازمه، والباب الثاني بعلاقته بالخطبة والموعظة وأثره فيهما، فقسَّمت الباب الأول إلى فصلين؛ الفصل الأول الشعر الجاهلي والفصل الثاني الشعر الإسلامي، وفي الفصل الأول شرحتُ وعرَّفتُ الشعر، وذكرت أوزانه وبحوره ومكانته عند العرب قبل الإسلام، ثمَّ بيَّنتُ أنواعه وأغراضه، وعرَّجْتُ على الفرق بين الأنواع والأغراض، وهذا المبحث لم أجد أحداً من الأدباء منْ ذكره مفصَّلاً بهذا العنوان، أو شرحَ الفرق بينهما. ثمَّ ذكرت أنواع الشعر من مدح وهجاء وغيره من أنواع الشعر عند العرب، وذكرت أبرز الشعراء في كل نوع من أنواعه، ثمَّ شرحتُ أهم ما أنتجه الشعر الجاهلي من شعر نفيس مليءٍ بالمعاني والعبر والفوائد وهو شعر المعلَّقات، وما انطوت عليه كل معلَّقة من معاني، وما امتازت به عن أختها، وسبب قول كلِّ واحدة منها، وقد يقول قائل لم كل هذا التفصيل في هذا الباب، وما علاقته بالموضوع الرئيسي لهذه الرسالة؟ والجواب: لـمَّا كان موضوع الرسالة هو الأثر الذي يتركه الشعر العربي في الخطبة والموعظة كان لابدَّ من شرح أهم وأنفس أشعار العرب ليتسنى للخطيب والواعظ معرفة الطريقة المثلى في الاستفادة من هذه النفائس وتجييرها لخدمة موضوع الخطبة والموعظة، كلٌّ حسب بابه وموضوعه، وليتسنَّى لهما أيضاً طريقة التسلسل في سرد القصة والموعظة وطريقة ربطه لهذه الأشعار بموضع خطبته أو موعظته، فيكون استشهاده في محلِّه، وكلامه في موضعه. فبذلك يتدرَّب الخطيب والواعظ كيفيَّة استخراج المواعظ من الأشعار، ويتدرَّب على زوال الرَّهبة من الخوض في معاني الأشعار التي يهاب الخوض فيها الكثير من الوعاظ والخطباء، نظرا لصعوبة مادَّتها، وعلوِّ فصاحتها؛ فبذلك تعلو همَّته، ويستقيم لسانه، ويَتَّقِدُ ذِهْنُه. ثمَّ بيَّنت أنواع الشعر الإسلامي في الفصل الثاني، واستغنيت عن تعريفه وأنواعه وبحوره بما ذكرته في الفصل الأول، إلَّا ما كان من زيادة على بعض أنواعه بعد الإسلام، كشعر الزهد والرقائق وحسن السلوك. ثمَّ ذكرت أقوال العلماء بين من ذمَّ الشعر ومن مدحه، وبيَّنتُ ضوابطه في هذه الفترة عن سابقتها الجاهليَّة، ولم أجد من الأدباء أو العلماء من بوَّب لذلك باباً منفصلاً باسم الضوابط، ولكني جمعتها من ثنايا أقوالها وثبَّتُّ مصادرها ومراجعها في الهامش. وهو ما كان، أي الضوابط، ما له علاقة من تأثير للإسلام على الشعر في تناول بعض أقسامه، والحذر من الاستفاضة ببعض أنواعه كشعر الغزل وشعر الرثاء. ونسقاً على منوال الفصل الأول ذكرتُ أهم شعراء هذه الفترة في صدر الإسلام، كجرير بن عطية والفرزدق ومن بعدهم، وسرت في ذلك الترتيب على ما ذكره ابن سلَّام في طبقاته. وذكرت الحقبة الجديدة التي دار بها فلك هذا الشعر نظراً لتغيُّر الظروف السياسيَّة التي أحاطت بتلك الفترة، وهو ما أثَّر على اختزال بعض أنواع الشعر وتركُّزها على بعض أنواع الشعر من مدح وهجاء، مع وجود طبقة لا بأس بها من شعر الزهد والمواعظ كشعر سيدنا علي بن أبي طالب وابن المبارك. على أني ذكرتُ الشعراء المخضرمين في الفترة الجاهليَّة، وهم الذين عاشوا الفترتين؛ ولم أذكرهم في شعراء الإسلام. وعرَّجتُ على طبقة إسلاميَّة أخرى تبعت صدر الإسلام وما احتواه شعرهم على بعض المجون والفسق، وذكرت أمثلة ذلك من شعراء كأبي نواس وبشار بن برد وبعضا من شعرهم. علماً أنِّي قد نوَّهتُ إلى موضوع زمن الاستدلال ، وشرحتُ فيه بعض أقوال العلماء على موضوع صحَّة الاستدلال ببعض الشعر وأزمنته دون بعض لا لشيءٍ إنَّما تكملة للموضوع، و تنويها على أنَّ هذا الأمر خاصٌّ بأهل اللغة لا أهل المواعظ والخطب، إلَّا اللهمَّ من باب الخطيب والواعظ الذي يريد علوَّاً في السند فله ذلك، أمَّا موضوعيَّاً فلا حرج في استخدام الشعر في المواعظ والخطب من أيِّ زمان شاء شريطة أن يكون ضمن القواعد اللغوية التي لا تخالف قواعد العرب أو تشذَّ عن أصولها. ثمّ ذكرتُ ما امتاز به شعر الفترة الإسلاميَّة من سرقات شعرية، وظهور شعراء من النادر صدور الشعر منهم كالخلفاء والأمراء وأبنائهم، وذكرتُ بعضاً من الأمثلة لكل قسم، اغناءً للباب في موضعه. كلُّ ذلك ليحيط الخطيب والواعظ بظروف قول الشعر وكيفيَّة تناوله، وأسباب تنوِّعه، فيرجع بذلك بالفائدة العامَّة عليهما بإغنائهما بأساليب العرب، وطريقة صياغتهم لأرقى أدبيَّات الكلام وهو الشعر العربي. ثمَّ انتقلتُ إلى الباب الثاني، وهو من ثلاثة فصول، الفصل الأول بيَّنتُ فيه مكانة الخطبة ومنزلتها عند العرب قديما وحديثاً، وتنافسها مع الشعر في ميادين الخطاب والبيان كتنافس فرسي رهان، يسبق هذا طوراً، ويسبق ذاك طوراً آخر. وكان لزاماً التعريف ببعض صفات الخطيب والخطبة وضوابطهما وعلاقة الشعر بينهما؛ ليكون مدخلاً الى أثر الشعر في الخطبة والخطيب على حدٍّ سواء. وفي الفصل الثاني درستُ أثر الشعر في فصاحة الخطبة من حيث الاستدلال في معاني الألفاظ بالشعر، وهو ما يضفي مسحة جميلة على الخطيب والخطبة، وأثر الشعر على بلاغة الخطبة بيانيَّاً، وكيفيَّة ترتيب الجمل من ألفاظ فصيحة لا خلل في تركيبها. ثمَّ في الفصل الثالث بيَّنتُ كيفيَّة أثر الشعر في الخطبة موضوعيَّاً، فسرتُ في تقسيم هذا الفصل حسب أبواب الشعر، من شعر للمدح والهجاء والرثاء والزهد والرقائق، وذكر للموت، والوصايا الجامعة في حسن السلوك ومكارم الأخلاق، وكيف للخطيب أن يستفيد من هذا الأثر في تقوية موضوعه، وترصين حجَّته، بإثارة الشعر لمواضيع قد تكون صعبة في ترتيبها في خطبته، فيكون الشعر في ذلك سهَّل عليه تناول هذا الموضوع، وأثار له أدلَّة قرآنيَّة ووصايا نبويَّة تضمَّنها الشعر بين ثناياه. وقد نبَّهتُ في مقدِّمة وبين ثنايا هذه الرسالة على مشروعيَّة الاستفادة من شعر الجاهليين وإن كانوا غير مسلمين، لما ذكره بعض العلماء كالأصبهاني في قوله:“ وأَشْعارُ أَهْلِ الجاهِلِيَّةِ في هذا الـمَعْنَى ومَا شَاكَلَهُ، أَوْلَى أَنْ يُقَدَّمَ مِنْ أَشْعارِ الإسْلَامِيِّينَ، لَا لِسَبْقِهِمْ في الزَّمَانِ، ولَا لِتَقَدُّمِهِمْ في الأَسْنانِ، ولَكِنْ لِأَنَّ إقْرارَ الخَصْمِ بِدَعْوَى خَصْمِهِ أَقْطَعُ لِلْجَدَلِ مِنِ ادِّعاءِ الـمَرْءِ حَقَّاً لِنَفْسِهِ، وإنْ أقَامَ البيِّنَةَ بِصِحَّةِ قَولِهِ”. كما ذكرت ذلك في مقدِّمة هذه الرسالة. ثمَّ ختمتُ ببعض النتائج والتوصيات التي خرجتُ بها من هذا البحث البسيط، والله تعالى أسأل أن يجعله مباركاً أينما حلَّ، نافعاً لمن بيده وقع.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    892637

    المصطَلَحَاتُ الصَّوتيَّة في التراث اللغوي عِنْدَ العَرَب (دراسة تارِيخِيَّة تأصيليَّة من القَرن الأول إلى القَرن السادس الهِجرِي)

    Arapların dılsel mırasındakı fonetik terimler (birinci yüzyıldan altıncı yüzyıla kadar temel bir tarihsel çalışma)

    ADEL ABUSHAAR

    Doktora

    Arapça

    Arapça

    2004

    DilbilimUmm al-Qura University

    Arap Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    البروفيسور. دكتور. MUHAMMET AL-ÖMERİ

  2. Tez No

    716330

    Psychological well-being and copingstrategies among rohingya refugee youthin Malaysia

    Başlık çevirisi yok

    ŞEYMANUR SULTAN KILIÇ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2020

    Eğitim ve ÖğretimInternational Islamic University Malaysia

  3. Tez No

    902420

    ترجمة الشعر من التركيى إلى العربية: النشيد الوطني التركي نموذجا

    Türkçeden Arapçaya şiir çevirisi: İstiklal Marşı örneği

    ŞEYMA RUMEYSA İRHAN

    Yüksek Lisans

    Arapça

    Arapça

    2024

    Mütercim-Tercümanlıkİstanbul 29 Mayıs Üniversitesi

    Mütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM HELALŞAH

  4. Tez No

    640038

    إﺸﻛﺎﻟﯿﺎت اﻟﻌﻘل ﻓﻲ اﻟﻔﻛر اﻟﻌرﺒﻲ اﻹﺴﻼﻤﻲ اﻟﻤﻌﺎﺼر طﻪ ﻋﺒد اﻟرﺤﻤن 'أﻨﻤوذﺠﺎ

    Çağdaş İslam Arap düşüncesinde aklın problemleri, Taha Abdurrahman örneği

    HAMIDOU GAMSORE

    Yüksek Lisans

    Arapça

    Arapça

    2020

    DinNecmettin Erbakan Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. EBRAHİM MOHAMMED AL-WAJRAH

  5. Tez No

    788706

    صور الثَّــقافة الأندلسية في الشعر الأندلسي من541هـ إلى 898هــ

    Endülüs şiirinde Endülüs kültürünün yansıma biçimleri, H. 541-898 yılları arası

    ANWER SHABAN ABED ABED

    Yüksek Lisans

    Arapça

    Arapça

    2022

    DinÇankırı Karatekin Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ARİF GEZER

Geri Dön